)Aa( ) و نسل aa,AAخواهد بود . هر یک از این سه ژنوتیپ در نسل های تفرق ناپذیر یعنی در دو والد (
) در توده های تفرق ناپذیر ، فقط بر اثر عواملVPحاصل از تلاقی آن دو نیز یافت می شود . واریانس فنوتیپی (
محیطی به وجود می آید و چنانچه فرض کنیم که محیط بر کلیه ژنوتیپ ها اثر مشابهی می گذارد ، در این )VEصورت میانگین واریانس فنوتیپی سه نسل تفرق ناپذیر باید معیاری برای واریانس ناشی از اثرات محیطی (
باشد . اگر بپذیریم که محیط اثر مشابهی بر همه ژنوتیپ های می گذارد ، پس در آن صورت واریانس ناشی از عوامل محیطی در نسل های در حال تفرق باید با میانگین واریانس نسل های تفرق ناپذیر برابر باشد .
باید منتج از تفاوت های ژنتکی باشد . به این طریق در نسل VP و واریانس کل فنوتیپی VEلذا اختلاف بین
تجزیه کرد . لازم به ذکر است که صحت موارد بالا منوط به دو VG و VE را به دو جزء می توان واریانس
شرط زیر است :
۱ ـ نسل های والدین از نظر ژنتیکی خالص بوده و تفرق صفات نداشته باشد که در این شرط در توده های خود گشن فراهم است .
۲ ـ محیط اثر یکسانی بر همه ژنوتیپ ها داشته باشد . برای آزمون همگن بودن واریانس نسل های تفرق ناپذیر نامتجانس باشند ، و ، از آزمون بارتلت یا لون استفاده می شود . چنانچه در آزمایشی واریانس های
شوند ( ۱ ، ۲ ، ۱۱ ، ۱۴ ، ۴۸ و ۶۳ ) .VE جایگزین و ، می بایست سه پارامتر مجزای
۲ ـ ۶ ـ ۲ ـ اجزاء واریانس ژنوتیپی :
واریانس ژنوتیپی را می توان بر اساس یک مدل به اجزاء آن تقسیم کرد . اولین مدل توسط فیشر تدین و ایمر در سال ۱۹۳۲ ایجاد شده است (۱) .
این مدل مبتنی بر توارث تک هیبریدی است ولی نتیجه گیری هایی که از آن می شود ، برای توارث چند هیبریدی نیز اعتبار دارد . با بهره گرفتن از این مدل سهم واریانس ژنتیکی ژنها به دو جزء تقسیم می شود :
نشان d1 ـ جزء ناشی از تأثیر ژنها که از نظر ارثی تثبیت پذیر است که اثر افزایشی نامیده می شود و یا با حرف
داده می شود .
۲ ـ جزئی که به دلیل اثرات متقابل آلل ها به وجود آمده و از نظر ارثی تثبیت پذیر نمی باشد ، اثر غالبیت نامیده مشخص می گردد .hمی شود و با حرف
از لحاظ نظری از متر در سال ۱۹۴۹ به کمک مدل سهم ژن ها ، نشان داد که که واریانس ژنوتیپی نسل
اجزای زیر تشکیل شده است .
= D + H
داشته باشیم . به این ترتیب که اگر سه ژنوتیپ مختلف با نسبت های زیر در
aa Aa Aa
و ارزش فنوتیپی هر یک از این ژنوتیپ ها را بر مبنای انحراف از میانگین والدین بر طبق شکل زیر اندازه گیری می نماییم .
aa Aa AA
h Aa
-d +d
آن گاه ارزش ژنوتیپ ها عبارت خواهد بود از :
AA = +d , Aa = +h , aa = - d
مساوی است با : با توجه به وفور نسبی هر یک از ژنوتیپ ها ، میانگین اندازه گیری ها و یا میانگین
و چون تنوعی که هر یک از ژنوتیپ ها به وجود می آورند ، معادل حاصل (-d) + (h) + (+d) = h
بنابراین واریانسF(x - ضرب مجذور انحراف آن ژنوتیپ از میانگین ، در فور نسبی آن ژنوتیپ است ،
برای یک مکان ژنتیکی مساوی است با : ژنتیکی
[ -d – ( ) h + [ h – ( ) h + [ -d – ( ) h = +
برای کلیه مکان های ژنی که صفت را کنترل می کند ، عبارت خواهد بود از : بنابراین واریانس ژنتیکی
استفاده گردد و جز محیطی راH , D به ترتیب از حروف و و اگر به جای +
خواهد بود = D + معادل ، نشان می دهیم ، آن گاه واریانس فنوتیپی با
( ۱ ، ۴ ، ۱۳ ، ۷۵ و ۸۵ ) . اجزای واریانس برای هر نسل فرضی در حال تفرق را می توان مانند آنچه در نسل
توضیح داده شد ، محاسبه نمود و بدین ترتیب می توان اطلاعات لازم برای تجزیه واریته ها را بدست آورد .
۲ ـ ۷ ـ تجزیه میانگین نسلها
در این روش ابتدا آمیزش های انفرادی بین والدین هموزیگوت صورت می گیرد ( والدین از نظر صفت متقابل و سایر نسلهای لازم برای تجزیه میانگین نسلها در یک هم هستند ) . سپس والدین به همراه نسلهای
طرح آزمایشی تکراردار رویانده می شوند . صفت یا صفات مورد مطالعه بر روی هر تک بوته اندازه گیری می شود ( ۱۲ و ۱۵ ) . از مزایای روش حاضر این است که در هر آمیزش ، آلل ها بین نتایج توزیع می شوند و لذا ابتدا یک در دو است و این مطلب فراوانی آلل ها در هر نسل آزمایشی معلوم است . زیرا فراوانی آلل ها در
مبانی ژنتیکی کشف شده ، برآورد و تفسیر اجزاء تغییرات را ساده می کند و می توان با توسعه آن ساختار ژنتیکی را تفسیر نمود (۱۵) .
در این روش می توان جزئیات مربوط به کنترل ژنتیکی صفت یا صفات مورد بررسی در هر آزمایش را بدست آورد که این اطلاعات دارای ارزش پیش بینی کننده مهمی در داخل هر آزمایش هستند . به علاوه اطلاعات حاصل از مواد آزمایشی را می توان به کل گونه تعمیم داد . اما علی رغم مزیت های موجود در تفسیر ژنتیکی باید نهایت دقت را به کار برد ، زیرا اطلاعات ژنتیکی حاصل از این روش فقط مربوط به مکان های ژنی که بین
دو والد تفرق می یابد ، می باشد . در نتیجه آلل هایی که در یک توده گیاه تفرق می یابند و نه در یک تلاقی مخصوص ، نقشی در کنترل تنوع ژنتیکی ندارند . لذا ممکن است در بعضی از تلاقی ها تغییراتی ایجاد شود که در تلاقی های دیگر ایجاد نشود و این مطلب بستگی به آلل هایی دارد که درهر تلاقی مورد تجزیه وجود دارند. یکی از مشکلات تجزیه میانگین نسلها آن است که پارامترهای مشخص کننده اثرات افزایشی و اثرات متقابل مربوط به افزایشی × افزایشی تابع درجه پراکندگی ژنهای افزاینده بین والدین هستند و اثرات غالبیت محصول خاص مسیر غالبیت در هر مکان ژنی می باشد . در نتیجه ، اثرات افزایشی می تواند کوچک باشد ، زیرا به جای تنوع کم ، درجه پراکندگی بسیار زیاد است . همین طور غالبیت نیز می تواند بدلیل کمک های دو جهته کوچک باشد . از طرف دیگر واریانس های ژنتیکی تحت تأثیر تعادل قرار ندارند ، زیرا واریانس ها مجموع مربعات هر مکان ژنی هستند و لذا واریانس کل اثرات افزایشی و غالبیت را نشان می دهند ( ۱۴ و ۱۰۷ ) .
۲ ـ ۷ ـ ۱ ـ تجزیه میانگین نسلها و برآورد اثرات افزایشی ، غالبیت و اپیستازی
اگر دو لاین که از نظر یک ژن کنترل کننده صفت خاص با یکدیگر تفاوت دارند در نظر گرفته شود . و والد دارای بیشترین ارزش از نظر صفت مورد بررسی باشد و این امتیاز به علت وجود آلل باشد که دارای اثر
نشان داده شود و از طرف دیگر آلل مقابل آن Aافزایشی (+) بر روی صفت موردنظر می باشد ، و این آلل با
دارای اثر کاهشی (-) بر روی صفت باشد . حال برای یک مکان ژنی با دو آلل ، سه ژنوتیپ به صورتaیعنی
زیر خواهیم داشت :
= AA = +/+ = (+d)
= aa = -/- = (-d)
= Aa = +/- = (h)
منعکس کنندهm نشان داده می شود . پارامتر mمیانگین ارزش دو والد به عنوان ننقطه مبدأ به کار می رود که با
اثرات توأم کلیه ژن های دیگری است که در دو والد مشترک هستند ، بنابراین میانگین هر نسل را می توان به صورت انحراف از پارامتر مبدأ یعنی میانگین در نظر گرفت .
متغیرهای مستقل : کیفیت خدمات، اعتماد، ارتباطات و مدیریت تعارض ، متغیرهای مستقل مدل می باشند.
متغیر وابسته : وفاداری مشتری ، متغیر وابسته ی پژوهش می باشد که با توجه به تغییر در کیفیت خدمات و هر یک از عوامل بازاریابی رابطه مند متغیر خواهد بود.
متغیرهای میانجی: رضایت مشتری و تعهد به صورت متغیرهای میانجی عمل خواهند کرد.
۳-۶ منبع داده ها و ابزار جمع آوری داده ها
به دلیل نوع پژوهش و همچنین گستردگی جامعه آماری و به تبع آن پیچیدگی نمونه ی آماری و برای دسترسی سریع تر به نظرات پرسش شوندگان، بهترین روش جمع آوری داده ها در این پژوهش ،پرسشنامه در نظر گرفته شد. به منظور دستیابی به نتایج مورد نظر و انجام شایسته ی روش پژوهش ، از روش های زیر بهره گرفته شد:
۱- مطالعات کتابخانه ای: جهت تدوین مبانی، تعاریف و مفاهیم نظری از منابع کتابخانه ای استفاده شد که مهمترین و مفیدترین منبع ، موتورهای جستجو در اینترنت، بانک ها و منابع اطلاعاتی و کتابخانه های دانشگاه ها بوده است.
۲- تحقیقات میدانی: به منظور جمع آوری اطلاعات موردنظر و سنجش متغیرهای پژوهش ، از پرسشنامه استفاده شده است. پرسشنامه به عنوان یکی از متداول ترین ابزارهای جمع آوری اطلاعات در تحقیقات پیمایشی، عبارت است از پرسشنامه های هدف مدار که با بهره گیری از مقیاس های گوناگون، نظر ، دیدگاه و بینش فرد پاسخگو را مورد سنجش قرار می دهد.
پرسشنامه ی این پژوهش ترکیبی از پرسشنامه های استاندارد ندوبیسی(۲۰۰۷)، کازی(۲۰۱۰) سریجامپا و همکاران(۲۰۰۷) و تعدادی سولات متناسب با موضوع است. شاخص های مورد سنجش، پیش از آنکه در قالب پرسشنامه به نظر سنجی گذاشته شود، در معرض قضاوت چند تن از اساتید در دانشگاه قرار گرفت و نهایتاً از پرسشنامه ی مورد توافق به عنوان ابزار جمع آوری داده ها استفاده شد.
در پرسشنامه ی طراحی شده، از طیف لیکرت استفاده شد و به این ترتیب برای گزینه های کاملاً موافقم، موافقم، نظری ندارم، مخالفم و کاملاً مخالفم به ترتیب ضرایب ۵، ۴، ۳، ۲ و ۱ در نظر گرفته شد و بدین ترتیب اطلاعات کیفی و ناپارامتریک با مقادیر کمی و عددی تعبیر شدند و در محاسبه ها ملاک عمل قرار گرفت.
جدول۳-۱ : خلاصه اطلاعات پرسشنامه
| متغیر | مؤلفه ها | سولات پرسشنامه | منبع |
| بازاریابی رابطه مند | ۱-اعتماد ۲-تعهد ۳-ارتباطات ۴-مدیریت تعارض |
۱-۴ ۵-۶ ۷-۹ ۱۰-۱۲ |
ندوبیسی، ۲۰۰۷ |
| وفاداری مشتریان | وفاداری | ۱۳-۱۴ | ندوبیسی ،۲۰۰۷ |
| کیفیت خدمات | ۱-عوامل محسوس ۲-قابلیت اعتماد ۳-پاسخگویی ۴-اطمینان خاطر ۵-همدلی |
۱۵-۱۷ ۱۸-۲۲ |
روغنی
روغنی
۹۰
۴۵
۲j
۱j
۱۰
۱۰۸
مایع
روغنی
۹۰
۱۰
۲k
۱k
۱۱
aبازده خالص، bبرای جداسازی محصول خالص از پلیت استفاده شد. c زمان بر حسب ساعت
بررسی جدول ۴-۴ نشان می دهد که در حضور نانو کاتالیزگر مغناطیسی باز شیف مس (II) ، کمترین زمان انجام واکنش مربوط به ترکیبات آلیفاتیک می باشد. در ترکیب دی فنیل سولفید به دلیل رزونانس بین اتم گوگرد با حلقه های آروماتیک امکان تشکیل سولفوکسید کم است بنابراین بازده و سرعت انجام واکنش پایین می باشد.
۴-۲-۲- بررسی گزینش پذیری واکنش اکسایش سولفید ها به سولفوکسید ها
یکی از مهم ترین ویژگی هایی که هر سیستم واکنش دهنده می تواند داشته باشد، گزینش پذیری آن سیستم اکسنده است. واکنش اکسایش سولفید ها به سولفوکسید ها با شرایط بهینه شده ای که ذکر شد، کاملاً به صورت گزینشی انجام شده و در این واکنش ها سولفون به عنوان محصول جانبی مشاهده نشد. گزینش پذیری به علت ملایم بودن سیستم اکسنده ی استفاده شده می باشد (طرح ۴-٣).
طرح (۴-٣)
۴-۲-۳- بررسی شیمی گزینی در اکسایش سولفید ها به سولفوکسیدها در مجاورت گروه هیدروکسیل
برای بررسی شیمی گزینی سیستم کاتالیزگری استفاده شده در این پایان نامه، اکسایش ۲-متیل تیواتانول به سولفوکسید مربوطه مطابق شرایط ذکر شده انجام شد. با توجه به اینکه در ساختار این ترکیب گروه هیدروکسیل وجود دارد، این گروه نسبت به سیستم های اکسایشی حساس بوده و در بسیاری از این سیستم ها مورد اکسایش قرار گرفته و محصول جانبی تولید می کند، اما در سیستم اکسایشی یاد شده گروه هیدروکسیل در پایان واکنش دست نخورده باقیماند(طرح ۴-۴).
طرح (۴-۴)
۴-۲-۴- مکانیسم اکسایش سولفیدها به سولفوکسید ها
همان طور که در طرح (۴-۵) نشان داده شده است از برهمکنش نانو کاتالیزگر مغناطیسی باز شیف مس (II) با واکنشگر پراکسید هیدروژن، کاتیون رادیکال مس (III) تولید شده که از برهمکنش این کاتیون رادیکال با سولفید مربوطه، سولفوکسید و مولکول آب تولید می شود. [۸۱].
طرح (۴-۵)
۴-۲-۵- اطلاعات طیفی مربوط به چند نمونه از محصولات سولفوکسید حاصل از اکسایش سولفیدها
در این بخش مشخصات طیفی مربوط به متیل فنیل سولفوکسید به عنوان نمونه ذکر شده است. طیف مربوط به این ترکیب در قسمت پیوست ها با شماره ی ۲ نشان داده شده است.
اطلاعات طیفی محصول ۲d متیل فنیل سولفوکسید
۱H NMR (400 MHz, CDCl3): δ= ۲.۷ (s, 3H), 7.47-7.63 (m, 5H) ppm
۴-٣- کاربرد نانو کاتالیزگر مغناطیسی باز شیف مس (II) در اکسایش تیول ها به دی سولفیدها
با توجه به اهمیت بسیار زیاد جفت شدن گزینش پذیر تیول ها به دی سولفیدها برای شیمیدانان آلی هم از لحاظ بیولوژیکی و هم از لحاظ سنتزی، معرفی روش های جدید بسیار حائز اهمیت می باشد. روش های متنوعی برای اکسایش تیول ها به دی سولفید ها گزارش شده است. اما بسیاری از این روش ها از معایبی مانند زمان طولانی واکنش، بازده پایین، در دسترس نبودن یا سمیت واکنشگر ها و مشکل بودن جداسازی محصولات رنج می برند. به دلیل محدودیت های ذکر شده، در این پایان نامه سیستم اکسایشی جدیدی برای انجام این تبدیلات طراحی شده است.
۴-٣-١- بهینه سازی شرایط واکنش اکسایش تیول ها به دی سولفیدها
برای انجام واکنش اکسایش تیول به دی سولفید با شرایط مناسب، در ابتدا حلال سبز اتانول در نظر گرفته شد. سپس از بین تیول ها ۴-متیل تیو فنول به عنوان واکنشگر نمونه برای بهینه سازی مقدار کاتالیزگر انتخاب شد. این واکنش در دمای اتاق با مقدار ٠۱/٠ گرم از نانو کاتالیزگر مغناطیسی باز شیف مس (II) کامل شد. بنابراین، پس از به دست آوردن شرایط بهینه واکنش، مشتقات متنوعی از تیول ها در حضور ۴/٠ میلی لیتر از پراکسید هیدروژن انجام شد (طرح ۴-۶).
طرح (۴-۶)
جدول(۴-۵) نتایج حاصل از اکسایش تیول ها در حضور ٠۱/٠ گرم نانو کاتالیزگر مغناطیسی باز شیف مس (II) و ۴/٠ میلی لیتر پراکسید هیدروژن در حلال اتانول
۰۱۲٫
۲٫۵۸۱
۰۲۴٫
ACC
نتایج تحلیل آماری در خصوص اعتبار الگوی رگرسیونی در بخش اول جدول فوق آمده است. ضریب تعیین مدل رگرسیونی۲۵۸/۰می باشد و حاکی از این که این مدل توانسته است ۸/۲۵ درصد از تغییرات عمق بازار شرکتهای نمونه آماری را از طریق متغیرهای مستقل و کنترلی تبیین نماید. همچنین، نتایج نشان می دهد که آماره دوربین واتسون بین۵/۱ تا ۵/۲ بوده و بنابراین، بین خطاهای الگوی رگرسیونی خود همبستگی شدیدی وجود ندارد و عدم وجود خود همبستگی بین خطاها، بعنوان یکی از فرضهای اساسی رگرسیون در خصوص مدل برازش شده، پذیرفته میشود.
نتایج تحلیل واریانس رگرسیون (ANOVA) ، که براساس آماره F درخصوص آن تصمیم گیری می شود؛ برای الگوی برازش داده شده در آزمون فرضیه چهارم در دو ستون آخر جدول۴-۶ آمده است. فرضیه های آماری مربوط به تحلیل آماره F بصورت ذیل می باشد.
H0: βi=0 الگوی رگرسیونی معنی دار نیست
H1: βi≠۰ الگوی رگرسیونی معنی دار است
سطح معنی داری آماره F برای مدل کمتر از سطح خطای آزمون(۰۵/۰=α ) است و درنتیجه فرض H0 فوق رد می شود و رگرسیون برآورد شده بلحاظ آماری معنی دار و روابط بین متغیرهای تحقیق، خطی می‌باشد[۹۰]. نتایج تحلیل آماری برای هر یک از متغیرهای مستقل و کنترلی الگوی آزمون فرضیه چهارم در بخش دوم جدول۴-۶ ارائه شده است.
ضریب برآورد شده برای متغیر ACC که ارتباط بین اقلام تعهدی با عمق بازار را نشان می دهد، بمیزان۰۲۴/۰ و با سطح معناداری۰۱۲/۰می باشد که پایینتر از۰۵/۰(سطح خطای آزمون) است. این یافته حاکی از این است که ارتباط مستقیم و معناداری بین متغیرهای مذکور وجود دارد.
در خصوص متغیرهای کنترلی، نتایج حاکی از آن است که بین متغیرهای حجم مبادلات با عمق بازار ارتباط معکوس وجود دارد. این یافته ها نشان می دهند که با بزرگ تر شدن حجم مبادلات ، عمق بازار کاهش می یابد. مطابق با نتایج حاصله، سرمایه گذاران نهادی با عمق بازار ارتباط معکوس دارند.
در مجموع نتایج نشان داد که بین اقلام تعهدی با عمق بازار ، ارتباط مستقیم و معناداری بلحاظ آماری وجود دارد. این یافته با ادعای مطرح شده در فرضیه چهارم ناسازگار است و این فرضیه در سطح اطمینان ۹۵ درصد رد می شود.
۴-۹- نتایج حاصل از آزمون فرضیه پنجم
فرضیه پنجم : هرچه خطای پیش بینی سود بالاتر باشد ،با اعلام سود سالیانه ،دامنه قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام بیشتر می شود.
نتایج حاصل از برازش مدل رگرسیونی آزمون فرضیه پنجم ، در جدول ۴-۷ آمده است.
جدول ۴-۷: نتایج تجزیه و تحلیل آماری برای آزمون فرضیه پنجم
سطح معنی داری F
آماره F
آماره دوربین واتسون
R2 تعدیل شده
۰۰۰/۰
۵۱۲/۱۴
۷۰۶/۱
۱۳۵/۰
سطح معنی داری (P-value)
آماره t
اندازه ضریب β (استاندارد شده)
متغیر
۲۰۹٫
۱٫۲۵۹
۰۶۸٫
surp
۲-بعضی از مالکیه (العبدری، ۱۹۸۶: ۱۶۲؛ الرصاع، بی تا: ۴۶۶) ، حنابله (البهوتی، بی تا: ۳، ۶۱۱) و شافعیه به جواز شهادت کودکان در مورد جرح و قتل، در میان خودشان قائلاند؛ قبل از آنکه متفرق شوند و همچنین بزرگانی از قضات قدیم نیز بر همین نظرند؛ از جمله :عبدالله بن زبیر، عروهبن زبیر، عمروبن عبدالعزیز، ابن ابی لیلا، زهری ، مالک و ابوالزناد (محقق داماد، ۱۳۸۷:۳، ۷۵ )
عقل
شرط دیگری که برای شاهد لازم است، سلامت عقل است و این شرط مورد اجماع فقهای امامیه (خمینی، ۱۴۰۳: ۲، ۳۳۹) و اهل سنت (المرداوی، بی تا: ۳۹؛ ملاخسرو، بی تا: ۲، ۳۰۷؛ البجیرمی، ۱۹۹۶: ۴، ۳۷۴؛ الظاهری، ۱۹۸۰: ۸، ۵۰۴؛ الزیعلی، ۱۳۱۳: ۴، ۲۱۰) است؛ بنابراین شهادت مجنون به اجماع فقها مقبول نیست (الزحیلی، ۱۴۱۸: ۶۰۳۵) و شهادت مجنون ادواری در حال جنون نیز مقبول نیست؛ ولی در حالت هوشیاری، به شرط کشف حضور ذهن و هوشیاری کامل او برای قاضی بلامانع است؛ زیرا ادله در این حال شامل او نمیشود (شهید ثانی، بی تا: ۳، ۱۲۶) همچنین شهادت شخص ابله و کودن، به دلیل اینکه او ناخودآگاه مرتکب خطا میشود و یا فریب میخورد، مقبول نیست (همان: ۳، ۱۲۷) مگر اینکه عدم اشتباه چنین فردی برای قاضی محرز باشد.
۳-۴ شرط دیگری که فقهای امامیه (همان) مالکیه (الرصاع، بی تا: ۴۶۶؛ البابرتی، بی تا: ۷، ۳۷۱) شافعیه (الهیتمی، ۲۰۰۴، ۲۱۲) و روایت مشهور از حنابله (المقدسی، ۱۴۰۰: ۵۵۳؛ المرداوی، بی تا: ۳۹)، زیدیه (العسنی الصنعانی، ۱۹۶۱: ۷۰) و اباضیه (ابن اطفیش، ۱۹۷۲: ۱۱۲) ذکر کردهاند، اسلام است؛ بنابراین به اجماع فقها، شهادت کافر حربی به طور مطلق مقبول نیست؛ چه به نفع مسلمان یا کافر ذمی باشد و چه بر علیه آنها؛ زیرا کافر متصف به فسق و ظلم است و این دو صفت، مانع از پذیرفتن شهادت اوست؛ ولی درباره شهادت کافر ذمی، به نفع یا به ضرر اهل مذهب خودشان میان فقهای امامیه اختلاف نظر وجود دارد و بنا بر قول صحیحتر، اکثر فقها به عدم پذیرش چنین شهادتی قائلاند (شهید ثانی، بی تا: ۱۲۷؛ علامه حلّی، ۱۴۱۳: ۴۵۵؛ علامه حلّی، بی تا: ۲۰۷، علامه حلّی، بی تا: ۶۳۳؛ خمینی، ۱۴۰۳: ۲، ۴۰۰) ؛ به دلیل اطلاق ادله منع پذیرش شهادت کافر ذمی و نیز اتصاف کافر به فسق و ظلم.
در مقابل شیخ طوسی، محقق اردبیلی، سیدمحمد شیرازی (خوانساری، ۱۳۶۴: ۶، ۶۴) معتقدند شهادت کفار ذمی به نفع و ضرر همکیشان خودشان صحیح است و شیخ طوسی استناد کرده است به روایت موثقه سماعه: « سألت الصادق (ع) عن شهاده اهل الذمه، فقال لاتجوز الا علی اهل ملتهم؛ درباره اهل ذمه از امام صادق (ع) سئوال کردم و ایشان فرمودند: جایز نیست، مگر بر اهل مذهب خودشان » (حرّ عاملی، ۱۴۰۳، ۱۸: باب ۳۸ ،ح۲).
مرحوم صدوق به استناد روایت عبیدالله حلبی از امام صادق (ع) به جواز شهادت کفار ذمی اهل یک مذهب علیه مذهب دیگری قائل است (شهید اول، ۱۴۱۴: ۴۲۲). محقق اردبیلی میفرماید: اگر شهادت ذمی درباره اهل مذهبش را نپذیریم، مستلزم عسر و حرج و تضییع اموال اهل ذمه خواهد شد؛ زیرا برای فرد ذمی مشکل است که در هر معامله دو نفر شاهد مسلمان عادل پیدا کند؛ ولی دو شرط لازم است: ۱٫ طبق مذهب خود، عادل باشد؛ ۲٫ شهادتش به اعتقاد مدعی علیه درست باشد (اردبیلی، ۱۴۰۹: ۳۰۳) آیت الله خوئی میفرماید: پذیرش شهادت اهل هر دینی بر هم کیشانش بعید نیست ( خوئی، بی تا: ۲۳).
حنفیه برخلاف جمهور فقهای اهل سنت، شهادت اهل ذمه را بر یکدیگر جایز دانسته است، به شرط اینکه طبق مذهب خودشان عادل باشند، حتی اگر در دین یکسان نباشند و همچنین شهادت کفار حربی بر یکدیگر را نیز جایز دانسته است، به دلیل روایت ابن ماجه از جابر بن عبدالله « ان النبی أجاز شهاده اهل الکتاب بعضهم علی بعض؛ پیامبر (ص) اجازه دادند شهادت اهل کتاب را بر یکدیگر » (الزیلعی، ۱۳۵۷: ۴، ۸۵)؛ ولی شهادت مرتد را مطلقاً قبول ندارند (الزیلعی،۱۳۱۳: ۴، ۲۱۲؛ علی حیدر، ۱۹۵۳: ۴، ۳۴۲؛ الزحیلی، ۱۴۱۸: ۶۰۳۶)
اما شهادت کافر حربی مستأمن بر ذمی پذیرفته نیست، چون کافر حربی مستأمن بر ذمی ولایت ندارد؛ زیرا ذمی اهل دیار مسلمانان بوده و به مسلمان نزدیکتر است؛ ولی شهادت ذمی بر حربی مستأمن پذیرفته است، همان گونه که شهادت حربی مستأمن بر مانند خودش مقبول است (الزحیلی، ۱۴۱۸: ۶۰۳۶ )
استثنای قبول شهادت کافر ذمی بر مسلمان:
شهادت کافر ذمی فقط در باب وصیت، به شرط فقدان مسلمان عادل پذیرفته است، حال اینکه مقصود مطلق وصیت است یا شرط است که وصیت موصی در سفر باشد؛ دو قول مطرح شده است: قول اول، شهید ثانی در شرح اللمعه می فرماید: ظاهرترین دو قول عدم اشتراط وصیت در سفر است (شهید ثانی، بی تا: ۱۲۷)؛ قول دوم، عدهای دیگر از فقهای امامیه (همان: ۳، ۱۲۸) و همچنین حنفیه و حنابله، به اشتراط وصیت در سفر قائلاند (الزحیلی، ۱۴۱۸: ۶۰۳۶ ).
دلیل پذیرش شهادت کافر ذمی در باب وصیت، این آیه شریفه است : « شهاده بینکم إذا حضر أحدکم الموت حین الوصیه اثنان ذو عدل منکم او آخران من غیرکم إن أنتم ضربتم فی الارض فاصابتکم مصیبه الموت؛ شاهد و گواه گیرید برای وصیت کردنتان وقتی که مرگ به سراغ شما آید و شاهد باید دو نفر عادل از میان شما مسلمانان باشد و اگر مسلمانی نیافتید، دو نفر (شاهد) از غیرمسلمانان بگیرید، آنگاه که سفر باشید و مرگ شما را دریابد » (مائده، ۱۰۶)
ایمان
منظور از ایمان، اعتقاد به مذهب شیعه و امامت ائمه اثنی عشر است؛ بنابراین اگر کسی شیعه باشد، ولی یکی از ائمه را قبول نداشته باشد، شهادت او پذیرفته نیست؛ خواه از فرقههای دیگر شیعه باشد و یا از اهل سنت و خواه اعتقادش از روی تقلید از پدران و اجدادش باشد و یا اینکه خودش آن مذهب را انتخاب کرده باشد (شهید ثانی، بی تا: ۱۲۷)
شهیدثانی در شرح اللمعه، شهادت غیر دوازده امامی را به طور مطلق مردود میداند؛ ولی در مسالک میفرماید: شهادت مخالفان پذیرفته است؛ زیرا ظالم و فاسق به مخالفی اطلاق میشود که از نظر اعتقادی، خود به فسق و ظلم خویش معترف باشند، در حالی که مخالفان اینگونه نبوده و خود را عادل میدانند. آیتالله شیرازی نظر علمای گذشته بر عدم پذیرش شهادت غیرمؤمن و استدلال آنها را نقد کرده است و میگوید: شهادت مسلمان مخالف بر اهل کتاب، قابل پذیرش است و عدم پذیرش شهادت غیرمؤمن بر مؤمن، ملازم با عدم پذیرش آن نسبت به کفار نیست؛ پس شهـادت غیرمؤمن علیه غیرمؤمن دیـگر و برای غیرمؤمن قبـول اسـت (شیرازی، ۱۴۰۹: ۸۶، ۳۴). امام خمینی میفرماید: بعید نیست شهادت مسلمان غیرمؤمن در باب وصیت، در صورت فقدان عدول مؤمن مثل کافر ذمی (خمینی، ۱۴۰۳ :۳۳۹ )
عدالت
شرط دیگری که برای شاهد لازم است، عدالت است؛ پس اگر کسی به دروغگویی و فسق مشهور است، گواهی و شهادت او قبول نمیشود و این شرط مورد اجماع فقهای امامیه (نجفی، ۱۳۹۶: ۲۵) و دیگر فقهای مکاتب اسلامی است (الزحیلی، ۱۴۱۸ :۶۰۳۶) و دلیل آن، آیات و روایات متواتری است که نمونهای از آنها را بیان میکنیم.
آیات
۱-آیه شریفه : «فاذا بلغن أجلهن فامسکوهن بمعروف أو فارقوهن بمعروف و أشهدوا ذویعدل منکم و أقیموا الشهاده لله …؛ و چون به سرآمد خویش نزدیک شدند، یا به شیوهای نیکو و پسندیده نگاهشان دارید، یا از آنان به خوبی جدا شوید و دو تن عادل از خودتان را گواه گیرید و گواهی را برای خدا به پا دارید » ( طلاق، ۲) اگرچه آیه مزبور درباره طلاق است، ولی فقها سایر موارد را به وحدت ملاک و اولویت فتوا دادهاند.
۲- آیـه شریـفه: « إذا حضر أحدکم المـوت حین الوصیه اثنان ذوا عدل منکم؛ هنگامی کـه مرگ یکی از شما فرا رسـد، در موقـع وصیت باید دو نفر عـادل را از میـان شما به شهـادت بطلبد » (مائده: ۱۰۶) منظور از عدل در آیه شریفه، همان عدالت به معنای پرهیز از گناه و مانند آن است (مکارم شیرازی، ۱۴۱۶: ۵، ۱۱۴). اگرچه آیه مذکور درباره وصیت است، ولی با توجه به آنکه وصیت از امور توسعه و تسامح پذیر شرعی است و شرایط محدودکنندهای که در موارد دیگر وجود دارد، در وصیت وجود ندارد، چنانچه عدالت شاهد چنین امری معتبر شناخته شود، به قاعده اولویت در موارد دیگر نیز شناخته خواهد شد (شهید ثانی، بی تا: ۱۲۷).
۳- آیه شریفه : « ممن ترضون من الشهداء …؛ از کسانی که مورد رضایت و اطمینان شما هستند، انتخاب کنید» (بقره ۲۸۲) مقصود از « ممن ترضون»، عادل بودن و مورد اطمینان بودن شهود است.
نمونه ای از روایات امامیه
-
- روایت یونس « استخراج الحقوق باربعه وجوه: شهاده رجلین عدلین …؛ دست یافتن بر حق، از چهار راه ممکن است که یکی از آنها شهادت دو مرد عادل است » (حر عاملی، ۱۴۰۳: ۱۹۸).
-
- صحیحه محمد بن حسن صفار: « إذا شهد معه آخر عدل فعلی المدعی یمین؛ در صورتی قسم مدعی پذیرفته است که یک شاهد عادلی نیز همراه او باشد » (همان: باب ۲۸، ح ۲۷۳).
-
- روایت داوود بن حصین از امام صادق(ع): إن الله أمر فی الطلاق بشهاده رجلین عدلین؛ خداوند در طلاق، امر نموده است به شهادت دو مرد عادل(همان: باب ۲۴، ح ۲۵۰).
نمونه ای از روایات اهل سنت: «قال عمر: لایؤسر رجل بغیر عدول؛ کسی به شهادت غیر عدول بازداشت نمی شود » (رواس قلعه جی، ۱۴۱۸ :۵۱۶).
شهید ثانی در شرح اللمعه میفرماید: عدالت، حالت روحی ثابت و پایداری است که انسان را همیشه بر رعایت تقوا و مروت، وادار میکند و سه چیز، عدالت را از میان می برد: الف) گناه کبیره : به عذاب، بیم داده شده باشد و تعداد آنها گناهی است که در خصوص آن، قرآن یا سنّت پیامبر به هفتصد نزدیک تر است تا به هفتاد و یا هفت و از جمله آنها: زنا، لواط ، قتل نفس و قیادت است؛ ب) اصرار بر گناه صغیره: گناهی است که از گناه کبیره پایین تر است و اصرار بر صغیره یا فعلی است (یعنی تکرار صورت میگیرد) و یا حکمی است (یعنی قصد تکرار صورت میگیرد)؛ ج) رعایت نکردن مروت: مروت عبارت است از آراسته شدن و خوگرفتن به اخلاق حسنه مصنفان خود در آن زمان و در آن مکان؛ بنابراین مثلاً پوشیدن لباس سپاهی برای روحانی و فقیه، خلاف مروت محسوب میشود (شهید ثانی، بی تا: ۳، ۱۲۸- ۱۳۰).
از ابی یوسف روایت شده است که اگر فاسق در میان مردم، موجه و با مروت باشد، شهادتش قبول است؛ زیرا او اجیر نمیشود برای شهادت دروغ به خاطر وجاهتش و دروغ نمیگوید به خاطر مروتش (الزحیلی، ۱۴۱۸: ۶۰۳۶). جمهور حنفیه قائلاند که شهادت فاسق، به طور مطلق مقبول نیست (همان: ۶۰۳۷ )
ضابطه عدالت در مذهب شافعیه: دوری از گناه کبیره، اصرار نکردن بر گناهصغیره، استواری عقیده، خویشتنداری هنگام غضب، حفاظت بر مروت (همان)
ضابطه عدالت در مذهب حنابله: ادای واجبات، اجتناب از کبائر و عدم اصرار بر صغائر و رعایت مروت (المقدسی، ۱۴۱۸: ۶، ۵۵۵؛ المراودی، بی تا: ۴۰؛ البهوتی، بی تا: ۳، ۶۱۱).
ضابطه عدالت در مذهب حنفیه: اجتناب کبائر و عدم اصرار بر صغائر (الزحیلی، ۱۴۱۸ :۶۰۳۶ ).
مالکیه (العبدری، ۱۹۸۶: ۱۶۲) و شافعیه (الشربینی، ۱۹۸۲: ۶، ۳۴۰؛ البجیرمی، ۱۹۹۶: ۴، ۳۷۵؛ الهیتمی، ۲۰۰۰: ۹، ۲۱۲) گناه کبیره را مثل قتل، زنا، قذف و شهادت دروغ و گناه صغیره را مثل بازی شطرنج و تخته نرد میدانند.
اباحنیفه ظاهر عدالت در مسلمانان را کافی میداند و پرسش و تفحص از شهود را لازم نمیداند، تا زمانیکه مدعی علیه بر شهود، طعن نزده باشد. البته درباره حدود و قصاص، هرچند مدعی علیه طعن نزده باشد، پرسش و تفحص از عدالت شهود را لازم میداند و دلیلش حدیثی از رسول اکرم (ص) و عمر است: « المسلمون عدولٌ بعضهم علی بعض إلا محدوداً فی قذف؛ اصل بر عادل بودن مسلمانان است و میتوانند علیه (و یا به له) یکدیگر شهادت دهند، مگر اینکه حد خورده باشند، به واسطه قذف (و طبق مبنای اکثر فقهای امامیه و اهل سنت، توبه هم نکرده باشند) » (الزحیلی، ۱۴۱۸: ۶۰۳۶؛ رواس قلعه جی، ۱۴۱۸: ۵۱۶)
حلال زادگی (طهارت مولد)
دیدگاه امامیه
سه قول مطرح شده است:
قول اول: مشهور فقهای امامیه به این شرط قائلاند؛ بنابراین شهادت افراد ولدالزنا پذیرفته نمیشود و حتی اگر در مقدار کمی از مال باشد (شهید ثانی، بی تا: ۳، ۱۳۰).
دلیل:
-
- روایـت ابی بصیر: « عن أبی بصیر قال: سألـت أباجعفر (ع) عن ولدالزنا، أتجوز شهادته؟ فقال: لا، فقلت: إن الحکم بن عتیبه یزعم أنها تجوز، فقال: اللـهم لاتغفر ذنب…؛ ابوبصیر میگوید: از امام صادق (ع) سئوال کردم که آیا شهادت ولدالزنا جایز است؟ فرمود: نه! گفتم: حکم بن عتیبه خیال میکند که جایز است. امام فرمود: خدا گناهـش را نبخشد که این ادعا را میکنـد » (حر عاملی، ۱۴۰۳، ۱، ۳۴۴). این روایت دلالت میکند که فتوا دادن بر جواز شهادت ولدالزنا، از گناهان نابخشودنی است.
۲٫روایت محمد بن مسلم:« قال ابوعبدالله (ع) لاتجوز شهاده ولدالزنا؛ امام صادق(ع) فرمودند: شهادت ولدالزنا جایز نیست (همان: ۳۴)
-
- روایت عبیدبن زراره از پدرش: « سمعت أباجعفر (ع) یقول: لو أن أربعه شهدوا عندی بالزنا علی رجل و فیهم ولدالزنا لحددتهم جمیعا، لأنه لاتجوز شهادته و لایؤم الناس؛ شنیدم که امام فرمودند: اگر چهار شاهد پیش من به زنای مردی شهادت بدهند و یکی از آن شهود ولدالزنا باشد، همه آنها را حد می زنم، برای اینکه شهادت ولدالزنا جایز نیست و امام مردم نمی شود (همان :۲۳۴)
-
- برخی از فقها از جمله شیخ طوسی در کتاب الخلاف، علت عدم قبول شهادت ولد الزنا را اجماع فقهای امامیه میدانند (طوسی، ۱۴۱۷: ۶۲۷)
