۱-گاه برای جدا کردن گروه های مختلف دینی و مذهبی از یکدیگر بوده مثلا محله یهودیان، زرتشتیان، مسلمانان
۲-برای جدا کردن گروه های قومی مختلف، محله ترک ها، کردها
۳-در بسیاری از شهر ها جدایی طبقات نیز جدایی محله را همراه داشته محله اغنیا و محله فقرا
۴-گاه برای سهولت و اداره شهر ها آن ها را به محلاتی تقسیم می کردند
۵- گاه مسایل نظامی سیاسی باعث تقسیم بندی ها در شهرها می شده مثلا ارگ شهر و محل حاکم نشین
۶-جدایی شغلی نیز محلاتی را گاه بوجود آورده است محله مسگر ها، محله گازرها و غیره
۷-گاه عوامل طبیعی مانند وجود رودخانه، تپه و غیره علت جدایی محلات یک شهر بوده است (پاپلی یزدی تحقیقات جغرافیایی، ش۴).
بنابر این محلات با گروه های تعریف شده اجتماعی و قلمرو مشخص و محیط فیزیکی معین و کنش های متقابل کارکردی و اجتماعی و هویت شناخته شده توسط ساکنین تعریف می شوند. محلات در شهر های کهن فاقد مرز مشخص (به وسیله شبکه معابر)بوده اند و هر محله دارای قلمرو فضایی خاص که هر چه به محلات مجاور نزدیک می شده این قلمرو بیشتر رنگ می باخت تا اینکه به آهستگی به قلمرو فضایی محله مجاور وارد می شده. در این شهر ها گذر به عنوان مهم ترین نشانه در شناسایی محله قابل تشخیص بوده و در گذر محله خدمات محله ارائه می شده و مرکز زندگی عمومی محله به شمار می رفته و در نتیجه گذر محله که مرز محله و قلب محله و عنصر شاخص آن بوده و محل عرضه خدمات و فضای عمومی محله بوده است. الگوی محله و گذر در شهر قدیم (مجله آبادی،ش۸۹:۱۷)اما در شهرسازی معاصر در پی ورود اتومبیل به زندگی شهری تغییر زیادی در بافت کهن شهری روی داد. برش های غیر اصولی بافت کهن شهری دگرگونی های زیادی در چهره شهر ها به وجود آورد. ظهور عنصر خیابان و انتقال بسیاری از فعالیت ها به کنار خیابان و تسلط کامل اتومبیل به محیط محله ای و آسیب های روانی و اجتماعی در محلات را شاهد هستیم الگوی محله و خیابان در شهر معاصر (مجله آبادی،ش۱۷:۸۹)مقایسه محلات در گذشته و معاصر؛ محله تقسیمات شهری سنتی در گذشته شهر های ایران بوده است. نحوه ایجاد و پذیرش محله به عنوان واحد های تقسیماتی در معلول عوامل اجتماعی، اقتصادی و کالبدی زمان گذشته و به عبارت دیگر الگوی رفتاری مردم می باشد. این الگو های رفتاری ابتدا خصوصیات کا لبدی فضایی زندگی را شکل می داده و سپس با مرز بندی بین آنها و ایجاد قانون مندی های لازم به فضای زندگی شکل مطلوب را می داده است. مقایسه محله و واحد های تقسیماتی فعلی تحت هر نامی از قبیل: واحد همسایگی، ناحیه، منطقه، حوزه و مانند آن گویای این واقعیت است که محله گذشته از عملکرد تقسیماتی خود در شهر دارای خصوصیات مستقل عملکردی و منسجمی بوده است که امروزه در هیچ یک از تقسیمات شهری نظیر آن مشاهده نمی شود. این خصوصیات عبارت از شخصیت مستقل، قابل شناسایی، با هویت خود جوش که در ساکنان خود احساس تعلق و تعصب می آفریند و همین خصوصیات است که امروزه به عنوان نشانه ها و معیارهای مطلوب برای یک جامعه شهری ایده آل به شمار می رود .در حالی که تقسیمات فعلی اعم از واحد همسایگی، مجموعه آپارتمانی، کوی های کارمندی، شهرک های صنعتی که بنا بر علت اصلی وجودی شان که عموما ضرورت های صرفا اقتصادی است که فاقد آن خصوصیات می باشد محلات قدیمی شامل ارزش های اجتماعی، اخلاقی و نظارتی لازم بوده اند در حالی که تقسیمات فعلی فاقد آن ها هستند. تاثیر الگوی شهر سازی جدید بر واحد های تقسیماتی سنتی شهر های ما کاملا مشهود است. محلات ما در قالب قانون مندی و سلسله مراتب خاصی از ابعاد اجتماعی – اقتصادی اداره می شدند بدین سبب محلات دارای فضای تجاری (بازار، بازارچه، گذر) و فضای فرهنگی -اجتماعی ومذهبی (مسجد، آب انبار، حسینیه)و خدماتی مانند نانوایی و بقالی و… بوده است. اما با ورود اتومبیل و وسایل نقلیه و ضرورت تقسیمات مدیریتی جدید بافت قدیمی شهر ها به هم ریخته است .عناصر و ارزش ها ی دگرگون شده در محلات جدید عبارت است:
۱- دگرگونی بنیادی در شکل و بافت محله
۲- کم شدن فضای مفید مسکونی وفضای سبز وباز خصوصی
۳- تغییر شکل شبکه ارتباطی
۴- کم شدن مقیاس پیاده
۵- تغییر شکل و گسترش فعالیتهای محله ای
۶- از بین رفتن حجاب مسکونی
۷-کم رنگ شدن روابط اجتماعی
۸-کم رنگ شدن ارزش های فرهنگی (صمدی،۶۶:۱۳۷۳). جایگاه محله در شهر سازی معاصر ایران شیوه شکل گیری محلات در شهر های ایران همانند سایر شهر های دنیا بوده است.
شکل ارگانیک محلات در گذشته باعث تمایز وجدایی محلات توسط مرزهای سخت بوده است و دست رسی تنها از طریق یک شبکه محله ای صورت می گرفته است (سلطانزاده،۹۴:۱۳۷۵). وجود عناصر مصنوع کالبدی باعث تعریف شدن قلمرو ها در محلات بوده است .هم چنین شکل گیری مراکز محله ای با نهاد های افتصادی -اجتماعی مورد نیاز ساکنین برخورد ساکنین محلات را به حداقل می رساند (فلامکی،۱۳۳:۱۳۸۷) توسعه و دگرگونی در ساختار شهری جدید، به دنبال گسترش نهاد های افتصادی -اجتماعی به همراه مداخله شهر سازان در ساختار شهر به آشفتگی در قلمرو های شهر ها منجر گردید (فلامکی،۱۳۵:۱۳۸۷). بنابر این افزایش جمعیت و توسعه تکنولوژیکی ارتباطی، قلمرو ها را دارای پیچیدگی زیاد تری کرد و شهر سازی نوین جستجوگر ابزار ها و عناصر غیر فیزیکی و نمادین جهت تعریف قلمرو ها گردیده است. شهر سازی و شهر گرایی جدید و محلات محله در شهر به عنوان واحد پایه و اولیه سازمان کالبدی طی قرن ها به بقاء خود در سازمان شهری ادامه داده است .با وجود افزایش سیستم های فنی ارتباطی و شکل گیری جهان شهر ها و متروپل ها هنوز محلات به عنوان یک ضرورت برای تکامل انسان مطرح می باشد . به طور کلی شهر گرایی جدید محله هایی فشرده با کاربری مختلط و برخورد خوبی که با پیاده دارند و مناطقی با موقعیت و ویژگی مناسب و راهرو های کارکردی و زیبا که می توانند محیط های طبیعی و محله های ساخت انسان را با قالب، کلیتی پایدار و ماندنی انسجام بخشند (دوانی وپلززیبرک به نقل از مدنی پور،۱۰۷:۱۳۷۶)به طور کلی عناصر بنیادی سازمان دهی شهر گرایی جدید را محل و راهرو و منطقه تشکیل می دهد یک محله آرمانی باید این خصوصیات را داشته باشد:
۱-یک مرکز و یک لبه
۲-اندازه ی بهینه
۳-ترکیبی متعادل که شامل فعالیت های زندگی، کار، رفتن به مدرسه، عبادت و تفریح باشد
۴- شبکه خوب از خیابان های به یکدیگر مرتبط که مکان ساختمان هاو ترافیک را سازمان دهی می کنند
۵- اولویت دهی به فضا های عمومی و جای گیری مناسب ساختمان های شهری (دوانی وپلززیبرک به نقل از مدنی پور،۳۱۳:۱۳۷۶).
به طور کلی ساختار محله ای دارای مرز بندی یکی از خصوصیات شهر سازی جدید است. بنابر این شهر گرایی جدید به دنبال کشف دوباره ی سنت های برنامه ریزی و ایجاد مکان های اجتماعی و محله های به یاد ماندنی است. شهر گرایی جدید در پی تلاش به آمیختگی اجتماعی و محیطی و مکانی است. پس یکی از عناصر مهم شهر گرایی جدید محله و محله گرایی است. به طوری که اصول به کار رفته در طراحی یک محله شهری باید برای کل شهر به کار گرفته شود. هویت بخشی و مشارکت اجتماعی محله ای محله به عنوان یکی از زیر ساخت های ساختاری- کالبدی دارای اهمیت می باشد. ادامه حیات شهری دلیل بر اهمیت محله در تکامل اجتماعی –روانی شهر نشینان می باشد بنابر این محله تبلور کالبدی اجتماع و مرز های آن تبلور حریم ها و قلمرو ها می باشد. پس یکی از ویژگی های محیط شهری قابل زیست، وجود اجتماع مشارکتی در جامعه شهری می باشد. اجتماع شهری باعث می گردد که کنش متقابل اجتماعی و جامعه مدنی شکل می گیرد و واحد مکانی که این کنش ها عمدتا در آن شکل می گیرد محله می باشد. بنابر این توجه به بعد اجتماعی محله، قلمرو های اجتماعی و غیر کالبدی یکی از ضروریات محیط قابل زیست شهری است.
۲-۱۱- جمعیت و محله
در خصوص میزان جمعیت پذیری محله ها و ضوابط تعیین سقف حداقل و حداکثر آن، باید اذعان کرد که چه در رویکرد جدید و چه در رویکرد قدیم، ضابطه خاصی وجود نداشته است.
در این خصوص دانشمندان نظریه های متفاوتی ارائه کرده اند. به اعتقاد برخی از آنها حداقل جمعیتی که در بیشتر موارد موجب می شود یک اجتماع جمعیتی را محله بنامند، نمی تواند کمتر از دویست نفر باشند، اما حداکثر جمعیت یک محله دارای حد و میزان مشخصی نبوده و این امر با خصوصیات کالبدی، فیزیکی، اقتصادی و اجتماعی یک شهر مرتبط است.
در رویکرد جدید برخی از دانشمندان نظیر کلرنس پری، اشتاین، رادبرن و… حد مطلوب جمعیتی یک محله را به توان ارائه خدمات، به ویژه خدمات آموزشی به جمعیت ساکن در آن می دانند. به عنوان مثال، پری معتقد است که جمعیت محله های مسکونی بر مبنای ضروریات و محدوده عملکرد یک مدرسه ابتدیی شکل می گیرد؛ و یا به قول اشتاین، جمعیت یک محله به اندازه گستره یک مدرسه ابتدایی می باشد. امروزه در ساخت شهرهای جدید، اعداد و ارقام خاصی را به کار می برند به گونه ای که اگر مساحت محلات را حدود ۶۴هکتار در نظر بگیرند، جمعیتی را که در آن پیش بینی می کنند، حدودأ بین ۱۰۰تا ۳۰۰نفر است (۱۹۹۲:۴۲،clarece).
۲-۱۲- روابط و ترکیب اجتماعی محلات
در جامعه شهری به هر وسعتی که باشد، مردم علاقمند هستند در مجاورت گروهی زندگی کنند که به لحاظ منزلت اجتماعی تا حدودی برابرند، یعنی مثل خودشان هستند. از این رو می بینیم که محلات شهر از یکدیگر بسیار متفاوتند. گروه های کم درآمد در محله های عقب مانده زندگی می کنند و گروه های پر درآمد، محلات و حومه های سالم و زیبای شهر را انتخاب کرده اند. طبقه متوسط شهری جای مخصوص به خود دارد. جامعه شهری از حوزه های اجتماعی متفاوت و پیچیده ای تشکیل می شود. خانواده های شهری به هر طبقه ای تعلق داشته باشند، هنگام انتخاب محله مسکونی تحت تأثیر چهار عامل مهم قرار می گیرند:
۱)میزان درآمد
۲)ساخت خانواده
۳)پایگاه اجتماعی
۴)علاقه به جا به جایی (شکویی،۴۲:۱۳۶۰).
محلات مسکونی در شهرهای ایران دارای حوزه های اجتماعی مختلفی بوده اند. تفاوتهای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و… آنها را به صورت مشخص از یکدیگر جدا می کرده است.
هر محله در محدوده خود دارای برخی تأسیسات و تجهیزات مورد نیاز زندگی روزمره ساکنین نظیر دکان ها، آب انبارها، بازارچه، مساجد، حسینیه ها، حمام های عمومی، سقاخانه، مدارس و داروخانه ها است که تنها مردم محله می توانند به آسانی در همه روزها از آنها بهره مند شوند.
به طور کلی می توان گفت که محلات شهری از لحاظ ساختار اجتماعی از یک استقلال و ویژگی خاص اجتماعی برخوردار هستند.
از مهمترین عوامل بر هم زننده پیوند محلات، نظیر اندازی بین گروه های مردم، می توان از عامل مذهب در ابعاد اقتصادی نام برد. تاریخ شهرهای قدیمی شاهد وقوع حوادث مهمی در این زمینه بوده استو مثلأ در تاریخ اصفهان ذکر شده است که در سال ۵۶۰هجری قمری میان شافعیان و حنفیان جنگی به مدت یک هفته به وقوع پیوست که در اثر آن به عده زیادی کشته و مجروح شدند (مهدوی،بی تا:۱۲).
گاه بین افراد یک صنف به دلیل دارا بودن شغل یکسان، نوعی پیوند اجتماعی و صمیمیت ایجاد می شد و دکان داران را به ویژه در اجرای مراسمی خاص نظیر مراسم مذهبی ماه محرم و عزاداریها، جشن ها و اعیاد، به صورت دسته های جداگانه دور هم جمع می کرد. در اینجا شغل و هدف مشترک، پیوند دهنده بین افراد هر صنف به شمار می رفت.
ترکیب اجتماعی محلات در بستر زمان تابع عوامل مختلفی بوده است، اما به طور کلی عوامل اقتصادی و اجتماعی نقش تعیین کننده ای در شکل گیری ترکیب اجتماعی محلات یک شهر بر عهده داشته اند. به عنوان مثال، در ایران ترکیب اجتماعی ساکنان بسیاری از محله های واقع در شهرهای پیش از اسلام، کما بیش تحت تأثیر نظام اجتماعی و طبقاتی آن زمان، از گروه ها و قشرهایی همانند و منسجم تشکیل یافته بود. اعضای هر گروه اجتماعی در محله ای معین زندگی می کردند (کیانی،۳۶۷:۱۳۶۵).
در سرزمین های اسلامی، شهر مجموعه ای از محله های متجانس و همگن است که براساس روابط مناسب، شکل و وابستگی های قومی، مذهبی، حرفه ای یا سرزمینی در مکان مشخص مجتمع شده و هدایت و اصالت خود را سالها به همین صورت نگه داشته اند (مشهدی زاده،۲۲:۱۳۷۵).
۲-۱۳- شرایط اجتماعى و فیزیکى محله
شرایط فیزیکى و اجتماعى محله و منطقه مسکونى هر یک به نحوى بر میزان رضایت از روابط همسایگى تاثیر می گذارند. در شهر هاى ممالک در حال توسعه و شهر هاى غربى، با تبعیت از پایگاه اجتماعى- اقتصادى، کارگران ساختمانى، مهاجرین روستایى، دست فروشان، کارمندان و…، هر یک محله ویژه خود را دارند چرا که از پایگاه اقتصادى - اجتماعى یکسانى بهره مند هستند؛ البته این بدان معنا نیست که مثلا در یک محله کارگرى، کارمندى زندگى نمى کند بلکه مراد این است که اکثریت ساکنین محله ها به یک پایگاه اجتماعى – اقتصادى معین تعلق دارند. روش هاى محله بندى در گذشته سبب مى گردید تا قلمرو هاى مختلف شهر و محله و حتى اجزاى کوچک تر همچون خانه، معابر و ساختمان هاى عمومى براى شهروندان معنا دار و تعریف شده باشند. بر خلاف فضا ها و عناصر شهر هاى معاصر که فاقد معنا هستند و نمى توانند ارزشى را به انسان القا کنند و نه احساس تعلقى را در انسان به وجود مى آورند. فضا ها و عناصر شهر هاى تاریخى نه تنها براى ساکنان که حتى براى تازه واردان نیز داراى معنا و هویت بودند (نقى زاده،۳۱:۱۳۷۶).
یک بررسى از محله اى که ترافیک سنگین حاکم بر آن بود نتایج زیر را نشان مى دهد:
هریک از افراد توانسته بودند تنها ۴ دوست در سراسر محله بیابند در حالى که در محله ها آرام با ترافیک سبک، این تعداد به ۹ نفر افزایش یافته بود، زیرا ترافیک سنگین، سبب دورى گزینى خانواده ها، جوانان و کودکان از خیابان ها و کوچه ها و پناه بردن به خانه ها مى شود و این وضع روابط همسایگى و دوستى را تضعیف مى کند (شکویى،۵۰:۱۳۸۳).
۲-۱۴- مدیریت محله و ساختار آن در شهرها
یکی از موضوعات مهم و مورد توجه برنامه ریزان شهری، چگونگی مدیریت شهر و عناصر فضایی آن است. محله هم که یکی از مهمترین عناصر فضایی شهرها است، از لحاظ ساختار مدیریتی در طول زمان، دارای ویژگی خاصی بوده است که در اینجا به اختصار مورد توجه قرار می گیرد. به طور کلی اداره محله ها و نظم بخشیدن به امور داخلی و خارجی آنها از دو طریق کلی صورت می گرفت:
آیا توسعهی یادگیری الکترونیکی بر توسعهی کارآفرینی موثر است؟
کاملا بیتاثیر
۱
۲
۳
۴
۵
کاملا موثر
پ-۳- شواهد مستند گردآوری دادهها (بخش کیفی – مصاحبه)
جدول پ-۱- پاسخها و کدگذاری مصاحبه با خبرهی اول (مهندس ریاضی)
ردیف
متن کامل پاسخ به همراه عبارتهای استخراجی
۱
سیاست سطوح مختلفی دارد، در سطح کلان ملی بله سیاستهای موجود در زمینهی فناوری اطلاعات پاسخگوی نیاز است و سیاستهای خوبی داریم نظیر سیاستهای کلی شبکههای اطلاعرسانی، سیاستهای کلان نظام اداری، سیاستهای کلان امنیت فضای تبادل اطلاعات، سیاستهای کلان پدافند غیرعامل و نظایر آن که توسط مقام معظم رهبری ابلاغ شده است، همه شامل ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز میشود که باید از آن استفاده کرد. نقشه جامع علمی کشور نیز فناوری اطلاعات را جزء اولویتهای بالا قرار داده است. (C1-1)
آنچه کمبود است سیاستهای اجرایی و عملیاتی است، به خصوص در حوزههای مختلف. با توجه به این که فناوری اطلاعات کاربرد بسیار گستردهیی دارد باید در هر حوزهی سیاست خاص حوزه را داشته باشیم. در این سطوح سیاست کم است. همچنین سیاستها باید در راستای سیاستهای کلان باشد و همراستا با آن باید باشد و گرنه اثربخشی آن کاهش پیدا میکند.
۲
در حوزههای مختلف باید سیاستهای مناسب که ما را به سوی توسعهی فناوری اطلاعات در آن حوزه سوق دهد باید تدوین کنیم. (C1-2) ما سیاستهای علمی و فناوری مشخص نداریم، کمبودهایی داریم. مشخص نیست مراکز علمی و پژوهشی ما روی چه موضوعاتی در حوزهی فناوری اطلاعات کار میکنند؟ خیلی دانشگاهها روی موضوعات مختلف کار کردهاند ولی در چارچوب یک سیاست معین و مشخص نیست و بعضی وقتها خروجیهای آنان به دلیل اینکه هماهنگ با سایر سیاستها نیست بازدهی لازم را ندارد.
درحوزهی اقتصادی هم همینطور است مثلا در حوزهی پول و اعتبار سیاستهای منسجم برای سوق کشور به سمت الکترونیکی کردن پول و اعتبار نیست یا تجارت کامل الکترونیکی نیست.
نکتهی دیگر بومی بودن سیاستها است که باید با سایر امور مملکت هماهنگی داشته باشد به عنوان مثال در حوزهی تجارت الکترونیکی شاید در همهی جای دنیا تمرکز بر B2B باشد در حالی که شاید برای ما B2C مهمتر باشد، چرا که تاثیرگذاری آن بیشتر است. لذا بومی بودن سیاست باید مدنظر باشد.
۳
استفاده از فناوری اطلاعات به صورت وسیع در سطح وسیع از بعد اولویت کاربردی و از نگاه فناوری قابل بحث است. از نظر اولویت کاربردی باید نقطهی آغاز جایی باشد که هم دستگاههای دولتی و هم مردم بتوانند خدمات را عرضه و استفاده کنند و این که باید بخش بزرگی از جمعیت را پوشش دهد؛ (C1-3) تا مردم به تاثیرات مثبت آن پی ببرند و مشتاق شوند. از کارهای پیچیده، پرهزینه و زمانبر نباید شروع شود.
تجربیاتی در کشور انجام شد که نمونههای موفقی بود، مثل ثبتنام کنکور، خرید کالا و خدمات، سفارش کالا و اینجور موارد. (C1-4) باید کار به گونهیی باشد که کار مردم را تسریع کند. برای کارهای پیچیده باید از درون دستگاهها شروع شود و فعالیتها الکترونیکی شود تا راندمان بالا روند آمادگی ارائه خدمات الکترونیکی در سطح عمومی باشد.
در بعضی موارد لازم است دولت هم اجبار کند و هم اعتبارات لازم را اختصاص دهد. (C1-5) در بعضی جاها (کشورهای دیگر) موقع سوق کارها به سمت الکترونیکی شدن سرمایهگذاری بالایی انجام دادهاند که برای یک دوره ۱۰ یا ۲۰ ساله اعتباراتی بین ۱۰ تا ۴۰% سرمایهگذاری ملی (بدون احتساب سرمایهگذاری مسکن و ساختمان) به این امر اختصاص دادند. اگر در کشور ما هم بخواهد دولت الکترونیکی پیاده شود اول خود دولت باید پیشقدم شود و اعتبارات کافی هم برای این منظور اختصاص دهد.
در یک مقطع زمانی دولت ناگزیر است هم اعتبارات لازم برای انجام کار به شکل سنتی بپردازد و هم سرمایهگذاری برای روشهای مدرن الکترونیکی انجام دهد. (C1-6) این مقطع گذر که هزینهها شاید ۲ برابر باشد برای دولت سخت است ولی اگر این کار را بکند در مرحلهی بعد علاوه بر حذف هزینهی سنتی سرمایهگذاریهای انجام شده به بهرهبرداری میرسد و در مجموع افزایش راندمان و کاهش هزینهها شود.
در طول ۵-۶ سال گذشته نرخ رشد و بهرهبرداری از فناوری اطلاعات در کشور خوب بوده است ولی کافی نیست. (C1-7) در داخل کشور ظریتهای بالقوه فراوانی نسبت به کشورهای همتراز و حتی پیشرفته داریم ولی زمینهی بروز و ظهور اینها پیش نیامده است. علت اصلی آن عدم سرمایهگذاری دولت در این زمینه است. (C1-8)
دولت باید پیشتاز باشد و ریسک آن را بپذیرد تا بتواند فرهنگ استفاده از فناوری اطلاعات را برای تسهیل و تسریع در امور را به وجود آورد. (C1-9) در حال حاضر مجموع توسعهی فناوری اطلاعات در کشور راضیکننده نیست. (C1-10)
وضعیت استفاده از فناوری اطلاعات در کسبوکار بسیار پایین است. (C1-11)زیر ۵% درصد است. در حالی که تجریهی کشورهای دیگر نشان داده است در عمده کسبوکارها تا ۸۹% فعالیتها میتواند الکترونیکی شود.
مخصوصا در کشور ما حتی فرآیندهای سنتی که از راندمان خوبی برخوردار نیست اگر فعالیتها را به فضای مجازی ببریم و الکترونیکی کنیم (C1-12) هم از نظر راندمان جهش زیادی خواهیم داشت و هم از نظر کاهش هزینهها. به نیازهای روزمره که نگاه میکنیم میبینیم بیش از ۹۰% امور به صورت سنتی و غیرالکترونیکی انجام میشود.
۴
در خصوص نقش فناوری اطلاعات در توسعهی کسبوکار باید گفت، فناوری اطلاعات به طور کلی جوامع را در یک فضای جدید میبرد. (C1-13) بسیاری از کسبوکارهای جدید وجود دارد که جای همهی آن خالی است و کارآفرینان میتوانند آنها را کشف و پر کنند. (C1-14) و دستیابی به آنها خیلی مشکل نیست، به این صورت که هر نوع فعالیت که در فضای حقیقی وجود دارد میشود متناظر با آن در فضای مجازی جستوجو کرد. (C1-15)به عنوان مثال در خصوص فعالیتهای بانکی؛ بانکداری الکترونیکی را داریم که بدون نیاز به سرمایهگذاری برای مکان خاص با هزینهی بسیار پایین میتوان بانکداری الکترونیکی ایجاد کرد و از هر جایی به آن دسترسی داشت و خدمات را در یک جغرافیای وسیع عرضه کرد که بازار آن به پهنای همان جغرافیا است. یا نمونهی دیگری مثل یادگیری الکترونیکی و حتی بنگاه معاملات ملکی را میتوان در فضای مجازی ایجاد کرد.
سیاستهای موجود باعث تشویق استفاده از فناوری اطلاعات در کسبوکار به حد کافی نمیشود. (C1-16) انگیزهی کافی ایجاد نمیکند چون همانطور که گفته شد برای این که انگیزه به وجود آورد راهکارهای اجرایی برانگیزاننده نیاز است که کمتر دیده میشود.
قرارگرفته، ریشه های اقتصادی تروریسم است. تحقیق حاضر نیز به این جنبه پرداخته است. مسائل اقتصادی یکی ازموضوعاتی است که ازدیر زمان به صورمختلف همیشه مورد بحث محققان ومتفکران بوده وبارها دراین مورد اظهارنظرهای گوناگونی به عمل آمده ورابطه آن با بزهکاری مورد بررسی وسپس تائید قرار گرفته است. شاید کمتر نوشته وکتابی یافت شود که نسبت به این امر اشاره ای نداشته واقتصاد، این پدیده موثر را نادیده انگاشته باشد وکمتر دانشمند ومحققی یافت شود که رابطه میان اقتصاد و بزهکاری را نفی کند. بنابراین،این دو پدیده وابستگی کامل به یکدیگر دارند که مورد قبول همگان است واگر گاهی اختلاف مشاهده می شود مربوط به نحوه تاثیر جنبه های مختلف شرایط اقتصادی بر جرم است. بدین صورت که عده ای فقر،برخی طمع ثروت بیشترو تجمل پرستی یا بعضی تضاد طبقاتی و عدم توزیع عادلانه ثروت،دسته ای ترس ازدست دادن آنچه که دارند،گروهی بیکاری وقرض وعدم توانایی لازم برای برآوردن خواسته ها ونیازها و بالاخره برخی بحرانهای اقتصادی و نوسانات قیمتها و گرسنگی را ریشه بزهکاری دانسته وعلت اساسی جرائم مختلف مخصوصا سوء قصد علیه اموال ومالکیت به شمار آمده اند . اندیشمندانی از جمله بونکر، مارکس ، انگلس وتوماس مورس بر تاثیر شرایط و عوامل اقتصادی در وقوع بزهکاری توجه کرده و برای پیشگیری از بزهکاری ، بهبود وضع اقتصادی ، تعدیل ثروت ، رفع اختلافات طبقاتی ، اشتغال به کار بیکاران و بزهکاران را راهکار اصلی می دانند. البته تاکید بر انگیزه ها و ریشه های اقتصادی به معنای نادیده گرفتن سایر عوامل یا نفی تاثیر آنها نیست بلکه تاکید و تمرکز بر این مساله از آن جهت است که به نظر می رسد یکی از مهم ترین عوامل که حتی می توان آن را ریشه بسیاری از دیگرعوامل شکل گیری تروریسم بین المللی دانست، همین مسائل اقتصادی است.
بحث از تروریسم در عصر حاضر نمی تواند بدون توجه به حادثه ۱۱سپتامبر انجام شود. این واقعه دارای چنان وسعت و پیچیدگی است که می توان گفت تمام ویژگیهای اساسی تروریسم به عنوان یک جرم، در آن مشهود است و بررسی آن می تواند بسیاری از مسائل مرتبط با تروریسم را آشکار سازد. در واقع حادثه ۱۱سپتامبر بود که بیشتر جهانیان را به این نتیجه رساند که تروریسم را علاوه بر یک مبارزه یا استراتژی سیاسی به عنوان یک جرم بشناسند. به همین دلیل در این پژوهش تاکید و تمرکز روی این واقعه و علت و معلولهای آن خواهد بود. در بررسی تروریسم و۱۱سپتامبر، ناگزیر به خاورمیانه می رسیم؛ جاییکه گفته شد پایگاه تروریستها و کانون تروریسم جهانی است. منطقه ای که بدون شک بیشترین آسیب ها و هزینه ها را پس از ۱۱سپتامبر متحمل شد. زیرا گفته می شود که زادگاه و پناهگاه تروریستها این منطقه است.
۲- اهداف تحقیق
یکی از سخت ترین مسائل در رابطه با تروریسم، تنوع ، پیچیدگی و چند بعدی بودن آن است. این پیچیدگی باعث شده که حتی در تعریف تروریسم نیز اختلاف نظرهای بسیاری بروز کند. در کشور ما بحث تروریسم، بحث نسبتا جدیدی است و حتی کلیات مربوط به آن نیز هنوز مبهم باقی مانده است. یکی از آسیب هایی که هر بحث و تحقیق علمی را تهدید می کند، مبهم بودن و عدم وضوح کلید واژه های اصلی آن است.به همین دلیل و جهت دوری از چنین آسیبی در این تحقیق علاوه بر مساله اصلی مورد بحث ، کلیات مربوط به تروریسم نیز به صورت مختصر بررسی می شود.
هدف اصلی در این پژوهش عبارت است از نگاه جرمشناسی به تروریسم بین المللی خصوصا تروریسم مرتبط با خاورمیانه و ۱۱سپتامبر و بررسی مسائل اقتصادی که منجر به رشد و توسعه این پدیده شده است. تاکید مجدد بر این نکته هم خالی از فایده نیست که بررسی عوامل اقتصادی و تمرکز بر این بعد از جرمشناسی تروریسم به معنای یک بعدی دیدن تروریسم و نادیده گرفتن سایر عوامل نیست بلکه به دلیل ضرورتهای پیش گفته است.
۳- سوالات و فرضیات تحقیق
الف – سوالات تحقیق
گفته شد که هدف اصلی که در پی آن هستیم این است که مشخص کنیم چه ارتباطی بین مسائل اقتصادی و رشد و توسعه تروریسم وجود دارد و کدام عامل یا عوامل اقتصادی منجر به بروز و رشد و توسعه چنین وقایعی می شوند؟ خصوصا اینکه گسترش تروریسم بیشتر در خاورمیانه و اطراف آن مشهود است و در مقابل تهدیدات تروریستها بیشتر نسبت به کشورهای سرمایه داری و توسعه یافته متوجه است. « اگر صفحات تاریخ جنگها به طور منظم ورق زده شوند،مسائل ژئوپلیتیک کاملا مشهود بوده است… چرا تروریسم در مناطق خاصی از جهان در طول تاریخ رشد پیدا کرده است و چرا در نیم قرن اخیر بیشترین تلفات انسانی و جانی توسط تروریستها در مناطق خاصی از جهان همانند منطقه بحران خیز خاورمیانه اتفاق افتاده است؟»[۳]
به این ترتیب سوالات اصلی تحقیق عبارتند از اینکه :
- چه عامل یا عوامل اقتصادی موجب رشد و گسترش تروریسم در مناطق محروم و توسعه نیافته خصوصا خاورمیانه شده است؟
- علت و عوامل افزایش بروز حوادث ناشی از تروریسم بین المللی در کشورهای سرمایه داری چیست؟
ب- فرضیات تحقیق
در این راستا فرضیات اصلی تحقیق عبارتند از اینکه :
- به نظر می رسد فقر و محرومیتی که قرنهاست دامنگیر مردم ساکن در مناطق توسعه نیافته دنیا است، در خشونت طلبی و گرایش به تروریسم موثر می باشد.
- سیستم سرمایه داری بعد از جنگ جهانی دوم، در مرحله اول برای دفاع از موجودیت خود و بعد برای کنترل بحرانهایی که با آن مواجه شده است و همچنین در جهت کسب سود بیشتر به سیاستهایی متوسل شده است که هم منجر به واکنشهای تروریستی شده و هم از اقدامات تروریستی سود برده است.
۴- روش تحقیق و موانع موجود
الف – روش تحقیق
این تحقیق به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده و تکیه آن بیشتر بر مکتوبات است تا تحقیقات میدانی، زیرا در حال حاضر امکان دسترسی مستقیم به عوامل تروریسم و تروریستها و یا حتی به قربانیان تروریسم وجود ندارد. آمار و اطلاعات اصلی مربوط به تروریسم نیز طبقه بندی شده محسوب می شوند و قابل مطالعه یا انتشار نیستند. تنها می توان بر آمار منتشر شده در رابطه با مسائل مرتبط به تروریسم ویا گزارشهای نشریات و سایر تحقیقاتی که با تمام مشقات در این باره انجام شده، تکیه کرد.
نکته قابل ذکر دیگر، در رابطه با منابع و مقالات اینترنتی است. اکنون که در عصر ارتباطات و تکنولوژی به سر می بریم، تکیه بر منابع سنتی و عدم استفاده از امکانات روز در هر تحقیقی باعث نقص و ناکارآمدی آن خواهد بود. خصوصا در رابطه با چنین تحقیقاتی که با کمبود کتب کافی مواجهیم، نقش منابع اینترنتی بسیار قابل توجه است. به جرات می توانم بگویم اگر امکانات اینترنتی و مقالات موجود در پایگاه های گوناگون اینترنت در دسترس نبود، تحقیق حاضر هیچ گاه به نتیجه نمی رسید و دلیل تعدد ارجاعات به منابع اینترنتی همین است. البته نگارنده به احتمالات موجود در رابطه با این منابع ازجمله ضریب خطای بالا در آنها توجه داشته و به همین دلیل در استفاده از این منابع، هم دقت و مقایسه بسیاری انجام داده و هم تلاش کرده حتی المقدور از سایت ها و پایگاه های معتبری استفاده کنم که شناخته شده تر و دارای سابقه علمی بیشتری هستند. به هر ترتیب نقش این دست منابع به هیچ وجه قابل چشم پوشی نیست. همچنین به دلیل احترام به حقوق مولفین و نویسندگان سایتها، هرجا از مطالب آنها استفاده شده به منبع اصلی و نام نویسندگان ( اگر در سایت مربوطه ذکر شده باشد) اشاره شده است. نقشه ها و نمودارهای موجود در متن نیز جهت استفاده از منابع معتبر، از سایت رسمی بانک جهانی[۴] و نیز کتاب « اندرون جهان سوم»[۵] استخراج شده اند که البته تمامی نقشه های موجود در کتاب مذکور هم برگرفته از سایت بانک جهانی هستند.
در پژوهش حاضر علاوه بر کلیات، به جرمشناسی تروریسم می پردازیم و مسائل جزائی و قانونی، موضوعا از بحث خارج هستند. «جرمشناسی برخلاف سایر گرایشات حقوقی، از ویژگی چندرشته ای و به عبارت بهتر بین رشته ای برخوردار است.»[۶] در میان نظریات و رویکردهای گوناگون مطرح در جرمشناسی نیز مسائل مطروحه، در حوزه نظریات تکوین جرم می گنجند و رویکردی که در بررسیها از آن استفاده شده رویکرد «اجتماعی- ساختاری»[۷] است. درمیان دیدگاه های مختلف جرمشناسی، این نوشتار از دیدگاه تضاد بهره جسته است. دیدگاه تضاد، جامعه را شامل گروه ها و علایق مختلفی می داند که برای دستیابی به قدرت و منابع کمیاب با هم رقابت می کنند. دیدگاه تضاد جنبه های گوناگون دنیای اجتماعی را با نگاه به سازوکارهایی که سلطه و بهره مندی گروه ها و طبقات اجتماعی برنده را تامین و تداوم می بخشد، تبیین می کند. این موضوع به قوانین و برخی ارزش های اجتماعی نیز تسری می یابد.[۸] ترجیح این دیدگاه، برای بررسی تروریسم هم به این دلیل بوده است که به نظر می رسد فرضیات و اصول مطروحه در این دیدگاه، بیشترین تطابق را با مسائل مربوط به تروریسم دارد.
ب- موانع موجود
علاوه بر مساله کمبود منابع و تحقیقات قبلی در این زمینه، در رابطه با منابع موجود نیز با مشکلات بسیاری مواجهیم. کتب منتشر شده به زبان فارسی در این زمینه بسیار کم هستند و آثار موجود نیز اکثرا به بررسی کلیات و یا مسائل قانونی پرداخته اند. حتی آثار موجود به زبان انگلیسی نیز کمتر به جرمشناسی تروریسم پرداخته اند. منابع مربوط به جرمشناسی تروریسم نیز بیشتر بر مسائل ایدئولوژیک و یا مسائل روحی تروریستها متمرکز شده اند و هیج کتابی درباره رابطه اقتصاد و تروریسم به دست نیامد.
در نتیجه این کمبود منابع مفید، از طرفی ناگزیرهستیم تا بسیاری از مسائل کلی را که در واقع مبانی و اصول اولیه هستند به صورت مجزا بررسی کرده وبا مراجعه به آمارها و تحلیل های موجود درباره اصول اولیه،به ترکیب و تحلیل آنها بپردازیم.ازطرف دیگر تحلیل های نهایی هم تقریبا از اولین مکتوبات در این زمینه می باشند. به همین دلیل، مانند هرایده جدیدی اولا نیازمند پرداختن بیشتر به کلیات است و ثانیا درجزئیات آن ضریب خطا بالاست و نگارنده به هیچ وجه مدعی نیست که در نتیجه گیری،کاملا صحیح و بدون هیچ خطایی عمل کرده است.اما تمام تلاش خویش را به کار بسته ام تا باوجود همه موانع ذکر شده ، بدون جانبداری به جمع آوری و تحلیل اطلاعات بپردازم و نهایت دقت را در نتیجه گیری نهایی داشته باشم.
۵- پیشینه تحقیق
در مورد پیشینه تحقیق تا آنجا که نگارنده موفق به بررسی منابع شده است، تحقیق و پژوهش مکتوب که مستقلا به ریشه های اقتصادی تروریسم پرداخته باشد وجود ندارد. گرچه در ضمن بررسی مسائل تروریسم و به عنوان یک بحث فرعی به ریشه های اقتصادی از جمله فقر و نابرابری اقتصادی اشاره ای رفته است. همچنین در میتینگ های سیاسی و یا برخی از سخنرانیها در کشورهای مختلف جهان ممکن است به یکی از این دو مساله اشاره ای شده باشد اما اکثرا دارای انگیزه های سیاسی بوده و متاسفانه فاقد مبنای پژروهشی و آماری هستند. در بیشتر مواقع نیز بسیاری از کسانی که شاید حتی خودشان نیز دستی بر آتش داشته و از رفتارهای تروریستی به دور نبوده اند برای مبارزه با رقبا و دشمنان خود به اینگونه فرضیات متوسل می شوند. در فصول آینده خواهیم دید که این تحقیق مدعای هیچ یک از این افراد را تایید نمی کند و با اینکه عناوین به کار رفته ممکن است گاهی با عبارات به کارگرفته شده توسط سیاستمداران یکی باشد اما نتیجه به دست آمده با نظر آنان متضاد است. بنابراین در مطالعه متن تحقیق لازم است به این مساله توجه شود تا هم مشکل پیشداوری درباره تحقیق به وجود نیاید و هم مطالب ذکر شده موجب سوء تفاهم نشود.
۶- طرح تحقیق
از آنجا که این تحقیق در زمره اولین کار پژوهشی در زمینه موضوع مورد بحث است، همچنین به دلیل بین رشته ای بودن موضوع که کاربرد عناوین و مفاهیمی از مسائل جرمشناسی، اقتصادی و سیاسی در متن را ضروری ساخته است؛ بیشتر نیازمند بررسی کلیات و پرداختن به تعاریف هستیم. بعد از بررسی کلیات و تعیین دقیق مفهوم برخی عبارات و اصطلاحات به کاررفته، به بررسی مسائل اصلی پرداخته شده است. بنابر این ضروریات، تحقیق حاضر مشتمل بر سه فصل است. در ابتدای هر فصل نیز چکیده بسیار مختصری از مسائل مطروحه در آن فصل ذکر شده است تا ذهن خواننده برای ورود به مباحث آماده گردد. هر فصل دارای دو مبحث اصلی است و هر مبحث نیز بنا بر مقتضای مطلب به گفتارها و بندهای دیگری منقسم شده است.
در فصل اول ماهیت تروریسم مورد بررسی قرار گرفته است و توضیح داده شده است که تروریسم است و در میان اندیشمندان بر سر تعریف تروریسم و یا ویژگیهای لازم برای اینکه یک عملیات تروریستی محسوب شده و فاعل آن تروریست خوانده شود، توافق وجود ندارد. بنابراین ضروری به نظر می رسد که ابتدا منظور از اصطلاح تروریسم که در فصول بعدی به کار خواهد رفت مشخص گشته و سپس به بررسی سوالات و فروض تحقیق پرداخته شود. در فصل دوم، به دنبال یافتن پاسخ این سوال هستیم که چرا تروریسم در مناطق توسعه نیافته و محرومی همچون خاورمیانه رشد بیشتری داشته است و آیا ارتباط مثبتی میان نابرابریهای اقتصادی و فقر و محرومیت مردم این مناطق با رویدادهای تروریستی وجود دارد یا خیر؟ در این فصل نیز ابتدا ماهیت فقر مورد بررسی قرارگرفته است. سپس تاثیرات مختلفی که فقر و محرومیت بر روی افراد و جوامع دارد مشخص شده و نهایتا به بررسی آن دسته ار نتایج فقر پرداخته شده است که بر رشد و توسعه تروریسم موثر واقع شده اند. فصل سوم تحقیق به بررسی فرضیه دیگر تحقیق یعنی تعامل سرمایه داری و تروریسم اختصاص یافته است. در این فصل نیز بعد از آوردن چکیده مطالب فصل، ماهیت سرمایه داری و مولفه های اساسی این نظام اقتصادی تعریف و تبیین شده و بعد به بررسی رابطه بین تروریسم با آن پرداخته شده است. در انتها نیز با جمع بندی کلی از سه فصل مطروحه، نتیجه ای که به نظر صحیح می رسیده ذکر گردیده است.
فصل اول – مفهوم شناسی تروریسم
مقدمه فصل اول
تروریسم درعین داشتن سابقه تاریخی طولانی پدیده ای دینامیک وپویا است وبه سرعت تغییر و تحول می یابد. این تغییرات هم در اندیشه ها و آرمانهای تروریستها، هم در اهداف آنها و هم درروشهای اجرایی آنها قابل مشاهده است. اولین ترور تاریخ، ترور ژولیوس سزار در ۴۴۰۰سال پیش از میلاد بوده است.[۹] نمونه هاى پیاپى قتل سیاسى و حتى کشتار از روى برنامه، در تاریخ یونان و روم وجود داشته است.[۱۰] تروریسم تا پایان قرون وسطى و از آن زمان تا عصر نوین همچنان فعال مانده است . اگر تروریسم در گذشته تنها مورد استفاده تعداد اندکی از افراد مخالف حکومتها و یا برخی قدرتمندان فاسد بوده است که از سوی مردم و ملتها تقبیح می شده، امروزه تبدیل به استراتژی بسیاری از گروه ها و دولتهای متفاوتی شده که شاید از نظر ایدئولوژیک در نقطه مقابل یکدیگر قرار دارند؛ اما هر دو از ترور به عنوان ابزاری کارآمد استفاده می کنند. نکته قابل توجه اینکه واکنش مردم عادی نیز تغییر یافته و نسبت به یک واقعه تروریستی واکنش های متفاوت و متعارضی از جانب مردم و حتی اندیشمندان نشان داده می شود.
درگذشته تروریستها ایدئولوژی خاصی دراستفاده از تروریسم نداشتند، و درواقع تروریسم تفاوت چندانی با جنگها و نزاعهای آن دوران نداشت. «تروریسم سیستماتیک در نیمه دوم سده نوزدهم پا گرفت و از همان آغاز انواع کاملا متفاوتی داشت.»[۱۱] بعداز انقلاب کبیر فرانسه درقرن ۱۹ تئوریهای سیاسی و تعارضات و جنگهای سیاسی، به وجود آمده و افزایش یافتند. در این دوران اعمال تروریستی، جنگها، وشورشهای انقلابی به تدریج با یکدیگر متفاوت گشتند. تئوریهای مختلف گسترش یافتند؛ و برخی از گروه های فکری نیز برای دستیابی به اهداف عقیدتی و سیاسی خود به اعمال تروریستی دست می زدند. این نوع تروریسم آن چیزی است که امروزه با آن مواجهیم و بیشتر به صورت سازمان یافته و ناشی از ایدئولوژیهای افراطی و سیاستهای توسعه طلبانه است.
به دلیل همین گستردگی کمی و کیفی است که مسائل مربوط به تروریسم بسیار پیچیده و مبهم هستند تا حدی که در تعریف تروریسم هم اختلاف نظر فراوان است و به طریق اولی در تعیین مصادیق آن در دنیای واقعی نیز توافق کلی وجود ندارد. این اختلاف نظرها تا آنجا عمق یافته که بسیاری از گروه های مسلح از نظر برخی، تروریست خوانده می شوند و در مقابل از طرف عده ای دیگر مبارز و قهرمان تلقی می گردند. حتی گاهی دولتها نیز توسط مخالفانشان و یا دولتهای خارجی به عنوان دولت تروریست مطرح می شوند. با توجه به مسائل فوق، در این فصل تلاش شده است تعاریف موجود از تروریسم و ویژگیهای اصلی که موجب تمایز تروریسم از سایر مفاهیم مشابه می شود ارائه شده و سپس انواع شناخته شده تروریسم و اهداف معمول تروریستها بیان گردد.
به طور خلاصه می توان گفت، تروریسم رفتار مجرمانه و خشونت آمیز گروه های سازمان یافته و غیرمردمی است که برای دستیابی به اهداف بلند مدت خود به صورت ناگهانی و غیرقابل پیش بینی افراد غیرنظامی و بیگناه را قربانی می کنند. اهداف بلند مدت تروریستها ممکن است سیاسی، اقتصادی، مذهبی و … باشد. آنها در راه رسیدن به این اهداف از روش های بسیار متنوعی استفاده می کنند. توضیحات و جزئیات مساله در مباحث بعدی توضیح داده خواهد شد اما این نکته در اینجا قابل ذکر است که یکایک ویژگیهای ذکر شده از ضروریات تعریف تروریسم است و در تعیین مصادیق تروریسم راهگشا می باشد. بسیاری از رفتارهای خشونت آمیز و نیز عملیات گروه های سازمان یافته که حتی عنوان تروریسم نیز توسط رسانه ها به آنها داده شده است،به دلیل فقدان برخی از ویژگیهای لازم نباید تروریستی تلقی شوند. برای نمونه گروه های آزادیخواه و مبارزی که علیه دولتهای مستبد دست به اقدامات خشونت آمیز می زنند،اگر علیه غیرنظامیان اقدام نکنند نباید تروریست شمرده شوند. در مقابل بسیاری از گروه ها و حتی دولتهایی که برای دستیابی به اهدافشان از نیروهای نظامی و یا افراد مسلح استفاده کرده و به افراد بیگناه و غیرنظامی آسیب می زنند باید تروریست خوانده شوند.
مبحث اول- ماهیت تروریسم
گفتار اول- تعریف و ویژگیهای تروریسم
با وجود پیشینه تاریخی طولانی، هنوز تعریف روشن و دقیقی ازتروریسم، مورد توافق اندیشمندان قرار نگرفته است. برخی تروریسم را یک استراتژی سیاسی در عرض یا طول فعالیتهای دیپلماتیک می دانند، برخی آن را به مثابه یک جرم بررسی می کنند، گروهی آن را وظیفه ای مقدس می دانند و گروهی دیگر آن را یک عکس العمل و واکنشی قابل توجیه دربرابر تجاوز می دانند و گروهی دیگر جنایتی نابخشودنی.
دلیل اصلی تفاوتها و فاصله بسیار این تعاریف، می تواند دیدگاه و جایگاه کسی باشد که این پدیده را مورد بررسی قرار می دهد. از نظر قربانیان تروریسم این عمل جنایتی نابخشودنی و از نظر فاعلین آن وظیفه ای مقدس یا دفاع مشروع و از نظر عاملین آن یک استراتژی سیاسی و روشی برای دستیابی به امتیازات و اهداف مختلف است. دلایل دیگری نیز برای دشواری تعریف تروریسم می توان ذکر کرد از جمله اینکه، مفهوم تروریسم با مفاهیم مشابه دیگری مانند قیام و شورش و دفاع و جهاد و… تداخل پیدا می کند. همچنین همواره بحث درباره تروریسم با مفاهیم ارزشی در می آمیزد و به عبارت دیگر کسی که از نظر یک نفر تروریست است از نظر دیگری مبارز راه آزادی است. از طرف دیگر مفهوم تروریسم مفهومی دینامیک و پویا است وشیوه ها و اهداف متنوع و گوناگونی دارد. با این وجود، درصورتی که به صورت علمی و به دوراز مفاهیم ارزشی تروریسم را بررسی کنیم می توانیم به قدرجامعی از این تعاریف دست یابیم و خصوصیات کلی تروریسم و تفاوتهای اساسی آن را با سایر مفاهیم مشابه مشخص کنیم.
بند اول- تعاریف موجود از تروریسم
واژه ترور از ریشه لاتین ters به معنای ترساندن و وحشت است.[۱۲] آلن بیرو در فرهنگ علوم اجتماعی، ترور را به معنای حالت و یا احساس ترس دسته جمعی می داند که خشونت و کشتار بی حد و حساب موجد آن است.»[۱۳] ترور به معنای کشتار سیاسی نیز به کار می رود و «کسانی را که به کشتار سیاسی دست بزنند، تروریست می خوانند.»[۱۴]
درباره تعریف اصطلاحی تروریسم نیز نظریات گوناگونی ارائه شده است . فرهنگ خاص علوم سیاسی تعاریف زیر را ارائه می دهد: «۱- نظام حکومت ترور و اعتقاد به لزوم آدم کشی و ایجاد وحشت در میان مردم و یا نظام فکری که هرنوع عملی رابرای رسیدن به هدف سیاسی مجاز می شمارد. ۲- کاربرد سیستماتیک ترور، به عنوان وسیله اجبار یا روا شمردن اقدامات دارای ماهیت وحشت آفرینی در اذهان عامه و گروه های انسانی.»[۱۵] در فرهنگ لغات فرهنگستان علوم فرانسه تروریسم چنین معنا شده است:نظام یا رژیم وحشت.[۱۶] دکتر لنگرودی تروریسم را «کارهای جنایی ضد کشور به منظور ایجاد هراس در اشخاص یا اصناف یا طبقات معین ویا همه مردم کشور»[۱۷] می دانند.
فرهنگ علوم سیاسی اشخاصی را که دست به ترور می زنند تروریست نامیده و در بیانی دیگر تروریست را چنین تعریف می کند : «فردی که برای پیشبرد اهداف سیاسی خود که معمولا واژگون کردن نظام سیاسی موجود است، متوسل به تهدید و خشونت می شود. این واژه غالبا توسط طرفداران یک رژیم خاص برای اشاره به مخالفان رژیم که به اعمال خشونت آمیز دست زده باشند به کار می رود…. تروریست فردی را گویند که به ترور مبادرت ورزد، البته فرد به معنای خاص نیست بلکه می توان از گروه تروریست و یا دول تروریست نیز نام برد. به عبارت دیگر تروریست در معنای عام، هر فردی است که از طریق خشونت و قتل و خونریزی و ایجاد ترس و وحشت می خواهد به اهداف سیاسی دست یابد.»[۱۸] بنابر تعریف دانشنامه سیاسی؛ «در سیاست به کارهای خشونت آمیز وغیرقانونی حکومتها برای سرکوبی مخالفان خود وترساندن آنها ترور می گویند و نیز کردار گروه های مبارزی که برای رسیدن به اهداف سیاسی خود دست به کارهای خشونت آمیز و هراس انگیز می زنند، ترور نامیده می شود. همچنین ترور به معنای کشتار سیاسی نیز به کار می رود.»[۱۹] در فرهنگ علوم سیاسی آکسفورد آمده است: «تروریسم اصطلاحی است که برسر تعریف آن توافقی میان حکومتها یا تحلیل گران دانشگاهی وجود ندارد، اما تقریبا به به تعبیری منفی به کار می رود تا غالبا اقدامات گروه های فرادولتی خودساخته با انگیزه سیاسی علیه جان افراد را توصیف کند.»[۲۰]
تروریسم، اعمال ترور به صورتی منظم و سازمان یافته را می رساند. تروریسم نه فقط با بهره گرفتن از وسایلی که می توانند زندگی و امنیت افراد را مورد سوء قصد قرار دهند صورت می یابد بلکه از طریق تخریب خشونت آمیز خدمات عمومی و یا تجهیزات زیربنایی متعلق به یک جمع نیز اعمال می شود. تروریسم در تعریف فرهنگ روابط بین الملل عبارت است از «فعالیتهای عاملان دولتی و غیر دولتی که در کوششهایشان برای دستیابی به اهداف سیاسی از روشها و وسائل خشونت آمیز استفاده می کنند.»[۲۱] تروریسم، به معنای مبارزه تروریستی روشنفکران انقلابی جدا از توده ها، عبارت است از «یک جریان خرده بورژوایی که در مرحله ای از جنبش انقلابی در اروپا ظاهرشد. تروریسم به تئوری قهرمانانه فعال توده های غیرفعالی که در انتظار قهرمانان هستند، معتقد است.»[۲۲] برپایه دانشنامه بریتانیکا تروریسم عبارت است از «کاربرد حساب شده ارعاب یا خشونت پیش بینی ناپذیر علیه حکومتها، مردم یا افراد برای دستیابی به یک هدف سیاسی.»[۲۳]
سازمان کنفرانس اسلامی درسال ۱۳۷۸ تعریفی از تروریسم ارائه داده است که براساس آن «تروریسم شامل هرگونه عمل خشونت آمیز یا تهدید کننده است که صرفنظر از مقاصد یا انگیزه مرتکبان آن، به منظور اجرای یک طرح جنایتکارانه فردی یا گروهی وبا هدف ایجاد رعب بین مردم ویا تهدید آنان به صدمه زدن به آنها و به خطر انداختن زندگی، حیثیت، آزادی ، امنیت یا حقوق آنها یا تهدید به صدمه زدن به محیط زیست یا هرگونه تسهیلات عمومی یا اموال عمومی یا خصوصی به منظور به مخاطره انداختن یا اشغال یا تصرف آنها و به خطر انداختن یکی از منابع ملی یا تاسیسات بین المللی یا تهدید کردن ثبات، تمامیت ارضی یا وحدت سیاسی یا حاکمیت کشور مستقل انجام می گیرد.»[۲۴] در تعریف دیگری آمده «تروریسم اقدامی سازمان یافته و متضمن خشونت بسیار است که با حمله های غیرقابل پیش بینی علیه افراد، گروه ها و ملتها اعمال می شود.»[۲۵] برخی براین عقیده اند که تروریسم یک ایدئولوژی نیست بلکه یک فعالیت و عمل است. به این معنا که تروریسم عملی است که سازمانها و دولتها و گروه های مختلف همواره یا در زمان های گوناگون ممکن است با آن درگیر شوند که ممکن است به صورت موقتی باشد یا استمرار یابد . بیشتر مشتقات ترور هم حول همین معانی می چرخد.
بند دوم- ویژگیهای تروریسم
با جمع بندی تعاریف مختلفی که در فوق ارائه شد، می توان برخی ویژگیهای اصلی را که از ذاتیات تروریسم محسوب می شود مشخص کرد. یکی از این ویژگیها که مورد تاکید تمام اندیشمندان است و حتی در میان سیاستمداران و مردم عادی نیز رواج دارد خشونت است. ویژگی مهم دیگر تروریسم، بیگناهی و غیرنظامی بودن قربانیان است. گروه های مسلحی که علیه نظامیان، دولتها وسایر گروه های مسلح دست به اقدامات خشونت آمیز می زنند، به این دلیل که قربانی آنها افراد غیرنظامی نیستند، تروریست محسوب نمی شوند. علاوه بر این ویژگیها، تروریسم ویژگیهای مهم دیگری نیز دارد. ذیلاً به بررسی این ویژگیها می پردازیم.
۲-۱) استفاده یا تهدید به استفاده از خشونت غیرقانونی
خشونت از ذاتیات تروریسم است و هر عملی که فاقد عنصر خشونت باشد به هیچ وجه نمی تواند مشمول عنوان تروریسم باشد؛ هرچند در میزان ضروری این عنصر اختلاف نظر وجود دارد. برخی معتقدند که باید خشونت بسیار زیادی در عمل انجام شده وجود داشته باشد تا تروریستی محسوب شود ولی اکثر محققین بدون توجه به کم یا زیاد بودن خشونت، صرفا وجود آن را لازم می دانند. نکته ای که باید به آن توجه داشت این است که نباید خشونت آمیز بودن را برابر با مسلحانه بودن دانست؛ بلکه ممکن است عملی خشونت آمیز باشد اما درآن از اسلحه به معنای اعم آن استفاده نشده باشد. هرچند تصور خشونت بدون سلاح مشکل است و دراکثر عملیات تروریستی نیز انواع سلاح به کار می رود اما این نباید موجب خلط موضوعات شود. آنچه در تروریسم ضروری است خشونت است نه سلاح. امروزه درعملیات تروریستی موسوم به سایبر تروریسم که کاملا در فضای مجازی انجام می شوند وبا ایجاد اختلال در برنامه هواپیماها و … خسارات بسیاری به بار می آورند، از هیچ گونه سلاحی استفاده نمی شود اما باعث اتفاقات بسیار دردناک و دهشت انگیزی می شوند که بسیار بیشتر از بمب گذاری ها و گروگانگیریها خسارت به بار می آورند.کلیه اعمال خشونت آمیز تروریستها منطبق بر تعریف برخی جرائم مانند قتل، ضرب و جرح، تخریب، آدم ربایی، گروگانگیری و… هستند که هریک به تنهایی و قبل از تصویب قوانین مربوط به تروریسم نیز قابل تعقیب و مجازات بوده اند.اما آنچه تروریسم را از سایر جرائم مشابه مجزا می کند، انگیزه ها و اهداف و سایر خصوصیاتی است که فوقاً ذکر شد.همین امر موجب شده است که کشورهای مختلف علاوه بر قوانین گذشته به وضع قوانین صریح و مستقیم درباره تروریسم بپردازند.
۲-۲) اقدام غیرقابل پیش بینی علیه غیرنظامیان
پیچیدگی مدل زنجیره تامین
عدم بررسی رفتار متغییرهای اساسی و تاثیرات علی و معلولی متغییر ها در روش های دیگر
بررسی و تحلیل جز به جز مدل زنجیره تامین و بهینه سازی آن جهت افزایش کارایی و بهبود عملکرد زنجیره تامین
اهداف اصلی پژوهش حاضر مبنی بر توضیحات بالا عبارت است از :
شناسایی متغییر های اساسی و موثر بر عملکرد زنجیره تامین مطالعه موردی
طراحی مدل و شبیه سازی زنجیره تامین مطالعه موردی با رویکرد سیستم داینامیک
بررسی رفتار و ارتباط متغییر های اساسی مدل مورد مطالعه
تجزیه تحلیل مدل
پیش بینی رفتار متغییر های اساسی
بهبود و بهینه سازی متغییر های اساسی نامبرده در مطالعه موردی
بیان مساله
در سالهای اخیر مساله زنجیره تامین به دلیل افزایش رقابت در بازارهای جهانی اهمیت زیادی پیدا کرده است. شرکت ها مجبور شده اند تا سطح خدمت مطلوب تری به مشتری ارائه دهند در حالی که بایستی قمیت تمام شده محصول را کاهش داده و در عین حال حاشیه سود شرکت را نیز تضمین نمایند.
در حال حاضر بسیاری از زنجیره های تامین بر اثر نیاز توزیع کنندگان به تولید کنندگان و تولید کننده ها به تامین کننده ها به صورت تدریجی گسترش یافته اند ، بدون آنکه از پیش طراحی شده یا پیش از شکل گیری برنامه ای برای بهبود یا مدیریت آن ها وجود داشته باشد . با توجه به پیچیده بودن ارتباط بین اجزا و حساس بودن زنجیره تامین ، هر گونه تغییر در متغییر های اثربخش بدون یک مدل داینامیک غیر قابل پیش بینی خواهد بود . با توجه به شرایط این مساله و ویژگی های شناخته شده از ابزار سیستم داینامیک به نظر می رسد استفاده از شبیه سازی پویا به عنوان ابزاری برای پیش بینی وضعیت آینده ، امکان آنالیز حساسیت متغییر های گوناگون و بررسی آثار به کارگیری سیاست های مختلف در زنجیره تامین را امکان پذیر خواهد کرد. [۱۳]
مهمترین مساله ای که در این پایان نامه مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. هزینه های ناشی از نوسان های برنامه ریزی موجودی انبار در زنجیره تامین شرکت کاله می باشد . هزینه های ناشی از نگهداری محصول در انبار ، هزینه تخفیف بابت فروش سریع تر محصول جهت کاهش حجم موجودی انبار و حتی هزینه ضایعات در زمانی که موجودی بیش از نیاز و تقاضای مشتریان بازار است. و هزینه های ناشی از کمبود کالا ،هزینه های از دست دادن مشتریان وکاهش سهم فروش در مواقعی که موجودی کمتر از نیاز است ، مساله پیش بینی و کنترل نوسان ها را به عنوان یک موضوع مهم در زنجیره تامین این شرکت مطرح ساخته است .
رفتار های نامطلوب و نوسان های موجود در موجودی انبار دلایلی مختلفی داشته و متغییر های متفاوتی از کل زنجیره بر رفتار آن تاثیر گذار هستند. از این رو برای حل مساله شناسایی متغییر های مهم و اثر گذار بر روی زنجیره تامین ، توصیف رفتار متغیر ها ، فرموله کردن نحوه ی تاثیر گذاری آن ها بر نوسان های انبار و شبیه سازی رفتار موجودی انبار مراکز توزیع در طول زمان لازم و ضروری می باشد . که از اهداف کلی پژوهش می باشد.
سوالات وفرضیه های اصلی مدل مساله
سوالات این پژوهش عبارت است از :
متغییر های اصلی و اثر گذار زنجیره تامین کدامند و رفتار ها ی آن ها چگونه است ؟
نحوه ی ارتباط بین متغییر ها در مدل زنجیره تامین به چه صورت می باشد ؟
آیا پی توان با بهره گرفتن از تکنیک سیستم د اینامیک رفتار متغییر های اصلی مدل زنجیره را توصیف ، تبیین و پیش بینی نمود؟
آیا می توان حالت بهینه متغییر های مهم و اثر گذار زنجیره تامین را پیش بینی کرد ؟
سیاست های مطلوب جهت بهبود مدل زنجیره تامین با بهره گرفتن از رویکرد سیستم داینامیک کدام است ؟
مفروضات اصلی این پژوهش عبارت است از :
-
- جهت کاهش پیچیدگی در مدل ، جریان نقدینگی را در مدل در نظر نگرفتیم
-
- مهمترین متغییر های اساسی در مدل زنجیره تامین مطالعه شده عبارت است از :
-
- ۱٫ میزان فروش محصول و خروج موجودی از انبار (نرخ فروش )
-
- ۲ . میزان مرجوعی سالم ( میزان موجودی برگشت داده شده به انبار)
۲٫۳ . میزان ذخیره اطمینان
۲ .۴ . میزان سفارش از دست رفته حاصل از کمبو دموجودی
۳٫رفتار های متغییر های اساسی و مهم نامبرده قابل پیش بینی است
۴٫فضای انبار در مراکز مختلف ثابت در نظر گرفته خواهد شد.
روش پژوهش
برای هر تحقیق لازم است تا از بین متدلوژی های مختلف حل مساله ، متدلوژی که با شرایط مساله ساز گاری بیشتری داشته باشد انتخاب گردد . بر اساس متدولوژی های مورد استفاده در حوزه ی مدیریت زنجیره تامین به ۴ دسته اصلی تقسیم می شوند .
مدل های مفهومی و غیر کمی :
تحقیقاتی که با هدف تعریف ، تشریح و ایجاد روش هایی برای ندیریت زمجیره عرضه بدون استفاده از مدل های کمی به تحلیل زنجیره عرضه می پردازد.
مطالعات مورد کاوی و تجربی :
تحقیقاتی که با هدف کمک به مدیرت زنجیره عرضه به جمع آوری داده ها از یک بنگاه و یا صنعت خاص پرداخته و به تحلیل آن ها می پردازد.
چهار چوب ها ، دسته بندی و مرور ادبیات :
تحقیقاتی که به دسته بندی و توضیح مفاهیم مدیریت زنجیره عرضه در جهت فهم و درک بیشتر گستره و عمق مفاهیم می پردازد.
مد ل های کمی :
تحقیقاتی که با بهره گرفتن از مدل های که قابلیت کمی شدن را دارند به ایجاد متد هایی برای مدیرت زنجیره عرضه می پردازند.
با توجه به دسته بندی پژوهشی که در این پایان نامه انجام خواهد شد ، مد ل سازی از نوع توسعه ای و کاربردی است . و در دسته ۲ و ۴ متئولوژی های نامبرده قرار می گیرد . چرا که علاوه بر تکنیک سیستم داینامیک به جمع آوری داده ها از یک بنگاه تولیدی توزیع و ارائه سیاست های بهبود برای آن می پردازد .
مراحل اجرای تحقیق و روش های گرد آوری اطلاعات :
مراحل اجرای این تحقیق عبارت است از :
مطالعات کتابخانه ای شامل بررسی منابع و مراجع موجود در زمینه مدیریت زنجیره تامین ، سیستم داینامیک و کاربرد سیستم داینامیک بر روی مدیریت زنجیره تامین اعم از کتب ، مقالات و پایان نامه های مرتبط از طریق کتابخانه دانشگاه علوم و فنون مازندران ، شمال آمل و شریف و سایت های اینترنتی معتبر
جمع آوری داده ها از شرکت فراورده های لبنی کاله و شرکت بانی چاو ( واحد فروش و توزیع فراورده های لبنی )
۳ . پردازش اطلاعات جمع آوری شده و نتیجه گیری از آن ها
ارائه مدل با بهره گرفتن از تکنیک سیستم داینامیک
۰۸۹/۰
ماکزیمم
۴۱
۲۶۹۳۱
۰۷۴/۱۸
۸۵۳/۳
۰۸/۰
۳۷۳/۰
۷۱۵/۰
۸۹۱/۰
۹۲۳/۰
جدول ۴-۱ توصیف شاخصهای مرکزی و پراکندگی متغیرهای پژوهش
در جدول ۴-۱ مشاهده می شود که:
میانگین تعداد شرکت تابعه برابر با ۱۲۷/۳۱ و انحراف معیار آن برابر با ۸۱۸/۲۷ میباشد. حداقل آن برابر با ۱۹ و حداکثر آن برابر ۴۱ میباشد مقدار بالای انحراف معیار آن نشان میدهد که پراکندگی داده های این متغیر زیاد میباشد.
میانگین شاخص صنعت برابر با ۲۴۰۸ و انحراف معیار آن برابر با ۱۸۵۰۶۹۴ میباشد. حداقل آن برابر با ۱۵۸ و حداکثر آن برابر ۲۶۹۳۱ میباشد مقدار بالای انحراف معیار آن نشان میدهد که پراکندگی داده های این متغیر زیاد میباشد.
میانگین اندازه شرکت برابر با ۴۵۷/۱۳ و انحراف معیار آن برابر با ۴۶۶/۱ میباشد. حداقل آن برابر با ۸۹۸/۹ و حداکثر آن برابر ۰۷۴/۱۸ میباشد مقدار بالای انحراف معیار آن نشان میدهد که پراکندگی داده های این متغیر زیاد میباشد.
میانگین نرخ رشد برابر با ۳۹۸/۰ و انحراف معیار آن برابر با ۳۸/۰ میباشد. حداقل آن برابر با ۵۸۱/۲ و حداکثر آن برابر ۳۰۵/۰ میباشد مقدار پایین انحراف معیار آن نشان میدهد که پراکندگی داده های این متغیر کم میباشد.
میانگین سپر مالیاتی غیربدهی برابر با ۰۲۶/۰ و انحراف معیار آن برابر با ۰۰۰۳/۰ میباشد. حداقل آن برابر با ۰۰۰۲/۰ و حداکثر آن برابر ۰۸/۰ میباشد مقدار پایین انحراف معیار آن نشان میدهد که پراکندگی داده های این متغیر کم میباشد.
میانگین نرخ موثر مالیات برابر با ۱۴۴/۰ و انحراف معیار آن برابر با ۰۰۶/۰ میباشد. حداقل آن برابر با ۰ و حداکثر آن برابر ۳۷۳/۰ میباشد مقدار پایین انحراف معیار آن نشان میدهد که پراکندگی داده های این متغیر کم میباشد.
میانگین سودآوری برابر با ۲۳۵/۰ و انحراف معیار آن برابر با ۰۱۲/۰ میباشد. حداقل آن برابر با ۰۵۸/۰ و حداکثر آن برابر ۷۱۵/۰ میباشد مقدار پایین انحراف معیار آن نشان میدهد که پراکندگی داده های این متغیر کم میباشد.
میانگین داراییهای وثیقهای برابر با ۲۸۶/۰ و انحراف معیار آن برابر با ۰۴۵/۰ میباشد. حداقل آن برابر با ۰۰۳/۰ و حداکثر آن برابر ۸۹۱/۰ میباشد مقدار پایین انحراف معیار آن نشان میدهد که پراکندگی داده های این متغیر کم میباشد.
میانگین اهرم مالی برابر با ۵۸۸/۰ و انحراف معیار آن برابر با ۰۲۴/۰ میباشد. حداقل آن برابر با ۰۸۹/۰ و حداکثر آن برابر ۹۲۳/۰ میباشد مقدار پایین انحراف معیار آن نشان میدهد که پراکندگی داده های این متغیر کم میباشد.
۴-۳) آمار استنباطی
به منظور تعیین مدل بهینه بین دو روش اثرات ثابت و تصادفی از دو آزمون زیر استفاده میشود.
۴-۳-۱) آزمون جارک- برا:
برای سنجش نرمال بودن جز خطا آزمون جاک برا مورد استفاده قرار میگیرد این آزمون جهت بررسی نرمال بودن توزیع متغیرها در یک نمونه بکار میرود. اساس این آزمون بررسی تفاوت چولگی وکشیدگی توابع در نمونه و توزیع نرمال مشابه بوسیله آزمون (chi-square) است. در آزمونهای آماری این شاخص باید با عدد بحرانی مربوط به خود مورد مقایسه قرار گیرد. در این پژوهش عدد بحرانی برای هر اندازه ماتریس ثابت میماند لذا لزومی به مقایسه نیست و ملاک آزمون به تنهایی میتواند بعنوان شاخص نایکنواختی (خطای سیستماتیک) بکار رود.
۴-۳-۲) آزمون اول (آزمون برابری عرض از مبداءها)
به منظور تعیین مدل بهینه ابتدا لازم است از طریق آزمون اول برابری عرض از مبدا بین متغیرها را مورد بررسی قرار داده و بین روش pooling data و روش panel data انجام دهیم.
(۴-۱)
آماره این آزمون دارای توزیع F میباشد. و در واقع مثل این است که ما با دو مدل مقید و غیر مقید مواجه هستیم. که در مدل مقید، عرض از مبداءها ثابت و یکسان هستند.
(۴-۲)
برای انجام این ازمون در Eviews ابتدا باید مدل را بصورت اثرات ثابت تخمین بزنیم. در این حالت خروجی دیگری بدست میآوریم که در سطر اول اماره F ظاهر میشود. که اگر Prob کوچکتر از یک دهم باشد. در سطح ۹۰ درصد به بالا عرض از مبدا را در شرکتها متفاوت در نظر میگیریم.
جدول ۴-۲ خروجی ازمون F برای برآورد مدل
Prob
d.f
Stattistic
۰۰۰۰/۰
۶۲
۹۲۰۱۶۷/۱۰
مآخذ:محاسبات پژوهش
خروجی نشان میدهد فرضیه صفر رد شده است. بنابراین ما باید در مدل برآوردی عرض از مبدا را برای شرکتهای مختلف متفاوت در نظر بگیریم. حال برای اینکه بدانیم تفاوت در عرض از مبداها به طور اثرات ثابت عمل میکند یا اثرات تصادفی آزمون هاسمن را انجام میدهیم.
۴-۳-۳) آزمون دوم (هاسمن)
مسئله بعدی که وجود دارد، این است که باید مشخص کنیم. مدل در قالب کدام یک از مدلهای اثرات ثابت و اثرات تصادفی قابل بیان و بررسی است. لذا، کاری که در این قسمت انجام میدهیم اینست که تعیین کنیم کدام روش مناسب تر است. برای تعیین این موضوع از آمون هاسمن استفاده میکنیم. در این ازمون فرضهای و آزمون میشود.
(۴-۳)در نرم افزار Eviews برای انجام ازمون هاسمن باید قبلا مدل را به صورت اثر تصادفی تخمین زده باشیم. هنگامی که ازمون هاسمن را در Eviews انجام میدهیم. خروجی دیگری بدست میآوریم که در سطر اول ان آماره (چی دو) آزمون هاسمن ظاهر میشود. که اگر Prob کوچکتر از یک دهم باشد. مدل اثر تصادفی در سطح ۹۰ درصد به بالا پذیرفته میشود. اما اگر بزرگتر از یک دهم باشد در اینصورت مدل اثر ثابت پذیرفته میشود.(مهرگان و اشرف زاده.۱۳۸۷.۱۴۱)