علاوه بر این این روش‌ها تنها روش‌های ممکن ارزیابی نیستند. در واقع اگر داده‌های در k گروه n عضو گروهبندی شوند و باور بر این باشد که همه‌ی داده‌ها در طول مطالعه کارایی فرایند از توزیع یکسانی می‌آیند، ماتریس کوواریانس s با (k(n-1 درجه آزادی از با k(n-1) درجه آزادی تخمین زننده^[۷۲] کارآمدتری برای است. برخی از مولفان آماره‌ی زیر را پیشنهاد می‌کنند.

توزیع این آماره شبیه حالت غیر گروهبندی است و داریم:
در این حالت همچنین آماره فرعی^[۷۳] را تحت فرض صفر و توزیع F محاسبه می‌کنیم که آماره عبارت است از:
تعریف در اینجا پیچیده‌تر از حالت غیر گروهبندی است. در حالت غیر گروهبندی است یعنی ماتریس کوواریانس می‌تواند مستقیماً از همه‌ی مشاهدات به جزiامین مشاهده است.
در هر داده‌های گروهبندی داریم:
که ماتریس کوورایانس محاسبه شده‌ی k-1 میانگین گروه برای همه بجز j امین گروه است. بنابراین فرمول عبارت است از:
و مقدار بحرانی عبارت است از:
همانند حالت غیر گروهبندی نیازی به محاسبه‌ی آماره‌ی صورت تقسیم نیست و می‌توان از رابطه‌ی زیر استفاده کرد:
استفاده از تخمین زننده‌ی کاراتر (sبجای s_p) در طول مطالعه قابلیت فرایند زمانی که تعداد مشاهدات محدودند می‌تواند اهمیت داشته باشد. بعلاوه واضح است فایده‌ای که استفاده از تخمین کارای ماتریس کوواریانس دارد می‌توان با فرض ادیبی متعادل گردد، اگر فرض کنیم توزیع همه‌ی مجموعه داده‌ها یکسان است، غلط است.
مقادیر پارامترهابه وضوح نا معلومند و در بسیاری موارد یک انتقال کوچک می‌تواند پراکندگی زیادی در مطالعه کارای فرایند ایجاد کند. بنابراین در بسیاری موارد فرض ریسک غیرقابل توجیه است و استفاده از s_p در موقعیت‌های عملی به عنوان تخمین زننده‌ی ماتریس کوواریانس برای داده‌های گروهی مناسبتر است و در اینجا در محاسبات از آن استفاده می‌گردد.
در مطالعات کارایی فرایند چند متغیره که خصوصیات فرایند را برآورده می‌کنیم،‌ تخمین تغییر پذیری درونی زیر گروه‌ها می‌تواند بسیار مهم باشد. معیار که در فصل سوم برای حالتی که اهداف از نمونه مرجع بودند تعریف شده در اینجا برای jامین گروه قابل محاسبه است:
که iامین مشاهده در زیر گروه jام است معیار تغییر پذیری کل جمع فواصل وزن‌دهی شده‌ی n مشاهده از میانگین کل را ارائه می‌دهد.
جدول ۳-۱۲
میانگین نمونه پایه (۴۹٫۹۰۲۶,۶۰٫۰۴۴۱) ماتریس s از نمونه پایه (۵۰ مشاهده) می‌باشد.داده‌های نمونه پایه عبارتند از]۲۴[:

در جدول ۳-۱۲ نتایج محاسبات با مجموعه داده‌های شبیه‌سازی شده‌ی دوم با چهار متغیر آمده است. ۱۰۰ مشاهده‌ی مطالعه‌ی کارایی فرایند شبیه‌سازی شده در ۵۰ زوج مشاهده گروهبندی از دو میانگین کل و ماتریس کوواریانس آمیخته‌ی تجربی ۲آمده‌اند (دقت کنید در این فصل مساوی در فصل دوم است). برای هر ۵۰ زیر گروه مقادیر بحرانی مقایسه شده‌‌اند. مقادیر بحرانی به ترتیب برای ، عبارتند از:۱۸٫۹۶,۱۷٫۰۸,۱۰٫۲۸ آماره‌ی که تغییرپذیری درونی زیرگروه‌ها را برآورد می‌کند با مقادیر بحرانی تقریبی مقایسه می‌گردند. که برایهای قبلی برابرند با ۱۶٫۲۵,۱۴٫۸۶,۹٫۴۸۸ در میان ۵۰ زیرگروه، ۵ زیر گروه وجود دارند که از مقدار بحرانی ۱۰٫۲۸ تخطی کرده‌اند. در مطالعه قابلیت واقعی چنین زیرگروهی باید با احتیاط حذف گردند، در این مورد داده ها شبیه‌سازی شده بوده و توزیع اصلی دقیقاً شبیه‌سایر موارد بود ولی در حالت واقعی چنین اطلاعاتی در دسترس نیست.
به عنوان تغییرپذیری درونی داده‌های ما در جدول مشاهده می‌کنیم که دو مقدار در مقدار بحرانی ۹٫۴۹ و یکی از۱۴٫۸۶ تخطی می‌کند ولی هیچ مقدار بیشتر از ۶٫۲۵ نیست. قبلا اشاره شد که گروه‌های به ظاهر دور از مرکز از نقطه نظر مکانی (یعنی ) با آن دسته که تغییرپذیری درونی بالایی دارند متفاوتند. این نتیجه به ما یک توصیه (ضعیف) می کند که امکان دارد دور از مرکزها خطاهای تصادفی باشند.
جدول ۳-۱۳
میانگین‌های نمونه پایه (۹٫۹۸۶۴,۹٫۹۷۹۳۲,۹٫۹۷۵۲۵,۱۴٫۹۷۶۸) ماتریس S_p از نمونه پایه (با ۵۰گروه دو مشاهده ای) بدست آمده است. داده‌های نمونه آزمایشی عبارتند از]۲۴[:

۳-۴ کنترل کیفیت با اهداف از نمونه مرجع
در اولین گام فرایند یعنی مرحله مطالعه‌ی کارایی فرایند، یک نمونه مرجع یا پایه انتخاب و بر مبنای مقادیرش،اهداف به عنوان اهداف مرجع برای آزمون مشاهدات بعدی تنظیم می‌گردند. بعلاوه داده‌های نمونه‌ی مرجع برای تخمین الگوی کوواریانس خصوصیات ارزیابی شده استفاده می‌گردد. در مرحله‌ی دوم فرایند نمونه‌های آزمون شده‌ی جدید پشت سر هم با مقادیر هدف تعیین شده‌ی نمونه‌ی مرجع مقایسه می‌گردند.
دقت کنید که مقایسه بین نمونه آزمایشی و اهداف ناشی از نمونه‌ی مرجع در مراحل پیشرفته‌ی‌ مطالعه‌ی قابلیت فرایند نیز اتفاق می‌افتد.
ارزیابی آماری برای مقایسه‌ی نمونه آزمایشی (آنها که با y نشان داده می‌شوند) با نمونه مرجع آنهایی که با x نشان داده می‌شوند) بر رویه‌هایی استوار است که برای آزمون تساوی بردارهای میانگین دو جمعیت مادر به کار می‌روند مقایسه‌ی ترتیبی تک مشاهده یا زیر گروه مشاهدات از نمونه‌ی آزمایشی با نمونه‌ی مرجع ادامه‌ی همین رویه است.
فرض کنیم نمونه آزمایشی که شامل n₁ مشاهدی مستقل است با توزیع باشد و به علاوه با فرض اینکه نمونه مرجع نیز ازمشاهده مستقل,…, با توزیع پیروی می‌کند. در این فصل ∑== فرض شده‌اند.
با حالتی که نمونه‌ها گروهبندی نیستند شروع می‌کنیم. اگر به ترتیب بردارهای میانگین این دو نمونه چند متغیره باشند می‌خواهیم فرضیه‌ی را آزمون‌ کنیم. از نتایج فصل دوم می‌دانیم و و از استقلال داریم:
اگر معلوم باشد می‌توان آماره‌ی زیر را محاسبه کرد.
که از نتایج غیر مرکزی^[۷۴] فی دو پیروی می‌کند با پارامتر غیر مرکزیت:
وقتی فرضیه صفر بر بر قرار باشد پارامتر غیر مرکزیت τ صفر است و
با این وجود معمولاً نامعلوم است و از نمونه‌های تخمین زده می‌شود ماتریس کوواریانس نمونه از نمونه مرجع است اگر از نمونه آزمایشی می‌توان ماتریس کوواریانس رامحاسبه کرد. بر مبنای می‌توان تخمین آمیخته‌ای برای بر مبنای رابطه زیر بدست آورد.
اگر رویه‌ی کنترل کیفیت برای مقایسه‌ی متوالی تک مشاهدات نمونه‌ی آزمایشی با نمونه مرجع به کار رود (یعنی ) به وضوح فقط از تخمین زده می‌شود.
بعلاوه اگر باشد بازهم اطلاعات نمونه‌ی آزمایشی در تخمین ماتریس کوواریانس به ندرت با اطلاعات نمونه مرجع آمیخته می‌شود. چون مقایسه با نمونه‌ی مرجع متوالیاً انجام می‌گیرد، بسیار راحتتر است. در مقایسه‌ی نمونه‌های آزمایشی با نمونه استنتاجی^[۷۵] ماتریس کووایانس را ثابت نگه داریم. بعلاوه اگر داده‌های آزمایشی شامل حالت دور از مرکز^[۷۶] باشند نه تنها در میانگین بلکه در ساختار ماتریس کوواریانس نیز با جمعیت مولدشان فرق می‌کنند.
بنابراین آماره آزمون برای فرض عبارت است از:
که با حد بالایی کنترل زیر مقایسه می‌گردد:
حدود کنترل برای تعیین حالت خارج از کنترل بکار می‌روند مقدار یا روال‌ها^[۷۷] یا دیگر الگوها در مقادیر یک علت غیر تصادفی احتمای که فرایند را تحت تأثیر قرار می‌دهد را نشان می‌دهد. وقتی حالت خارج از کنترل مشاهده شود. در ابتدا یک بررسی برای یافتن خصوصیت خاصی که باعث آن انحراف شده صورت می‌گیرد. که نمودارهای کنترل تک متغیر با گام منطقی بعدی در جهت یافتن علت است. با این حال بخاطر داشته باشید مقدار غیر عادی می‌تواند نتیجه‌ی مشاهداتی باشد که با جمعیت مولدشان ساختار همبستگی متفاوتی دارند و چنین ویژگی‌هایی در نمودارهای تک متغیره نشان داده نمی‌شوند اخیراً مسیون^[۷۸](۱۹۹۵) نشان داده است که تفسیر یک نشانه^[۷۹] روی در صورتی که مقدار متناظر به قسمت‌هایی مستقل تقسیم شده باشد کمک کننده است بلافاصله از طریق تجزیه اطلاعاتی در مورد خصوصیاتی که بر این نشانه موثرند در درسترس قرار می‌‌گیرد که در فصل بعد به آن می‌پردازیم.
اکنون به تشریح روش‌های ارزیابی مجموعه داده‌‌های شبیه سازی شده که در فصل دوم ارائه گردید و شامل هر دو نمونه مرجع یا پایه‌ی ۵۰ مشاهده‌ای و نمونه آزمایشی ۲۵ مشاهده است، می‌پردازیم بر خلاف ارزیابی‌های که در فصول قبل روی مجموعه‌ داده‌ها صورت گرفت اکنون فرض می‌کنیم هم ماتریس کوواریانس و هم بردار میانگین‌ها از نمونه مرجع تخمین زده شده‌اند.
همانطور که در فصل دوم ذکر شد در نمونه‌ی مرجع داریم:
می‌توان آماره‌های مرتبط با هر کدام از ۲۵ تک مشاهده‌ی نمونه‌ی آزمایشی (یعنی ) رامحاسبه کرد. آماره‌های مختلف را در مقابل مقادیر UCL‌ها که بر حسب های مختلف بدست آمده‌‌اند مقایسه می‌کنیم که نتایج در جدول ۵٫۱ آمده است.
جدول ۳-۱۴:
میانگین‌های نمونه پایه (۴۹٫۹۰۲۶ ۶۰٫۰۴۴۱)` و ماتریس S برای ۵۰ مشاهده پایه داده‌های نمونه آزمایشی عبارتند از]۲۴[:

همچنین در جدول ۲-۵ تعداد مشاهدات که آماره‌ آنها از مقادیر بحرانی تخظی کرده است خلاصه شده‌اند. همچنین تعداد مرودین^[۸۰]هر سه زیر مجموعه‌ی آزمایشی به اندازه‌های ۵ و ۱۰ و ۱۰) نیز آمده است. این اطللاعات می‌توانند با جدول مشابه به فصل ۳ مقایسه گردند. متفاوت بین این دو جدول در اینست که در فصل سوم فرضیه صفر با مقادیر هدف مشخص شده بودند ولی در اینجا ها را با بدست آمده از نمونه مرجع مقایسه می کنیم. بنابراین بر حسب آنها مقادیری بحرانی نیز تغییر کرده و به ترتیب برای عبارتند از ۱۵٫۲۰۲ , ۱۲٫۳۴۶ , ۶٫۶۴۵.
جدول ۳-۱۵
تعداد مردورین در سه نمونه‌ی آزمایشی]۲۴[

نمودار ۳-۳:
نمودار پراکندگی مشاهدات مطالعه‌ی مورد اول با حدود کنترل تک و چند متغیره]۲۴[

نتایج فوق شبیه نتایج فصل دوم است ولی توان آزمون‌ها در اینجا بیشتر است. باز مشاهده می‌شود که توان از حالتی که آزمون تک متغیره انجام می‌گیرد بیشتر است. یک الگوی جالب روی مشاهدات نمونه آزمایشی (مشاهده‌ی ۶۶ تا ۷۵) قابل مشاهده است که میانگین جمعیت در این مشاهدات همه با یک انحراف معیار منتقل شده‌اند ولی برای هر مولفه درجهت‌های مختلف این انتقال صورت گرفته است. در این حالت توان تست چند متغیره زیاد است در حالی که آزمون‌های تک متغیرتقریباً هیچ انحراف از استانداردی را نشان نمی‌هند. برای بررسی بیشتر در نمودار ۵۱ حدود کنترل تک و چند متغیره را نشان داده‌ایم که ناحیه درون بیضی ناحیه است که رابطه‌ی زیر در آن صدق می کند
خطوط مستطیلی حدود تک متغیری هر مولفه به صورت مستقل است، حدود کنترل برای تست دو طرفه بدست آمده است. اختلاف بین درصد ؟؟؟ رویه‌های تک متغیر و چند متغیر، در این حقیقت نهفته است که در رویه‌ی چند متغیر وابستگی بین متغیرها و در نظر گرفته می‌شود ولی در تک متغیر اینطور نیست.
برای مثال مشاهدات ۷۰ و ۷۲ را در نظر بگیرید. اولین مولفه‌ی مورد ۷۰ انحرافs₁ ۱٫۸۲۴ و دومین مؤلفه با s₁ ۱٫۱۳زیر میانگین جمعیت و دومین مؤلفه با s₂0.86 بالای میانگین است. هیچ یک از این توزیع‌های حاشیه‌ای^[۸۱] از حدود بحرانی تک متغیر در حالت تحت کنترل بعید به نظر می‌رسد.
گروهبندی داده‌ها:
به حالتی بر می‌گردیم که داده‌ها در زیر گروه‌های منطقی با اندازه‌ی n گروهبندی می‌شوند. در این حالت میانگین کل نمونه‌های مرجع را با و ماتریس کواریانس بر مبنای k زیر گروه با اندازه‌ی n نشان می‌دهیم حال میانگین گرده n مشاهده‌ای جدید (یعنی ) را با آماره‌ای زیر می‌آزماییم.

۳۴/۳۴
(۳۷-۲)

۰۰۱/۰

۸۱/۰

افکار تکرارشونده منفی
(پیگیری دوماهه)

(۵۴/۶) ۶۷/۴۱
۱۳=n

(۶۷/۸) ۳۴/۶۳
۱۴=n

(۳۴/۲۰) ۶۲/۱۲۰
۱۳=n

۰۸/۲۹
(۳۷-۲)

۰۰۱/۰

۷۶/۰

یادداشت: M (SD) ^TTRNT = میانگین (انحراف استاندارد) درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی؛ M (SD)^UT = میانگین (انحراف استاندارد) درمان فراتشخیصی بارلو؛ M (SD)^Con = میانگین (انحراف استاندارد) گروه کنترل؛ F (df) = نمره آزمون F و درجه آزادی؛ Pvalue= سطح معناداری

نتایج تحلیل کوواریانس یک­راهه (ANCOVA) نشان داد که بین گروه ­های پژوهش از لحاظ افکار تکرارشونده منفی پس از اتمام درمان و پیگیری دوماهه تفاوت معناداری وجود دارد. با در نظر گرفتن نمرات پیش­آزمون به عنوان متغیر کوواریانس شده، نتایج پس از اتمام درمان (۸۱/۰=η^۲، ۴۰=n، ۰۰۱/۰=p، ۳۴/۳۴= (۳۷ و ۲)F) و دو ماه پیگیری (۷۶/۰=η^۲،۴۰=n، ۰۰۱/۰=p، ۰۸/۲۹= (۳۷ و ۲)F) برای گروه ­های پژوهش از لحاظ افکار تکرارشونده منفی معنادار است.

برای مشخص شدن این ­که بین کدام دو گروه، تفاوت معناداری وجود دارد، از آزمون تعقیبی بونفرونی استفاده شد. بر اساس نتایج مقایسه­های دوتایی حاصل از آزمون تعقیبی (جدول ۳۶-۴)، تفاوت میانگین نمرات گروه ­های درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی و درمان فراتشخیصی بارلو در مقایسه با گروه کنترل در پایان درمان و پیگیری دوماهه معنادار بود (۰۵/۰p<). تفاوت میانگین نمرات گروه ­های درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی با درمان فراتشخیصی بارلو هم معنادار به دست آمد. اندازه اثر بر اساس d (کوهن،۱۹۹۲) بین گروه ­های فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی و درمان فراتشخیصی بارلو در مقایسه با گروه کنترل در سطح ۰۰۱/۰ به ترتیب برابر با ۴۶/۲ و ۱۱/۱ و بین گروه ­های فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی با درمان فراتشخیصی بارلو در سطح ۰۵/۰ برابر با ۰۷/۱ می­باشد.
جدول ۳۶-۴٫ نتایج آزمون تعقیبی بونفرونی برای مقایسه دوتایی گروه ­های پژوهش از لحاظ افکار تکرارشونده منفی

درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی در برابر درمان فراتشخیصی بارلو

درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی در برابر گروه کنترل

درمان فراتشخیصی بارلو در برابر گروه کنترل

تفاوت میانگین­ها

ماکس وبر کوشیده بود تا سیاست، اجتماع و اقتصاد را براساس فرهنگ تبیین نماید. مثلاً او بر این باور بود که باورها و نمادهای فرهنگی است که به انواع آرمانی یا اشکال خالص اقتدار، قوام و مشروعیت می دهد. زیرا ماکس وبر انواع خالص یا آرمانی اقتدار را نتیجه ی عادی شدن نوعی خاصی از فرهنگ ]سیاسی[ در جامعه می دانست. وبر بر این باور بود که فرهنگ از عوامل مهم تعیین کننده ی کنش اجتماعی و تکاملِ تاریخی تمدن هاست. (چلیکوت،۱۳۷۷: ۱۹۶-۱۹۳). بنابراین می توان کنش های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و تکامل تاریخی تمدنها را با متغیر مستقل فرهنگ و فرهنگ سیاسی تبیین نمود. بنابراین یکی از کارکردهای فرهنگ سیاسی این است که مجموعه ای از متغیرها را مانند خصلت ها، ویژ گی ها، روحیّات، ارزشها، ایستارها و احساساتِ ملتها را با رفتارها، کنشها و واکنشها و ستانده های سیاسی بسنجد و آن را تعیین کند. (سریع القلم، ۱۳۸۷: ۲۱).

به طور کلّی در نظریه های فرهنگ سیاسی گفته می شود که فهم بهتر زندگی، تحول و ساختار جوامعِ مختلف در گرو فهم فرهنگ سیاسی است. چون فرهنگ سیاسی ناظر به شناخت، تحلیل و تبیین امر سیاسی با توجه به عوامل، شرایط و بستر فرهنگی است. بنابراین در رهیافت فرهنگ سیاسی پژوهشگر می کوشد تا با توسل به عوامل فرهنگی، رویه ها، اقدامات، رویدادها و تحولات سیاسی یک جامعه را شناسایی، قابل فهم و پیش بینی کند. به بیان روش شناختی «در رهیافت فرهنگ سیاسی عوامل فرهنگی به مثابه متغیّر مستقل مورد توجه قرار گرفته تا تأثیر آن بر نمودهای گوناگون زندگی سیاسی به مثابه متغیّر وابسته بررسی شود» (گل محمدی، ۱۳۸۶: ۱۱۵).
لوسین پای بر این باور است که امروزه در مسائل توسعه و الگوهای توسعه یافتگی و پاسخ به این سؤال که چرا فلان کشور توسعه یافته است و چرا فلان کشور درجه ی کمتری از توسعه یافتگی را داراست، اغلب سنجه ی فرهنگ سیاسی مورد مطالعه قرار می گیرد. حتی در بحث توسعه ی اقتصادی نیز فرهنگ از اهمیّت خاصی برخوردار است. با رشد چشم گیر کشورهایی که دارای سنن کنفسیوسی بودند بار دیگر مطالعات فرهنگی و نقش تبیین گر آن در سیاست و اقتصاد مورد توجه پژوهشگران قرار گرفت. (پای، ۱۳۷۷: ۳۳۵).
از آنجا که در رهیافت فرهنگ سیاسی یا تبیین فرهنگیِ سیاست، هدف درک پدیده های مختلف زندگیِ سیاسی از زاویه ی فرهنگ و فرهنگ سیاسی است، شناسایی الگوهایِ ارتباط میانِ فرهنگ سیاسی و زندگیِ سیاسی ضروری است. یعنی این که تحلیلها و تبیین های فرهنگیِ سیاست بر الگوهای نسبت و رابطه میان فرهنگ و سیاست استوار هستند. برای این که بدانیم فرهنگ چگونه بر سیاست تأثیر دارد باید این الگوها را بشناسیم. برخی از رایج ترین الگوهای رابطه فرهنگ و سیاست از این قرار است:
الف) بسترسازی: فرهنگ شکل دهنده ی بستری است که سیاست در چارچوب آن عمل می کند. فرهنگ با شکل دادن و تحت تأثیر قرار دادن باورِ اعضای جامعه- اعم از رهبران و شهروندان- نسبت به منافع و نحوه ی تعقیب آن ، در واقع رفتار و زندگی سیاسی را شکل می دهد. مثلاً در جامعه ای که خشونت نوعی ضدّ ارزش تلقی نشود، امکان توسّل به شیوه های خشونت بار برای تعقیب منافع افزایش می یابد. الگوهای اقتدار نیز که اساس هرگونه اجتماع سیاسی است – چنان که از زبان ماکس وبر گذشت – به صورت فرهنگی ساخته می شود.
ب) فرهنگ شکل دهنده ی تصورات انسان از هویّت فردی و جمعی است و به خصوص این دو را به هم پیوند می زند. (پل زدن از فرد به جمع)
ج) فرهنگ چارچوبی برای تفسیر کنش ها و انگیزه های دیگران فراهم می کند. چارچوب فرهنگی به ما کمک می کند تا مثلاً دریابیم که یک شخصی چه رفتاری کرده و چرا چنان رفتاری کرده است؟ به عبارت دیگر چهار چوب فرهنگی، راه کاری برای درک انگیزه ها است. باید در نظر داشت که مفهوم انگیزه در تحلیل فرهنگی تا حدودی مشابه مفهوم منفعت در نظریه ی انتخاب عقلانی است. با این توضیح که «منفعت» اغلب فراگیر و جهان شمول است لکن «انگیزه» بسترمند و فرهنگی است. تأکید بر «انگیزه» ها به معنای تمرکز بر تبیین تفاوت در رفتار گروه ها یا تفاوت منفعتها در فرهنگهای مختلف است. بدینسان در رهیافت فرهنگ سیاسی «منفعت» نادیده گرفته نمی شود بلکه آن را بسترمند و قابل فهم می کند. این امر می تواند به رهیافت انتخاب عقلانی نیز مدد برساند.
د) نقش فرهنگ در فراهم کردن منابع لازم برای سازماندهی و بسیج سیاسی: از این نظر فرهنگ گنجینه ای از الگوهای کنش جمعی است که برای اهداف سیاسی مهم است. در این میان نقش سازمانهای فرهنگی را در بهره برداری سیاسی از فرهنگ و به منظور دستیابی به اهداف خود و به ویژه در شرایطی که فعالیّت سیاسی معمولی مقدور نیست را نباید از نظر دور داشت.
نقش تبیینیِ فرهنگ سیاسی اغلب در چهار سطح ویژگیهای کلّی نظام ها و جوامع ملّی، نگرش ها و رفتارهای فردی، ویژگی های نهادهای سیاسی و سیاست و سیاستگذاری ها قابل مشاهده است. (گل محمدی، ۱۳۸۶: ۱۲۵-۱۲۰).
در خصوص رابطه بین تبیین های فرهنگی و شخصیّتی این نکته شایان ذکر است که شخصیّت و فرهنگ ابعادی هستند که به لحاظ مفهومی متمایز ولی از نظر تجربی اغلب با یکدیگر ارتباط دارند. بنابراین می توان گفت که از نظر تبیینی این دو مفهوم نه رقیب یکدیگر بلکه مکمل یکدیگر هستند و نه رقیب (گل محمدی، ۱۳۸۶: ۱۱۸).
چهارمین کارکرد فرهنگ سیاسی مربوط به گشودن افقی جدید در مطالعات علم سیاست و ترسیمِ چشم اندازی مثبت برای برخی از مسائل لاینحل و سختِ سیاست می باشد.
لوسین پای معتقد است که فرهنگ یکی از مهمترین و نیرومندترین مفاهیم در علوم اجتماعی است و پذیرش آن، بررسی رفتار سیاسی را از اساس دگرگون کرده است. چرا که با پذیرش این امر دیگر جوامع را، ملغمه ی از آراء، اندیشه ها، نگرشها و باورهای متفاوت تلقی نمی کنیم؛ بلکه جوامع را دارای الگوهای منسجم و مبتنی بر بعضی ویژگیهای انسانیِ قابل تشخیص از حیث روانی می دانیم که قابل تحلیل و بررسی هم هست. بدین سان علوم سیاسی توانست از پیشرفتهایی که در حوزه ی روان شناسی – مردم شناسی و جامعه شناسی حاصل شده بود بهره برداری کند. (پای، ۱۳۷۷: ۳۳۳-۳۳۲).
فرهنگ سبب شد تا بتوان اجتماع را به صورت یک «کل پیچیده» مورد مطالعه قرار دارد. ادوارد تیلور که نخستین بار اصطلاح «فرهنگ» را در زبان انگلیسی وارد دانش مردم شناسی کرد فرهنگ را به مفهوم وسیع مردم شناختی آن یک «کل پیچیده ای می دانست که دانش، اعتقاد، هنر، اخلاق، قانون، رسم و هرنوع قابلیّت و عادت دیگری را که انسان به صورت عضوی از جامعه کسب می کند» در بر می گیرد. (فرهنگ علوم اجتماعی، ۱۳۷۶: ۱-۶۳۰). در این خصوص پالمر معتقد است که هرچند فرهنگ سیاسی بخشی از فرهنگ عمومی را تشکیل می دهد لکن امروزه در مطالعات انسان شناختی آشکارا گفته می شود که کلیه ی جنبه های فرهنگ به نوعی سیاسی است. از این رو به نظر آلموند، فرهنگ سیاسی از نوعی استقلال برخوردار بوده و نظام سیاسی هر جامعه ای در احاطه ی فرهنگ سیاسی آن است. (چلیکوت،۱۳۷۷: ۱۳۶۶ و پالمر و دیگران، ۱۳۸۰: ۱۰۸-۱۰۷)
یکی از مشکلات و بحثهای رایج مطالعات سیاسی و اجتماعی تسرّی دادن و یا پل زدن بین ویژگی های شخصیّتی و ویژگیهای اجتماعی است. با رشد مطالعات مربوط به فرهنگ سیاسی این مفهوم رفته رفته جانشین مفاهیم قدیمی تر «منش ملّی» و «کاراکتر» و «شخصیّت» شد و این مشکل به گونه ای قابل قبول حل شد. لوسین پای توانست به وسیله ی «فرهنگ سیاسی» یافته های در سطح شخصی را به سطح ملّی و دولتها تسرّی و تعمیم دهد. پارسونز و ماکس وبر هر دو ضمن تاکید بر سمت گیریهای فردی، شخصیت را بسیار شبیه نظام اجتماعی می دانستند و بر این باور بودند که فرهنگ هم با سطح فردی و هم با سطح جمعی ارتباط دارد و از یکی به دیگری رسیدند. (چلیکوت،۱۳۷۷: ۳۴۳-۳۴۱)
رهیافت فرهنگ سیاسی توانست به رهیافت انتخاب عقلانی نیز کمک شایان توجهی کرده و بر غنا و قدرت تبیین گری آن بیفزاید. چرا که نظریه ی انتخاب عقلانی را می توان با افزودن یک بعد فرهنگی غنا بخشید تا برای تبیین تفاوت های ظریف در علائق و ترجیحات کنشگران به کار آید. این نکته را نباید از نظر دور داشت که یکی از دلایل احیای مجدد رهیافت فرهنگ سیاسی تقابل با رهیافت انتخاب عقلانی بود که براصل بیشینه کردن منافع بدون توجه به بستر فرهنگی شکل گیری ترجیحات و علائق برای تبیین پدیده های سیاسی تاکید داشت می باشد. لکن رفته رفته فرهنگ سیاسی از چنان مشروعیت و مقبولیت علمی برخوردار شد که توانست این تعارض را به این صورت حل کند: این فرهنگ است که اولویت های سیاسی افراد را تعیین می کند. از این رو، متخصصان نظریه ی انتخاب عقلانی به ناچار باید برای درک یا شناخت هدفهای عقلانی به فرهنگ، توجهی تامّ و تمام داشته باشند. (لیپست، ۱۳۸۳: ۱۰۰۵ و گل محمدی، ۱۳۸۶ : ۱۱۴-۱۱۲).
در کل فرهنگ و فرهنگ سیاسی زندگی سیاسی را به صور گوناگون تحت تاثیر قرار داده است. از جمله اولویت های سیاسی را تنظیم می کند، راه های تعقیب اولویت ها و اهداف را تعیین می کند، الگوهای اقتدار را به وجود آورده و تداوم می بخشد، هویت های سیاسی را شکل داده و تقویت می کند، رفتار دیگران را برای ما فهم پذیر و در بسیاری از موارد قابل پیش بینی می کند و منابعی برای سازماندهی و بسیج سیاسی فراهم می کند. در تمام این موارد فرهنگ از طریق شکل دادن به نظم و ساختار یا برنامه ی ذهنی کنشگران، تعداد معدودی از گزینه های محتمل را ممکن، موجه، مفید و یا مناسب می نمایاند. تحولات تاریخی و نهادی نیز تا حدود زیادی محصول همین گزینش های مبتنی بر فرهنگ است. (گل محمدی، ۱۳۸۱: ۱۲۶)

11. 11. اهمیت فرهنگ سیاسی

با توجه به همین افق های گشوده شده در مطالعات اجتماعی و سیاسی از سوی رهیافت فرهنگ سیاسی و کارکردهای متنوع آن است که امروزه فرهنگ سیاسی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده و جایگاه وسیع و برتری را در جهان به خود اختصاص داده است. فرهنگ سیاسی تمام ساحت های بشری را در احاطه دارد و از توانایی بالایی در سطح توصیف، تبیین و در صورت لزوم تجویز برخوردار است. در باب فرهنگ ، نقش و اهمیت آن می توان گفت: هنگامی که از شناخت جوامع سخن به میان می آید گفته می شود که «نخستین بار هنگامی که آلمانیها به دنبال اصل و ریشه ی جوامع بودند از فرهنگ سخن به میان آوردند». (شیبانی، ۱۳۸۶: ۱۱۴). این بدین معناست که فرهنگ بنیاد و اساس جوامع است.
هنگامی که از انسان و حیثیت آدمی در مقابل سایر موجودات سخن به میان می آید گفته می شود «فرهنگ» فصل و نقطه ی تمایز انسان با حیوان است و اعتقاد براین است که «فرهنگ پاسخگوی والاترین نیازها و حاجات آدمی است. یعنی این که فرهنگ مایه ی نضج و قوام حیثیت و «آدمیت» او است. (ژیرار، ۱۳۸۶ :۷۹).
هر وقت از نیازهای آدمی سخن به میان می آید گفته می شود که فرهنگ و فرهنگ سیاسی باید بتواند نیازهای اجتماعی را باز تولید کند. چون بقای نظام اجتماعی در هر کشوری بستگی به چگونگی تامین نیازهای نهفته و علنی شده اجزای آن نظام دارد. همچین فرهنگ سیاسی باید بتواند متناسب با شاخص های اجتماعی، بیولوژیک و فرهنگیِ افراد هرجامعه، زمینه را برای بازتولید ساخت های حکومتی فراهم نماید. (مصلی نژاد، ۱۳۸۸ : ۳۱).
هنگامی که از رفتارشناسی و مطالعه و شناخت رفتار آدمیان حرفی به میان می آید گفته می شود که انسان شناسان «بر فرهنگ به مثابه عامل تعیین کننده ی اصلی رفتار انسان متمرکز شده اند». (مصلی نژاد، ۱۳۸۸: ۲۳ -۲۱).
هرگاه سخن از رفتار دولتها چه در عرصه داخل و چه در عرصه سیاست خارجی سخن به میان می آید می شنویم که: «فرهنگ سیاسی هر کشوری تعیین کننده ی رفتار سیاسی آن کشور است. این امر فقط به رفتارهای داخلی کشور محدود نمی شود، بلکه سیاست خارجی کشورها نیز تا حدود زیادی متاثر از فرهنگ سیاسی آنهاست». این امر تا بدانجا جدی است که برخی ازپژوهشگران بر این باورند که «سرشت و سرنوشت واحدهای سیاسی تابعی از شاخص های فرهنگ سیاسی آنان است». (مصلی نژاد، ۱۳۸۸ : ۱۱۴ و ۱۱). به همین دلیل بسیاری از تحلیل گران و کشورها می کوشند تا با درک و فهم فرهنگ سیاسی کشورهای دیگر شیوه ی درست مقابله و برخورد با آنان را دریابند.
هرگاه سخن از مرکز ثقل و نقطه ی کانونی علم سیاست سخنی به میان می آید گفته می شود که «امروزه فرهنگ سیاسی به عنوان کانون اصلی در مطالعات سیاسی مورد توجه گسترده ای قرار گرفته است». چرا که اندیشه گران بر آن هستند که با درک فرهنگ هر قوم می توان رفتار سیاسی آنان را پیش بینی کرد. (پالمر،۱۳۸۰ : ۱۰۱ و ۱۰۵).
زمانی که از «نوسازی» سخن به میان می آید از فرهنگ سیاسی به عنوان اصلی ترین شاخص تاثیرگذار بر روند نوسازی سخن به میان می آید. این مسأله جان کلام اندیشه گرانی چون، آلموند، وربا و پاول را تشکیل می دهد.
وقتی از سیاست های تطبیقی حرفی زده می شود بی درنگ فرهنگ سیاسی در کانون مقایسه ی نظام های سیاسی قرار می گیرد.
هرگاه سخن از مشکلات و عقب ماندگی کشورها به میان می آید باز «فرهنگ سیاسی» رخ می نمایاند و مدعی است که می تواند علل توسعه یافتگی و عقب ماندگی را توضیح دهد. فی المثل برخی از پژوهشگران براین باورند که علت اصلی عقب ماندگی ایران فرهنگی است. آنان می گویند: «مخرج مشترک مشکلات و موانع پیشرفت در توسعه ی ایران حوزه ی فرهنگی است». «گرایش های فرهنگی ما علت العلل عقب ماندگی ما هستند» (لعلی، ۱۳۸۷: ۳۱۹).
هر زمان که بحث از بحرانهای اساسی دولتها و در نتیجه فروپاشی دولتها سخن به میان بیاید باز فرهنگ سیاسی میدان دار است. زیرا فرهنگ با برخی از انواع بحران های چندگانه ی معروف دولتها و علم سیاست پیوندی وثیق دارد. بحران هویت و مشروعیّت در واقع بحرانهای مربوط به فرهنگ سیاسی هستند. زیرا این دو بحران بیانگر نحوه ی نگرش مردم و گروه های اجتماعی به سیاست می باشند. (مصلی نژاد، ۱۳۸۸: ۱۴).
هرگاه از امپریالیسم، استعمار گری و نظریه های مربوط به آن سخنی به میان بیاید بی درنگ پای فرهنگ به میان کشیده می شود.
یکی از موضوعات رایج در محافل آکادمیک و حتی غیر آکادمیک موضوع جنگ نرم، چیستی، چگونگی و نقش آن در تحولات اجتماعی و سیاسی کشورها و ملتها است.فرهنگ اساس این بحث را تشکیل داده به گونه ای که بدون توجه به فرهنگ اساسا امکان طرح این موضوع وجود ندارد.
هرگاه از میراث گذشته گان و چند و چون آن حرفی زده شود گوئی گذشته گان فقط و فقط فرهنگ را برای ما به جا گذاشته اند چون میراث« فرهنگی» بی درنگ در کانون بحث می نشیند.
وقتی از دموکراسی و عوامل گسترش آن سخن رانده می شود، از زبان رابرت پاتنام می شنویم که: «مهمترین متغیر برای تبیین میزان موفقیت های دموکراتیک همان فرهنگ سیاسی است». (لیپست، ۱۳۸۳، ۱۰۰۶)
زمانی که از مدرنیته با همه ی زرق و برق آن سخنی به میان می آید، باز این فرهنگ سیاسی است که در ردیف اول نشسته است. لوسین پای مدرنیته را نوعی فرهنگ می دانست که بر نوعی نگرش علمی و عقلانی و به کاربردن هرچه بیشتر تکنولوژی استوار است. او این فرهنگ را بازتاب زندگی شهری و صنعتی می دانست. پای با اطلاقِ مفهومِ فرهنگِ جهانی به این نگرشها بر این باور بود که شیوه و کیفیت حکمرانی به طور شدیدی تحت تاثیر این فرهنگ است. پذیرش رفتارهای هنجاری – عقلانی- قانونی و حرمت نهادن به ارزشها و روش های دموکراتیک در زمره ی اینها هستند. در واقع پای با ابداع مفهوم «فرهنگ جهانی» دیوان سالاری ماکس وبر را با فرهنگ مدنی آلموند ترکیب کرد به گونه ای که از مرز دولت ملی فراتر می رود و این از جمله ویژگی های بود که او برای فرهنگ سیاسی در نظر گرفته بود (چلیکوت، ۱۳۷۷ : ۵۰-۳۴۹) و بالاخره این که هرگاه از جامعه پسا صنعتی سخن به میان می آید اینگلهارت ندا می دهد که در جامعه ی پساصنعتی توجه مردم به فرهنگ و ارزشها بیشتر می شود و این به معنی کاهش نقش تعیین کنندگی «طبقه» و افزایش تعیین کنندگی فرهنگ در سیاست است. اینگلهارت بر این باور است که «سیاست در جوامع پسا صنعتی بیش از پیش تابع مسائل و ارزشهای فرهنگی خواهد بود تا تابع منافع اقتصادی صرف». (لیپست: ۱۳۸۳ : ۱۰۰۶)
بدین سان می توان ادعا کرد که نظر به اهمیّت «پروبلم» و مسأله ی این رساله که کیان امت و جوامع اسلامی را هم در عالم عمل و هم در عالم نظر به مخاطره انداخته و نظر به اهمیت، ویژگی ها، نقش و کارکردی که فرهنگ سیاسیِ معطوف به مصلحت عمومی آن هم در سطح فرمانروایان در طراحی، اجرا و تثبیت جامعه ای مبتنی بر ارزش های الهی – انسانی به گونه ای که تمام خلق الله خود را در شرایطی بیابند که امکان به فعل رساندن استعدادهای خود را در امور مادی و معنوی داشته باشند و از این طریق «مصلحت همگانی» تأمین گردد؛ بررسی و یافتن اساسی ترین مؤلفه ی فرهنگ سیاسی مطلوبِ نهج البلاغه ضرورتی تام و تمام داشته و می تواند بنیادهای نظری و عملی سیاست ورزی و سامان دهی امور «الناس» را بهبود بخشد.
۱۲.جمع بندی:
به نظر می رسد که از مجموع بحث ها و تعاریفی که در باب فرهنگ گذشت می توان فرهنگ را به مثابه نرم افزارهایی که در بر گیرنده ی نگرشها، اعتقادات، باورها، آرمانها و نیازها بوده و به وجود آورنده، معنا دهنده، تفسیر کننده و تنظیم کننده ی شکل و محتوای افکار و رفتارهای فردی و جمعیِ آدمیان در مواجهه ی با خود، هم نوعان، حیوانات، طبیعت و ماوراء طبیعت دانست. از این تعریف بر می آید که تحول در فرهنگ (نرم افزارها) می تواند موجب تحول در رفتارها بشود. بدین سان فرهنگ هم توضیح دهنده ی ثبات و پایداری امور است و هم توضیح دهنده ی تحول و دگرگونی اجتماعی.
فرهنگ سیاسی نیز که یکی از شاخه های فرهنگ به معنای کلی آن است شامل همه ی جنبه های ذهنی و بینا ذهنی نظام معناییِ مرتبط با سیاست که دارای وجه شناختی و هنجاری است می شود بنابراین فرهنگ سیاسی، تعیین کننده و معرِف امر سیاسی، نهادها، مقامات و اندرکنش های سیاسی بوده و در نتیجه مناسبات قدرت را به اشکال گوناگون تحت تأثیر قرار می دهد.از این رو در دائره المعارف دموکراسی در تعریف فرهنگ سیاسی آمده است. فرهنگ سیاسی «حاصل جمع ارزشها، عقاید و معارف بنیادینی است که به فرآیندهای سیاسی شکل و ساختار می دهند و قواعد بنیادین را برای به اجرا درآمدن سیاست وضع می کند».
یکی از مسائل مهم در فرهنگ سیاسی مسأله ی خاستگاه و منشأ شکل گیری فرهنگ سیاسی است. هرچند که فرهنگ سیاسی از آبشخورهای گوناگونی سیراب می شود لکن به نظر می رسد که اندیشه گران بر تأثیر و نقش دین، ارزش ها، بزرگان و شخصیت های مؤثر در تکوین فرهنگ سیاسی تاکید ویژه ای کرده اند. به گونه ای که در دنیای امروز کمتر کسی تردید دارد که رفتار سیاسی شهروندان و رهبران سیاسی تحت تاثیر فرهنگ سیاسی آنان است و همچنین کمتر کسی تردید دارد که آموزه های دینی از بسترها و مقومات رفتارهای سیاسی چه در سطح فرمانروایان و چه در سطح فرمانبرداران است. به عبارت دیگر این نکته که ادیان یکی از منابع عمده ی فرهنگ های سیاسی به شمار می روند متفقٌ علیه است. نینیان اسمارت بر این باور است که: «رفتار رهبران سیاسی غالباً متأثّر از اعتقادهای دینی ایشان است» او همچنین بر تأثیر «دین در رفتار رأی دهندگان و جلوه های دیگر رفتار یا مبارزه ی سیاسی» تاکید می ورزد. طبعا چنین رویکردی با توجه به موضوع این رساله و کشور ما ایران مورد تاکید این نوشتار نیز هست.
یکی دیگر از موضوعاتی که درباره فرهنگ سیاسی مد نظر پژوهشگران قرار دارد بحث طبقه بندی فرهنگ های سیاسی است. در این پژوهش طبقه بندی های اساسی تر و کلی تری مانند طبقه بندیِ فرهنگ سیاسی به فرهنگ سیاسی فرمانروایان و فرمانبرداران، فرهنگ سیاسی مطلوب و موجود (آرمانی و واقعی) و فرهنگ سیاسی معطوف به مصلحت عمومی و فرهنگ های سیاسی معطوف مصلحت خصوصی مورد تاکید می باشد. زیرا موضوع اصلی این رساله بررسی فرهنگ سیاسی مطلوب و آن هم در سطح فرمانروایان در نهج البلاغه بوده و فرضیه ی اصلی آن نیز دلالت بر آن دارد که مهمترین مولفه ی فرهنگ سیاسیِ مطلوب نهج البلاغه «مصلحت عمومی» است.
نکته ی مهم درباره نخستین طبقه بندی آن است که اکثر نویسندگان بر اهمیت فرهنگ سیاسی فرمانروایان در مقایسه با فرهنگ سیاسی توده ها تاکید کرده اند. آنان در این خصوص به تاثیر بیشتر فرهنگ سیاسی نخبگان حکومتی بر سمت و سو و شکل دهی نوع سیاست و حکومت در مقایسه با فرهنگ توده ها و تأثیر آن بر سیاست و حکومت و سمت وسوی آن اشاره کرده اند. در اهمیت فرهنگ سیاسی فرمانروایان از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است که: الناس علی دین ملوکهم. و از قول امام علی (ع) روایت شده است: الناس بامرائهم اشبه منهم بابائهم.فارابی بر این باور است «کردارها و گفتارهای حاکمان، که در رأس جامعه و مرکز توجه عموم هستند، تاثیری مستقیم بر اخلاق و روحیات مردم می گذارند». در نصیحه الملوک نیز آمده است که: «حکیمان گفته اند که خوی رعیت از خوی ملک زاید».
فرهنگ سیاسی را از منظری دیگر به فرهنگ سیاسی مطلوب و فرهنگ سیاسی موجود طبقه بندی می کنند. منظور از این طبقه بندی آن است که موضوع نگرش های رایج در هر فرهنگ سیاسی شیوه ی عملکرد دستگاه قدرت دولتی هم در شکل موجود و هم در شکل مطلوب آن است.
درباره ی این تقسیم بندی این نکته را نباید فراموش کرد که فرهنگ سیاسی اساساً امری توصیفی و علمی بوده و خالی از تجویز و ارزش گذاری است؛ مگر آن که پیشاپیش نوعی از نظم سیاسی را مطلوب قلمداد نماییم. چون هر نوع نظم سیاسی مقتضی نوعِ خاصی از فرهنگ سیاسیِ پشتیبان و متناسب با آن است. مثلا وقتی به دنبال عناصر تشکیل دهنده ی فرهنگ سیاسی مطلوبِ نهج البلاغه هستیم مفروض آن است که نظم سیاسیِ مورد نظر امام علی (ع) را پسندیده وآن را مطلوب خود می دانیم.از این رو آن نوعِ خاص از فرهنگ سیاسی که پشتیبان و سبب وجودی آن نظم سیاسی است را نیز مطلوب تلقی می کنیم.
یکی دیگر از این تقسیم بندیهایی که به نظر می رسد از نهایت اهمیت برخوردار بوده لکن تاکنون کمتر به آن پرداخته شده است طبقه بندی فرهنگ های سیاسی بر پایه ی بنیادی ترین شاخصه ی مربوط به سیاست و حکومت یعنی «مصلحت عمومی» است. از این نظر فرهنگ های سیاسی به دو دسته ی «فرهنگ های سیاسیِ معطوف به مصلحت عمومی» و «فرهنگ های سیاسی معطوف به مصلحت خصوصی» تقسیم می شوند.این تقسیم بندی مورد تأکید این پژوهش است زیرا می توان ادعا کرد که چنان چه «فرهنگ سیاسی معطوف به مصلحت عمومی» در سطح عمومیِ جامعه و به ویژه برای فرمانروایان جاری و ساری شود زندگی انسان معنادارتر و زیباتر شده و از صرفِ زیستن وارد مرحله ی «به زیستی» شده و علاوه بر این از این طریق می توان پلی به آخرت زد و چنین دنیایی است که می تواند مزرعه ای پر بازده برای آن جهان باشد. لازم به ذکر است که «مصلحت عمومی» مندرج در فرهنگ های سیاسی معطوف به مصلحت عمومی تنها به امور مادی و این دنیایی مردم مربوط نمی شود. بلکه بین در نظر داشت و رعایت مصلحت عمومی از سوی فرمانروایان و ایجاد یک فرهنگ عمومیِ متعالی و معنوی برای مردم نیز رابطه ای همسو وجود دارد.
فصل سوم
مصلحت عمومی
حکمت محض است اگر لطف جهان آفرین
خــــــاص کند بنده ای مصلحت عام را
(سعدی، دیباچه گلستان)

تولید ایده: تولید ایده در کسب و کار به فرایند بیان فکر ، عقیده و خیال برای نوآوری سازمان اطلاق می شود (فرهنگی، ۳۶۳).

اجرای ایده(امکان سازی): مرحله اجرای ایده تعیین می کند که آیا ایده ایجاد شده می تواند یک فرصت کسب و کار باشد یا نه. هنگامی که ایده ای به عنوان فرصت شناخته شد، سازمان می تواند آن ایده را در غالب محصول، خدمت و فرایند بکار گیرد (فرهنگی، ۳۶۳).
نتایج ایده: نتایج ایده همان بهره برداری از ایده است، که به فرایند طراحی، ساخت، آزمایش و تجاری سازی ایده در غالب محصول، خدمت و فرایند اطلاق می شود(فرهنگی، ۳۶۳).
تعریف عملیاتی واژه ها
کسب دانش(کسب و ایجاد و ذخیره دانش). کسب و ایجاد دانش از طریق انجام پروژه های تحقیقاتی، تعامل با سازمانها و مراکز تحقیقاتی بیرونی، کارکنان، مشاوران و متخصصان بیرونی، مشتریان و سایر ذینفعان، و مصاحبه های تخصصی و ذخیره سازی و بازیابی دانش از طریق سیستم های اطلاعاتی، مستند سازی دانش، ایجاد بانکهای دانش.
تسهیم دانش. تسهیم دانش از طریق استقرار فرآیندها و سیستم هایی جهت تعامل با کارکنان، مشتریان و سایر سازمانها، تسهیم دانش از طریق انجام فعالیت های گروهی، جلسات بحث و تبادل نظر، کنفرانس ها و گردهمایی و سمینار های داخلی و خارجی.
بکارگیری دانش. بکارگیری دانش در بهبود محصولات و فرایند ها موجود و ایجاد محصولات و خدمات جدید.
تولید ایده: ایده پردازی از طریق اطلاعات داخلی، ایده پردازی از طریق اطلاعات خارجی، ایده پردازی از طریق پژوهشهای مشارکتی، ایده پردازی از طریق پژوهشهای داخلی
اجرای ایده: امکان سنجی بازار، امکان سنجی فن آوری، امکان سنجی سیستم اطلاعات، امکان سنجی مالی
نتایج ایده: بهره برداری از ایده ها در بهبود محصولات، خدمات و فرایند ها، بهره برداری از ایده ها در ارائه محصولات و خدمات جدید.

1. 1. مدیریت دانش

۲-۱- مقدمه:
در گذشته دارائی فیزیکی از اهمیت ویژه ای برخوردار بود، اما فاکتورهایی از قبیل جهانی شدن، نیازهای گوناگون مشتریان، فشار شدید رقابت، تغییر شدید تکنولوژیکی و فن آوری اطلاعات و ارتباطات منجر به یک تعریف مجددی از دانش به عنوان یک فاکتور استراتژیک برای موفقیت سازمانها شده است. تحقیقات نشان می دهد که در شرایط رقابتی، نوآوری سازمانها از طریق افزایش مقدار دانش موجود سازمانها افزایش می یابد. از این رو دانش موجود در سازمان نیازمند یک مدیریت مناسب می باشد تا از طریق آن سازمان بتواند ایده پردازی کند و عملکرد نوآوری خود را افزایش دهد. امروزه مباحث مدیریت دانش این حقیقت را برجسته می کند که در اقتصاد جدید کسب نوآوری و مزیت رقابتی پایدار بستگی به توانایی سازمانها در توسعه منابع مبتنی بر دانش دارد.
در این بخش، با توجه به مطالعات کتابخانه ای انجام شده، به مرور مبانی نظری تحقیق می پردازیم، در ابتدا موضوع مدیریت دانش و کارآفرینی سازمانی و سپس ارتباط بین این دو تبیین خواهد شد.
۲-۲- گذری بر مدیریت دانش
در سالهای اخیر، سازمانها و شرکتهای مختلف، پیوستن به روند دانش را آغاز کرده اند و مفاهیم جدیدی چون کار دانش محور^[۱]، کارکنان دانش محور^[۲]، مدیریت دانش^[۳] و سازمانهای دانش محور^[۴]، خبر از شدت یافتن این روند می دهند. پیتر دراکر، با بکارگیری این واژگان خبر از ایجاد نوع جدیدی از سازمان می دهد که در آنها به جای قدرت بازو، قدرت ذهن حاکمیت دارد. بر اساس این نظریه، در آینده جوامعی می توانند انتظار توسعه داشته باشند که از دانش بیشتری برخوردار باشند. به این ترتیب برخورداری از منابع طبیعی نمی تواند به اندازه دانش مهم باشد. سازمان دانش محور به توانمندیهایی دست می یابد که قادر است از نیروی اندک قدرتی عظیم بسازد (الوانی، ۱۳۸۰). اینگونه سازمانها با چالشهای نوینی روبرو هستند. امروزه شرایط و فضای رقابتی سازمانها بیش از پیش پیچیده و متغیر شده است. این فضا به سرعت در حال تغییر است به گونه ای که برای بیشتر سازمانها این سرعت به مراتب بیش از سرعت پاسخگویی و توان تطبیق

هــر راه که بیرون ز شریعت باشد سـرمنزل آن نیست بـغـیرازسـردار
از راه عــلی و آل او دور شـــوی گـــرتـابع پیروان منـصور شــوی
گـــر پیرو بــایزد خـواهی بـودن فرداست که با یزید محشور شوی».^[۱۱۰]
ناجی پنداشتن همه فرق نزدمخالفین، یکی دیگرازدلائل مهم ملامحمّدطاهرقمی درتألیف آثار ضد تصوفی است.وی این نکته را درآثار مختلفی متذکر می‌شود.وی‌درکتاب«رجم الشیاطین» که بالجمله در رد تصوف است اینطور بیان می‌کند: «تابعان حلاج وبایزید ازطریق مستقیم عقل ونقل بیرون رفته، تمامی هفتاد وسه گروه ناجی ورستگار دانسته اند».^[۱۱۱](پیوست۱۱)
ملامحمّدطاهردرتمامی آثارخود به این مطلب استناد می‌کندکه افعال این طایفه بدعت بوده وکسی که بدعت گذار باشد کافراست وکسی که اینها راکافر نداند او نیزکافراست.ازاین رومقابله با بدعت ها را شعارخود می‌داند.وی در کتاب رجم الشیاطین حدیثی را ذکر می‌کند که حتی توبه فرد بدعت گذار نیز قبول نمی‌شود.^[۱۱۲]ملامحمّدطاهردرنگاه به افکار و رفتارهای این جریان با نظر بدعتی نگاه کرده، که درقضاوت، هرمحققی رابه بی راهه می‌برد.
آنچه که ذکر شد اغراضی بود که در کلام ناقدین تصوف مورد تصریح قرار گرفته است، اما با نگاهی عمیق تر وبا بررسی متون مخالفین ملامحمّدطاهر ومیرلوحی سبزواری ودرکل در تألیفاتی که در نقد امثال ایندو عالم نگاشته شده به اغراضی چون حب جاه وریاست و عالم ظاهر بودن اشاره شده که در همین فصل وفصل نتیجه گیری بطور مبسوط به آنها اشاره می‌کنیم.
۶-۴.تألیفات کلامی‌واعتقادی
۶-۴-۱.منهج النجات.شیخ الاسلام قم درمنهج النجاه، هشت باب از مباحث اعتقادی را مطرح کرده‌است.ازجمله‌توحیدوعدل‌ونبوت‌وامامت.^[۱۱۳]این‌رساله شرح‌رباعیات‌ملامحمّدطاهراست.(پیوست‌۱۲)
۶-۴-۲.ایمان عطائی.شیخ الاسلام قم عمده این رساله به بیان اصول دین اختصاص داده و در پایان نیز ذکر مختصری در کیفیت نماز های یومیه دارد.وی درباره این رساله می‌گوید: «فقیر کثیر التقصیر محمّدطاهر دیدکه غرض ازخلقت بنی آدم تحصیل معرفت اصول دین است و بدون معرفت، ایمان درست نیست و اکثر ناس به شغل های بی حاصل دنیایِ عاقبت فنا مشغول گشته، از ثمرهای ایمان، خود را محروم و بی بهره ساخته اند.بنابر این رساله را بر وجه اختصار در معرفت اصول دین ترتیب داد و دلایل و عبارات او را آسان ساخت تا طالبان یقین و ایمان به اندک تأملی فهم معانی آن توانند نمود وآن را به ایمان عطایی موسوم گردانید وبه صورت نماز وفضل جماعت ومسائل ضروری شک و سهو نماز، آن را ختم گردانید. والله المستعان».^[۱۱۴]
۶-۴-۳.حق‌الیقین‌فی‌معرفه‌اصول‌الدین.^[۱۱۵]این کتاب نیز همچون ایمان عطایی و منج النجات دراصول دین‌واعتقادات شیعه‌است.محمّدطاهرمی‌گوید:این رساله را برپایه آنچه‌که انبیا واولیای‌معصومین(علیهم ‌السلام)اعتقاد داشتند،نه آنچه راکه فیلسوفان ومتکلمان مبتدع‌گویند،تألیف‌کرده است.^[۱۱۶](پیوست‌۱۳)
۶-۴-۴.حدیث احتجاج سعد بن عبدالله قمی‌با ناصبی.^[۱۱۷]
۶-۴-۵.سفینه النجاه.^[۱۱۸]
۶-۴-۶.شرح النافع یوم الحشر فی شرح باب الحادی العشر.^[۱۱۹]
۶-۴-۷.عطیه ربانی و هدیه سلیمانی.این اثر به فارسی و شرحی است بر قصیده لامیه خود محمّدطاهرکه درمدح امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) سروده شده است.این اثربه نام شاه سلیمان صفویه نوشته و ولایت امیرالمؤمنین را با آیات وروایات اثبات کرده است.(پیوست۱۴)
ملامحمّدطاهردر این اثرکراراً به کتاب اربعین خود اشاره و ازاین کتاب اینطور تجلیل می‌کند: «دینی که این حقیر اختیار نموده ام مذهب حق ائمه اثنی عشراست.این حقیر به دلیل وبرهان حقیقت این مذهب را دانسته وبه توفیق ربانی، کتاب ها درحقیقت این مذهب تصنیف کرده و از همه عمده‌تر کتاب اربعین است که می‌توان گفت که مثلش درحقیقت امامت ائمه اثنی عشر تصنیف نشده».^[۱۲۰]
۶-۴-۸.قصه دیک الجن.
۶-۴-۹.مرآت جنت و نار.^[۱۲۱]
۶-۴-۱۰.ترجمه مصائب النواصب.^[۱۲۲]
۶-۴-۱۱.الاربعین فی امامه الائمه اطاهرین.^[۱۲۳]
۶-۴-۱۲.نورمبین فی اثبات خلافه امیرالمؤمنین(علیه‌السلام).این‌کتاب دراثبات خلافت امیر المؤمنین علی (علیه‌السلام) و به زبان فارسی وتقریبا مفصل می‌باشد.
۶-۴-۱۳.تحفه عباسی.ملامحمّدطاهردرابتدای این رساله می‌گوید:ای عزیز من، بدان وآگاه باش که دنیا موضع راحت ومحل فراغت نیست، بلکه دنیا مزرعه آخرت است.ویقین بدان که اگرغافلی درمزرعه دنیادست ازکشت وزرع کشیده وبه لهو ولعب وعیش وطرب مشغول شود و هنگام رفع محصول بی حاصل وتهی دست بماند براوقات گذشته حسرت ها می‌خورد
به خوف وخشیت بیاکن زمین دل راشخم درآن زمهرخداتخم تاتوان می کار
بکــن زخشـیـه اخــلاص آبـــیاری آن تاکـه بـروزجزاحـاصلت بـودبسیار
ملامحمّدطاهر ویژگی این رساله خود را اینطوربیان می‌کند:«آن رابرعبارات ظاهره ودلایل واضحه به قانونی که انبیاوائمه(علیهم‌السلام) منقولست مشتمل ساخت تاخاص وعام ازفوایدش بهرمند توانند شد.وآن را به تحفه عباسیه موسوم گردانید…».^[۱۲۴](پیوست۱۵)
۶-۴-۱۴.دغدغه‌های ملامحمّدطاهر در‌تالیفات کلامی‌واعتقادی
محمّدطاهردراین آثار به مواردی اشاره دارد، ازجمله: وی در رساله «حق الیقین فی معرفه‌اصول الدین» بیان می‌کندکه هدفش بیان اصول دین واعتقادات شیعه برپایه آنچه که انبیا و اوصیای معصومین
(علیهم السلام) اعتقاد داشته اند، نه آنچه راکه فیلسوفان ومتکلمان مبتدع می‌گویند.^[۱۲۵]
ازدیگردغدغه‌هایی که درایمان عطائی مطرح می‌شوداین است که غرض ازخلقت بنی آدم تحصیل معرفت اصول دین است وبدون معرفت، ایمان صحیح نمی‌باشد.واکثرمردم نیز به شغل‌های بی‌حاصل دنیوی مشغول شده اند و از ثمرهای ایمان خود رامحروم ساخته اند.
۶-۵.تألیفات مواعظی‌و‌اخلاقی
۶-۵-۱.مواعظ‌النفس^[۱۲۶]
۶-۵-۲.معالجه‌النفس.ملامحمّدطاهرقمی‌دراین رساله۱۷مثال برای دنیا آورده‌ومی‌خواهد با این مثال ها عدم ماندگاری دنیا و فریب نخوردن از این دنیا را متذکرشود.

۶-۵-۳.محبان خدا. این رساله درچگونگی تحصیل محبت الهی و معنی حقیقی اخلاص درعمل و پاداش مخلصین و نکوهش از صوفیان می‌باشد.^[۱۲۷]
۶-۵-۴.مباحثه‌النفس.ملامحمّدطاهردرابتدای این رساله می‌گوید: این محتاج فقیرمحمّدطاهر دید که اکثر اهل زمان در قافله گاه جهان رحل اقامت انداخته وسفر پرخطر خویش رافراموش ساخته و نفس اماره را دوست وخیرخواه پنداشته اند.لازم دانست که رفیقان وهمسفران خویش را دراین غفلت وجهالت نگذاشته، ایشان را ازبلیّات وتدلیسات نفس آگاهی دهد وازخطرهای سفر قیامت خبر نماید. […]بنابراین رساله راتالیف نمود وبرنصایح شافیه ومواعظ کافیه اش مشتمل ساخته وبه مباحثه النفس آنرا موسوم ساخته.^[۱۲۸] (پیوست۱۶)
۶-۵-۵.تنبیه‌الراقدین فی‌ذکرالموت والرحیل.این رساله کوتاه در یاد مرگ وتذکرآن است.^[۱۲۹] محمّدطاهردرتوضیح این رساله می‌گوید: «فلِعظم فوائد ذکر الموت و کثره منافعه کتبتُ هذه الرساله المتضمنه لمخاطبات الموتی و اجوبتهم و عظاتٍ مؤثره مذکّره لموت الاحبه والجیره و حالاتهم و صورهم و هیئاتهم[…] و سمیتها بتنبیه الراقدین».(پیوست۱۷)
۶-۵-۶.ترجمه تنبیه الراقدین فی ایقاظ النفس بذکرالموت والرحیل.^[۱۳۰]
۶-۵-۷. التوسل‌الی‌المعصومین علیهم‌السلام.^[۱۳۱]
۶-۵-۸.جامع‌صفوی.محمّدطاهر درابتدای این رساله می‌گوید: «باید فرصت را غنیمت دانسته و چیزی غیر ازاطاعت خدا را مدنظر قرارنداده بخصوص درتحصیل شناخت اصول دین که این اصول
دین، مرکبی است برای راه یقین».^[۱۳۲](پیوست۱۸)
۶-۶.تألیفات فقهی
۶-۶-۱.حجه الاسلام فی شرح تهذیب الاحکام.^[۱۳۳]این رساله شرحی است بر تهذیب الاحکام. ملامحمّدطاهرمی‌گوید: «من این تهذیب الاحکام را شرحی کردم شرحی وافی و شافی که مشتمل بر عمده مسائل فقه و اکثر دلائل احکام است تا کافی باشد برای کسی که فقیه در حضورش نیست از طالبین فقه و آن را حجه الاسلام فی شرح تهذیب الاحکام نام نهاد».(پیوست۱۹و۲۰)
۶-۶-۲.صلاه‌الجمعه.^[۱۳۴]
۶-۶-۳.جاءالحق.^[۱۳۵]
۶-۶-۴:مناسک حج.^[۱۳۶]
۶-۶-۵.احکام نماز.
۶-۶-۶.زکات. این رساله در پنج باب کوتاه، احکام زکات رابیان می‌کند.^[۱۳۷]
۶-۶-۷.اوزان شریعه.این رساله به فارسی نوشته شده وبسیار مختصر می‌باشد.^[۱۳۸]
۶-۶-۸.السلامیه. این رساله تحقیقی است در سلام نماز در مذهب شیعه امامیه.^[۱۳۹]
۶-۶-۹.فرحه الدارین.این رساله تحقیقی است در عدالت بنابر مذهب امامیه.^[۱۴۰]
۶-۶-۱۰.رساله فی‌الفرائض.^[۱۴۱]
۶-۶-۱۱.رساله فی‌الرضاع.^[۱۴۲]
۶-۶-۱۲.رساله فی‌السهو والشک.^[۱۴۳]
۶-۶-۱۳.رساله فی صلاه الاذکار.^[۱۴۴]