تبلیغات آنی

کم

بالا

خیلی بالا

خیلی بالا

کم

خیلی زیاد

۲-۲-۵-۸- درآمد‎های حاصل از تبلیغات اینترنتی
طبق آمار مؤسسه تبلیغات تعاملی امریکا، درآمد حاصل از تبلیغات اینترنتی در شش ماه اول سال ۲۰۰۷ به رقم ۵۰۹۴ بیلیون دلار رسیده است. این رقم در مقایسه با شش ماه اول سال ۲۰۰۶ حدود ۴/۲۵% رشد داشته است. بر اساس مطالعات صورت گرفته، شرکت‎ها و وب‎سایت‎هایی که در سال ۲۰۰۷ بیشترین سهم را در درآمد تبلیغات اینترنتی داشته‎اند عبارتند از:
خرده فروشان آنی، ۵۴%
خدمات مالی، ۱۵%
صنعت رایانه، ۱۱%
ارتباطات، ۸%
تبلیغات صورت گرفته به وسیله تلویزیون و رادیو اینترنتی، ۶%
دیگر وب‎سایت‎ها، ۶%
تبلیغات اینترنتی در روش‎ها و اشکال گوناگونی صورت می‎گیرند که در ادامه بیان شده‎اند. اما نکته‎ای که در این بخش حایز اهمیت است این است که سهم هر کدام از روش‎ها و اشکال تبلیغات اینترنتی در درآمد تبلیغات اینترنتی به چه میزانی است؟ طبق گزارش موسسه تعاملی آمریکا سهم هر یک از بخش‎ها و روش‎های تبلیغات اینترنتی در سال ۲۰۰۷ به این شرح است:
حق الزحمه‎های تبلیغ دهندگان برای دریافت اطلاعات به شرکت‎های تبلیغاتی پرداخته اند، ۸%

هزینه‎ای که تبلیغ کنندگان بابت خرید لیست محصولات و خدمات پرداخته اند، ۱۷%
تبلیغات متحرک، ۷%
موتور‎های جستجو، ۴۱%
تبلیغات بر روی ایمیل، ۲%
تبلیغات حامی گری، ۳%
تبلیغات نمایشی مانند بنر، ۲۱%
تبلیغات ویدئویی، ۱%
یکی از موضوعاتی که اهمیت توجه و تامل بر روی پدیده نو ظهور تبلیغات اینترنتی را پر رنگتر می‎نماید، بحث رشد سریع تبلیغات اینترنتی در سراسر دنیا می‎باشد. همان‎طوری که در تصویر زیر مشاهده می‎نمایید، رسیدن مبلغ درآمد تبلیغات به واسطه انتشار از این رسانه به رقم ۱۰ بیلیون دلار در سال، آن هم فقط در ایالات متحده امریکا حکایت از تحولی شگرف در استراتژی‎ها و روش‎های بازاریابی صنایع امروزی دارد و نوید بخش این موضوع است که تبلیغات، کانال جدیدی برای معرفی محصولات و خدمات سازمان‎ها به مشتریان بالقوه پیدا نموده است. مسیر‎ها و کانال‎های نو پدید آمده به وسیله این رسانه جدید، تاثیرات عمیقی نیز بر روی دیگر متغیر‎ها و عوامل دخیل در امر بازاریابی و تبلیغات داشته است. … اما نکته قابل توجهی که در بحث درآمد‎های حاصل از تبلیغات، آن هم به واسطه اینترنت وجود دارد این است که بر طبق آما و پیش‎بینی موسسه زنیت اوپتی مدیا، درآمد‎های و هزینه‎های صرف‎شده برای تبلیغات اینترنتی در سال ۲۰۰۸ در کل دنیا به مبلغ ۳۷۹۱۰ بیلیون دلار خواهد رسید. از طرف دیگر درآمد‎ها و هزینه‎های تبلیغات به واسطه رادیو در سال ۲۰۰۸ مساوی رقم ۳۷۵۰۳ بیلیون خواهد بود. یعنی در سال ۲۰۰۸ تبلیغات اینترنتی اولین رقیب سنتی‎اش را پشت سر خواهد گذاشت. تصویر زیر را ببینید. (حنفی‎زاده، ۱۳۸۸)
جدول ۲-۲: درآمد‎ها و هزینه‎های تبلیغات اینترنتی (حنفی‎زاده، ۱۳۸۸)

سال
نوع تبلیغ

۲۰۰۵

۲۰۰۶

۲۰۰۷

۲۰۰۸

۲۰۰۹

روزنامه

۱۱۹۲۶۲

۱۲۳۴۰۵

۱۲۶۱۹۱

۱۳۰۲۳۱

لجستیک طرف سوم:
در این روش بر طبق یک قرارداد تمام یا بخشی از فعالیت های انبارداری، حمل و نقل و توزیع یک سازمان به سازمان دیگری واگذار میشود. ون لیر هوون تعریف دیگری در سال ۲۰۰۳ از لجستیک معکوس ارائه داده است:
” لجستیک طرف سوم روشی است که در آن فعالیت های لجستیک یک سازمان، شامل مدیریت و عملیات اجرایی حمل و نقل و انبارداری برای مدت دست کم یکسال، به یک شرکت دیگر که فراهم کننده خدمات لجستیک است واگذار میشود.”

مرفی و پویست نیز در تعریف خود، ۳PL را به صورت زیر تعریف کرده اند:
“رابطه ای بین دو طرف یا بیشتر که در مقایسه با خدمات اصلی لجستیک، ویژگی های زیر در آن پر رنگ تر است: خدمات بیشتری برای انتخاب ارائه میشود و خدمات مزبور حالت سفارشی داشته و با خواسته های مشتری انطباق بیشتری دارد. نوغ این رابطه بر مبنای منافع متقابل بوده و از ماهیت بلند مدتی برخوردار است.” (عالم تبریز،۱۳۸۸)
تصمیم گیری چند معیاره:
مدل های بهینه سازی از دوران نهضت صنعتی در جهان و بخصوص از زمان جنگ جهانی دوم همواره مورد توجه ریاضیدانان و دست اندر کاران صنعت بوده است. تاکید اصلی مدل های کلاسیک بهینه سازی، داشتن یک معیار سنجش یا یک تابع هدف می باشد. این مدل میتواند در مجموع به صورت خطی، غیر خطی یا مخلوط باشد. توجه محققین در دو دهه اخیر معطوف به مدل های چند معیاره برای تصمیم گیری های پیچیده گردیده است که در این تصمیم گیری ها به جای استفاده از یک معیار سنجش بهینگی از چندین معیار سنجش استفاده میگردد.
این مدل ها به دو دسته تقسیم میشوند که عبارتند از : مدل های چند هدفه و مدل های چند شاخصه. به طوری که مدل های چند هدفه به منظور طراحی به کار گرفته میشونددر حالی که مدل های چندشاخصه به منظور انتخاب گزینه برتر استفاده میشوند. (اصغرپور،۱۳۸۷)
گروه تصمیم گیرندگان:
گروه تصمیم گیرندگان متشکل از خبرگان یا کارشناسان خاص است که در مورد مسئله مورد بررسی، دارای علایق و وجوه مشترک بوده و همگی مایل به حل آن میباشند.
گروه تصمیم گیری ممکن است از خبرگان یک سازمان یا سازمان های مختلف، یک باشگاه، یک تیم یا اعضای یک پارلمان تشکیل گردد. تصمیم گیری این گروه معمولا از طریق رای داده با بهره گرفتن از مقیاس های مختلف اندازه گیری صورت می پذیرد. تصمیمات نتیجه شده از تصمیم گیری گروهی به یک مدل عام و منطقی از تبدیل اطلاعات فردی به مجموعه ای از اطلاعات جمعی تقلیل می یابند. (اصغرپور،۱۳۸۲)
متغیر زبانی:
متغیر هایی هستند که مقادیر آنها کلمات یا جملاتی هستند که در زبان طبیعی وجود دارند. از زمانی که انسان اندیشیدن را آغاز نمود، هموار کلمات و عباراتی را بر زبان جاری ساخته است که مرز مشخص و معینی نداشته اند. کلماتی نظیر:
“خوب"، “بد"، “جوان"، “پیر"، “بلند"، “کوتاه"، “قوی"، “ضعیف"، “گرم"، “سرد"، “خوشحال"، “باهوش"، “زیبا”
وقیودی مثل: “معمولا"، “غالبا"، “تقریبا” و ” بندرت". روشن است که مرز مشخصی برای این کلمات نمیتوان یافت.(آذر،۱۳۸۷)
فضای فازی:
روش های علم مدیریت کلاسیک، برگرفته از ریاضیات قطعی و منطق دو ارزشی صفر و یک و چند ارزشی است که خواهان داده های دقیق و کمی هستند. در این روش ها، داده های مبهم و بیان احساسات آدمی(متغیرهای زبانی) جایی در مدل سازی ندارند.(شوندی،۱۳۸۷)
این در حالی است که در منطق فازی ابهام و عدم قطعیت وجود دارد.
فصل دوم
مروری برادبیات موضوع

۲٫۱٫ لجستیک معکوس

مقدمه
امروزه سازمان ها و شرکت ها دریافته اند که به تنهایی قادر به بر آوردن نیازهای مشتریان، با توجه به تغییرات سریع نیازها و سلیقه های آنان نبوده و تلاش در جهت تنوع تولیدات و بهبود وضعیت سازمان در جهت نیل به این هدف، کافی نمی باشد. با توجه به ویژگی های محیط جدید تولیدی و طبیعت مشتریان، دیگر شیوه های گذشته مدیریت تولید که یکپارچگی کمتری را در فرایند هایشان دنبال نمی کردند، کارآیی خود را از دست داده و امروزه شرکت ها نیاز دارند تا یکپارچگی منظمی را در تمامی فعالیت های تولیدی از ماده خام تا مصرف کننده نهایی ایجاد کنند. با اقزایش تعداد رقبا در کلاس جهانی، سازمان ها مجبور هستند که به سرعت فرایند های درون سازمانی را برای باقی ماندن در صحنه رقابت جهانی بهبود بخشند. جهت گیری سازمان ها و شرکت ها به سمت بهره گیری از تخصص ها وامکانات یکدیگر با هدف تامین نیاز مستریان به صورت زنجیره تامینی کارآمد و منسجم، راهکاری بود که در نتیجه رشد روز افزون فناوری اطلاعات حاصل گردید. در این رویکرد سازمان ها به جای اینکه مجبور باشند در تمامی زمینه ها بهترین عملکرد را داشته باشند، میتوانند از توانمندی های محوری سایر سازمان ها به منظور بهینه سازی قابلیت ها و افزایش اثر بخشی یکدیگر بهره گرفته و سطح رضایتمندی مشتریان خود را ارتقا دهند. زیرا دیگر رقابت بین یک تولید کننده با تولید کننده دیگر نیست، بلکه رقابت اصلی بین زنجیره های تامین می باشد. به این ترتیب همه سازمان ها یا شرکت های عضو زنجیره تامین از این همکاری متقابل بهره مند خواهند شد. در این راستا صرف نظر از استقلال مالی و مدیریتی هریک از شرکت ها، افزایش سطح اثر بخشی در کل زنجیره تامین مد نظر بوده و ارتباطات مالی به گونه ای در نظر گرفته میشود که تمامی شرکت ها با سازمان های تشکیل دهنده زنجیره تامین بتوانند از نتایج آن بهره ببرند. (عالم تبریز،۱۳۸۸)
پس از استقرار زنجیره تامین در یک سازمان لجستیکی و انجام فعالیت های مربوط به تامین و تهیه اقلام و کالاهای مورد نیاز و انتقال آنها به رده ها و قسمت های متقاضی، ممکن است سازمان به دلایل مختلفی اعم از تاخیرات طولانی در توزیع اقلام، عدم رعایت اصول نگهداری اقلام و کالاها، به ویژه برای کالاهای فاسد شدنی و دارای تاریخ انقضا و نیز حمل و نقل نامناسب و طولانی مدت با عودت کالا به مبدا و یا به اصطلاح کالای برگشتی مواجه شود که این موضوع میتواند در برگیرنده کالاهای سالم و یا ناسالم (معیوب) باشد. موضوع لجستیک معکوس شامل فرایند های مرتبط با کالاهای عودتی و برگشتی و نحوه برخورد مناسب با این نوع اقلام به منظور افزایش بهره وری، سود دهی و کارآمدی بیشتر سازمان لجستیکی میباشد.
تاثیر گذاری و تاثیر پذیری تولید کنندگان ، تامین کنندگان و مشتریان از یکدیگر و نیز نتیجه این اثر ها که در پایان به صورت کیفیت، زمان تولید و زمان تحویل، رضایتمندی مشتریان و کاهش هزینه ها مشخص میشوند، باعث آن شده است که لجستیک معکوس یه عنوان آرمانی بزرگ برای همه سازمان ها و موسسات موجود در زنجیره تامین به شمار آید.(کانان،۲۰۰۹)

۲٫۱٫۱ تعریف لجستیک معکوس

لجستیک معکوس اصطلاحی کلی است که در سطحی گسترده، در برگیرنده تمام عملیات مرتبط با مصرف مجدد کالا و مواد می باشد که مدیریت این عملیات می تواند به مدیریت بهبود توزیع و جمع آوری کالا و مواد منتهی شود. لجستیک معکوس را می توان لجستیک مرتبط با کالاهای برگشتی یا عودتی دانست. به طور کلی لجستیک معکوس را می توان اینگونه تعریف کرد: « انتقال دقیق، به موقع و درست مواد، اقلام و کالاهای قابل استفاده و غیر قابل استفاده از انتهایی ترین نقطه و آخرین مصرف کننده از طریق زنجیره تامین به واحد مناسب و مورد نظر» به عبارت دیگر لجستیک معکوس فرایند حرکت و انتقال برای کالاها و تولیداتی است که زنجیره تامین دارای قابلیت بازگشت هستند. (عالم تبریز، ۱۳۸۸)
لجستیک معکوس تمام فعالیت های زنجیره تامین را شامل می شود که به صورت معکوس اتفاق می افتد. مهم ترین اصل در لجستیک معکوس این است که بسیاری از مواد به اصطلاح غیر قابل استفاده و یا فاقد کاربرد برای مصرف کننده، دارای ارزش بوده و با اندکی اصلاح و مرمت میتوانند مجددا وارد زنجیره تامین شوند.

۲٫۱٫۲ تاریخچه به کارگیری لجستیک معکوس

لجستیک معکوس از بدو پیدایش خود در اشکال گوناگون در سازمان ها وجود داشته است، اما برخی از آنها از جمله سازمان های نظامی به دلایل متعددی توجه زیادی به لجستیک معکوس نداشتند و شاید فکر می کردند که لجستیک معکوس یک مقوله بلند پروازانه یا یک مقوله با فناوری فوق العاده پیشرفت است که، همواره مانع پیشرفت آنها می شود. در بسیاری از این سازمان ها، به طور مثال سازمان های نظامی در بررسی های عملکردی و بررسی و تجزیه تحلیل مسائل، لجستیک معکوس به عنوان یک اصل در نظر گرفته نمی شود. چراکه در زمانی که یک واحد ارتش، فعالیت های لجستیک معکوس را انجام می داد، از انجام چنین کاری هیچگونه نفع مالی عایدش نمی شد البته شاید توان محدود و قدرت ریسک کمتر نیروی نظامی از دیگر عوامل این کم توجهی بود. اما در سالهای اخیر فرماندهان، مدیران، و مسئولین سازمان های صنعتی و غیر صنعتی به دلایلی خواهان مطالعه و بررسی لجستیک معکوس با بهره گیری از روش شناسی فرایند مدیریت هستند. به طوریکه شرکت ها موسسات بسیار زیادی در اروپا، دریافته اند که به کار بردن استراتژی مصرف مجدد و بسته بندی دوباره کالاهای قابل بازگشت، (لجستیک معکوس) به بهبود سودآوری و کاهش فشارهای محیطی بسیار کمک می کند. بدون تردید امروزه با طرح نظریه های جدید در ارتباط با رضایت مشتریان، تولید بر اساس درخواست ها، و نیازهای مشتریان و مسائل رقابتی در بازار از یک سو و از سوی دیگر سودآوری برای تولید کنندگان اصلی، مانند شرکت های بزرگ خودروسازی و شرکت های بزرگ زنجیره ای که از نظر فیزیکی و جغرافیایی گستردگی پیچیده ای دارند و نیز تاثیر و گسترش نفوذ فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی و نوع همبستگی هایی که بین تامین کنندگان و تولید کنندگان بزرگ است، این بحث به بحثی مهم و قابل توجه تبدیل گردیده است. (افقهی، ۸۶)
۲٫۱٫۳٫ دلایل استفاده از لجستیک معکوس
همانطور که می دانید به طور عمومی و سنتی، تولید کنندگان کالاها، پس از توزیع و سپس مصرف توسط مصرف کنندگان، هیچ گونه احساس مسئولیتی نمی کنند و تعهدی را در قبال تولیدات توزیع شده و مصرف شده خود نمی پذیرند. اما امروزه حجم محصولات تولیدی مصرف شده، خسارات قابل ملاحظه ای را در جهت تخریب محیط زیست به بار آورده است و همگان اعم از مصرف کنندگان و مسئولان نگران وضعیت محیط زیست خود هستندو با دغدغه فراوان روند رو به بهبودی را برای وضعیت محیط زیست خود دنبال می کنند. به نحوی که همگان از تولید کنندگان مختلف کالاها و اقلام انتظار دارند تا هزینه ضایعات و جمع آوری زباله های ناشی از تولیدات خود را بپذیرند و یا حداقل ضایعات کالاهای مصرفی را کاهش دهند. (افقهی، ۱۳۸۶)
این توجه روزافزون به مدیریت ضایعات و وضع قوانین جدید در خصوص ضایعات محصولات تولیدی، تولید کنندگان کالاها را به سمت بهبود فرایند تولید خود کشانده است، چراکه هزینه های انهدام و پاکسازی محیط زیست بسیار بالا است. از این رو، بیشتر شرکت ها و واحدهای تولیدی در اروپا و آمریکا مسئولیت جمع آوری، پخش و به روز کردن کالاهای دست دوم تولیدی خود را عهده دار شده اند. علاوه بر این موضوع، برای تزریق پویایی و توسعه یک سیستم لجستیکی مناسب، ضروری است که در زنجیره تامین یک سازمان لجستیکی، جامع نگری خوبی وجود داشته باشد. به عبارت دیگر، بحث توزیع معکوس و سایر ابعاد لجستیک معکوس به منظور فراهم کردن رضایتمندی مشتری به خوبی لحاظ شود. بدین معنا که مشتری پس از تامین نیازهایش، از سیستم لجستیکی مورد انتخاب خود احساس امنیت کند و مطمئن باشد که در صورت وجود هرگونه عیب و نقص در کالای توزیع شده که از ناحیه یکی از فرآیندهای تولید، توزیع، و یا انبار ناشی شده باشد، به وسیله استقرار لجستیک معکوس قابل پذیرش و رفع شدن است و به صورت کاملاً منظم، اقلام و کالاهای توزیع شده ای که برای مصرف کننده و یا مشتری قابل استفاده نیستند در زنجیره تامین به وسیله سیستم توزیع معکوس جمع آوری شده و توسط یکی از مراحل بهبود مستمر لجستیک معکوس در کمترین زمان ممکن برای مصرف کالا و اقلام مطلوب به مشتری بازگردانده می شود. این ایجاد رضایتمندی و امنیت خاطر برای مشتریان، به منزله دمیدن روح پویایی در یک سیستم لجستیکی است و استقرار این نظام و عملکردهای دقیق آن، می تواند خود به تنهایی تبلیغ خوبی برای افزایش رضایتمندی مشتریان، سودآوری بیشتر و نهایتاً افزایش مشتریان باشد.(افقهی،۸۶) پس عمده دلایل فعال شدن شرکت ها در لجستیک معکوس عبارت است از:
قوانین و مقررات زیست محیطی که شرکت ها را وادار می کند تا کالاها و محصولات از رده خارج (زاید) خودشان را جمع آوری نمایند و در رفتار تولیدی آینده خود مراقبت بیشتری کنند.
مزایای اقتصادی استفاده از کالاهای عودت داده شده در فرایند تولید به جای پرداخت هزینه های بالای انهدام ضایعات کالاهای دست دوم و افزایش آگاهی های زیست محیطی مصرف کنندگان.
بدیهی است که مصرف مجدد و طولانی مدت کالاها و محصولات به هر طریق ممکن، جزو دیدگاه های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی سودمند به حساب می آید.
مصرف کنندگان و مشتریان سیستم لجستیکی، از استقرار سیستم لجستیک معکوس به شدت استقبال می کنند و این به دلیل سودی است که در اثر استقرار لجستیک معکوس عاید آنان می شود. مطلوبیت هایی همچون احساس امنیت خاطر از سالم بودن کالاهای مورد تقاضا و ضمانت سیستم برای کالاها و اقلام توزیع شده و نیز تقبل هزینه های ناشی از سالم نبودن کالا و اقلام از زمان جمع آوری آن تا تحویل دوباره کالا برای استفاده، از جمله دلایل این تمایل شدید است.
مشتریان سیستم با استقرار سیستم لجستیک معکوس ثبات و بقا بیشتری را در فعالیت های خود احساس می کنند و این ثبات و پایداری به ویژه در گروه بزرگی از کالاهای برگشتی که مرور زمان از اعتبار و ارزش آن ها می کاهد، کاملاً مشهود است. به طور مثال مجله ها، روزنامه ها و کتب منتشره برگشتی در فرایند لجستیک معکوس هیچ گاه به مشتری آسیب نمی رساند و فروشنده به راحتی می تواند به هر مقداری که بخواهد تقاضا نموده و دغدغه تاریخ گذشتن و یا کهنگی کالاهای خود را نداشته باشد. (همان منبع)
اینگونه از برداشت ها و احساس امنیت خاطرها از فرایند لجستیک معکوس، انگیزه بسیار زیادی برای مشتریان ایجاد کرده است تا جذب سیستم هایی از توزیع شوند که این نوع نگرانی های آنان را رفع نماید و دیگر این که توجه طیف وسیعی از مشتریان به لجستیک معکوس، سبب روی آوردن شرکت ها و سازمان ها به این فرایند شده است.
۲٫۱٫۴٫ ابعاد لجستیک معکوس
توزیع: توزیع یکی از عناصر کلیدی در زنجیره لجستیک معکوس محسوب می شود.
« توزیع معکوس عبارت است از فرایند جمع آوری تولیدات یا بسته های تاریخ گذشته یا خسارت دیده از اولین تا آخرین مصرف کننده در زنجیره تأمین».
عمده ترین رکن لجستیک معکوس اجرای مناسب و به هنگام توزیع معکوس است؛ از این رو توزیع معکوس باید با پیش بینی های دقیق، مطالعات کارشناسانه و انجام تحقیق و پژوهشی علمی- کاربردی همراه باشد تا بتواند در طول زنجیره تأمین اثرگذاری خود را آشکار سازد. اصل یکپارچگی سیستم توزیع معکوس با سایر ابعاد لجستیک معکوس اهمیت شایان توجهی دارد، به نحوی که انجام صحیح و درست فعالیت ها و فازهای مختلف توزیع معکوس ارتباط مستقیمی با موفقیت و یا عدم موفقیت یک فرایند لجستیک معکوس دارد.
کنترل موجودی و برنامه ریزی تولید: یکی از مسائل بسیار مهم برای مدیران در سازمان های صنعتی، بازرگانی، پیش بینی میزان خریدها با توجه به امکانات داخلی و شرایط بازار است. از این رو هزینه خرید مواد و اجناس لازم برای تولید و فروش، و هزینه های مختلف موجودی (هزینه های سفارش، نگهداری، کمبود، قیمت خرید مواد و موجودی ها) از اقلام عمده هزینه است که مدیران می توانند از طریق به کارگیری فنون و روش های جدید، با تعیین میزان مقرون به صرفه بودن هر بار خرید، ضمن کاهش این هزینه ها، میزان سود سازمان را افزایش می دهند.
کنترل موجودی نقش بسیار حساس و مؤثری در کاهش هزینه ها و بهبود و موفقیت امور سازمان های مذکور برعهده دارد. اصولاً کنترل موجودی، یعنی نظارت بر فراهم آوردن مواد و اجناس موردنیاز سازمان از نظر کیفیت و کمیت، در زمان و مکان معین و مناسب و با صرف کمترین هزینه.
در لجستیک معکوس برای حفظ تداوم و هماهنگ کردن فعالیت های تولید و توزیع و جلوگیری از توقف عملیات به سبب کمبود موجودی و نیز قابل استفاده نمودن اقلام و کالاهای برگشتی باید خط مشی ها، نظام ها و روش هایی را اتخاذ نمود تا مجموع هزینه های مرتبط با موجودی ها را کاهش دهد. به عبارت دیگر، فعالیت های مرتبط با موجودی ها که می تواند شامل تهیه و نگهداری گزارش های موجودی ها، کنترل موجودی ها، تدوین وظایف افراد تحت سرپرستی واحد ذیربط، اجرای اصول، نظام ها و روش های پیشرفته و متناسب با وضعیت سازمان و … باشد تا مدیریت موجودی و برنامه ریزی تولید نیز در راستای کارکردهای لجستیک معکوس واقع شود. به طور مثال، یکی از شروط بسیار مهم در بازیافت و مصرف مجدد کالاها و اقلام تولیدی؛ جداسازی اقلام قابل استفاده و اقلام غیر قابل استفاده است. اقلام قابل استفاده می تواند به عنوان یک جایگزین مناسب برای تأمین قطعات سفارش داده شده مورد استفاده واقع شود، این روند در شکل ۱-۲ آورده شده است، چرا که بسیاری از عدم اطمینان ها و نارضایتی ها ناشی از رابطه مستقیم محصولات عودتی و برگشت داده شده با زمان، کیفیت و کمیت کالاها می باشد، که با جایگزین کردن اقلام قابل استفاده کالاهای برگشتی، علاوه بر صرفه جویی در هزینه ها، در ابعاد مختلف دیگری نیز می توان رضایتمندی مصرف کننده را نیز کسب کرد. این امر مستلزم پایه ریزی یک سیستم برنامه ریزی قوی در امر تولید و کنترل موجودی است. سیستمی که علاوه بر تفکیک قابل استفاده بودن یا نبودن اقلام برگشت داده شده، برنامه بهبود تولید را نیز ارائه دهد.
تأمین کنندگان
آخرین مصرف کننده
شکل ۱-۲ – فرایند لجستیک معکوس
در لجستیک معکوس برای تفکیک بهتر اقلام برگشتی از حیث قابل استفاده بودن یا نبودن باید انباری را در داخل انبار، برای «اقلام برگشتی قابل استفاده» و نیز انباری را برای «اقلام برگشتی غیرقابل استفاده» فراهم نمود. سپس با توجه به نوع کالا و اقلام برگشتی و بر حسب درجه بندی مراحل مختلف بهبود مستمر در لجستیک معکوس، در یکی از مراحل پنجگانه جای داده شود تا در صورت امکان به زنجیره تأمین باز گردد.
فناوری اطلاعات: فناوری اطلاعات می تواند کمک شایان در برپایی یک سیستم موفق لجستیک معکوس نماید؛ دنیا در آینده، شاهد فناوری های کاربردی و یکپارچه توانمندی در این زمینه خواهد بود که طبقه کاملاً جدیدی از انواع طراحی راهبردی زنجیره تأمین را ایجاد می کند. در حالی که این انواع، با طراحی های عملیاتی و تاکتیکی یکپارچه می شوند، طراحی زنجیره تأمین رشد خواهد کرد و به راه حل های متمرکز بر طراحی تقاضای مبتنی بر فناوری اطلاعات (IT) می پیوندد.

ب) تعیین وزن و اهمیت معیارها و شاخصهای برگزیده جهت انتخاب پیمانکار پروژه­ های شهرداری
۱-۶ روش‌شناسی
۱-۶-۱) نوع تحقیق بر اساس هدف
این تحقیق از نظر هدف تحقیق از نوع تحقیق کاربردی به حساب می ­آید. زیرا اولا این پژوهش تئوریهای آزموده شده در جوامع دیگر را به منظور شناسایی و حل مسائل در جامعه آماری خود مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داده است؛ و ثانیا بیشتر به شناسایی و بررسی عوامل تاثیرگذار بر رفتار مدیران و تصمیم گیران پرداخته و علل بروز رفتار را کمتر مورد توجه قرار داده است. تحقیقات کاربردی بیشتر بر موثرترین اقدام تاکید دارند و علت ها را کمتر مورد توجه قرار می­ دهند.
۱-۶-۲ نوع تحقیق بر اساس روش
روش تحقیق مورد استفاده در این مطالعه از نوع توصیفی- پیمایشی است. در تحقیقات توصیفی محقق می­خواهد بداند پدیده‌، متغیر یا موضوع چگونه است. به عبارت دیگر، این تحقیق، وضع موجود را بررسی می­ کند و به توصیف منظم و نظامند وضعیت فعلی آن می ­پردازد. ویژگیها و صفات آن را مطالعه و ارتباط بین متغیرها را بررسی می­نماید. تحقیقات پیمایشی نیز به دنبال شناخت صفات، ویژگیها، عقاید، نگرشها، رفتارها و سایر مسائل افراد یک جامعه از طریق مراجعه به آنها می­باشد، از منظر هدف نیز، از جمله تحقیقات کاربردی می­باشد (حافظ نیا،۱۳۸۰).
۱-۶-۳ روش گردآوری اطلاعات و داده‌ها
در این تحقیق بخشی از اطلاعات که مبنای تهیه مطالب تئوری و ادبیات تحقیق می­باشد از طریق مطالعه کتابخانه­ای شامل تحقیقات انجام شده در کتب و مقالات و جستجو در سایتهای انترنتی جمع آوری می­گردد و بخشی دیگر از اطلاعات که جنبه علمی تحقیق را تشکیل می­دهد از طریق مصاحبه با کارشناسان ارشد و مدیران ذیربط و نظرسنجی از طریق پرسشنامه به دست می ­آید.
۱-۶-۴ جامعه آماری، روش نمونه‌گیری و حجم نمونه
جامعه مورد مطالعه در این پژوهش را می­توان در دو سطح تعریف کرد. در یک سطح، به منظور تعیین معیارهای انتخاب و استخراج اوزان اهمیت معیارهای تاثیرگذار بر انتخاب پیمانکاران پروژه های شهرداری، از خبرگان و تصمیم­گیرندگان این حوزه در شهرداری استفاده می­ شود. در سطح دیگر به منظور ارزیابی و انتخاب پیمانکاران، از اطلاعات مربوط به پیمانکاران شرکت کننده در طرح مورد نظرکه قبلاً با شهرداری در تعامل بودند، استفاده می­ شود.
۱-۶-۵ روش تجزیه ‌وتحلیل داده‌ها
در این بخش روش تجزیه و تحلیل­ داده ­ها به طور خلاصه توضیح داده می­ شود:
مطالعات اولیه و بررسی­های صورت گرفته حاکی از آن هستند که تحقیقات انجام شده در زمینه انتخاب پیمانکاران و همینطور مقالات مرتبط، گرچه دامنه وسیعی از معیارها و شاخص ها را در بر می­گیرند ولیکن نحوه دسته­بندی و طبقه بندی این شاخصها و معیارها بسیار گوناگون و متنوع می­باشد. البته تشابهات بسیاری را می­توان یافت ولی این به معنای وجود یک الگوی پذیرفته شده برای تقسیم بندی معیارها نمی ­باشد.

با توجه با آنچه ذکر شد، در ابتدای تحقیق گردآوری مجموعه ای از شاخصها و معیارها که قابلیت ارزیابی ابعاد مختلف توانایی­ها و شایستگی­های پیمانکاران را دارا باشند ضروری به نظر می­رسد. برای نیل به این مقصود ابتدا باید پیشینه تحقیقات صورت گرفته و کتب و مقالات مرتبط بررسی شده و مجموعه ­ای از شاخصها که بیشترین فراوانی را دارا می­باشند، شناسایی شوند. سپس معیار­ها را با بهره گرفتن از نظر خبرگان دسته بندی می­کنیم. در این مرحله با توجه به تعدد معیار­ها بایستی از تکنیک آزمون فرض فازی جهت تقلیل داده ­ها استفاده شود و پس از به دست آوردن مهمترین شاخص ­ها از دید مدیران و کارشناسان شهرداری، وزن معیارها از طریق AHP فازی تعیین می­ شود. معیارهای تعیین شده به منظور انتخاب نهایی پیمانکاران به صورت مجموعه­های فازی دیده می­شوند، در نتیجه برای امتیازدهی به پیمانکاران باید از اصطلاحات و متغیر­های زبانی استفاده شود.
در گام بعدی باید نظر کارشناسان و مدیران شهرداری را در مورد ۵ پیمانکار منتخب با توجه به معیار­های تعیین شده سنجید. به همین منظور پرسشنامه نوع سوم تهیه و توزیع می­گردد.
در آخرین گام نیز با توجه به داده ­های به دست آمده ماتریس فازی تصمیم را تشکیل داده و به رتبه بندی پیمانکاران با توجه به روش TOPSIS فازی فاصله­ای می­پردازیم. نکته قابل ذکر این است که در تمامی پرسشنامه ­های مذکور از طیف لیکرت ۷ تایی و از اصطلاحات و متغیر­های زبانی استفاده شده است.
شکل مراحل انجام تحقیق در فصل ۳ آورده شده است.
۱-۷ تعریف مفاهیم و واژگان اختصاصی طرح
منطق فازی^[۳۸]: به عنوان سیستمی از مفاهیم، اصول و روش­ها برای نوع استدلال که بر پایه تقریبی بنا نهاده شده است قابل تعریف است. به معنای اختصاصی ­تر، منطق فازی حالت تعمیم یافته منطق چند ارزشی بوده که در آغاز قرن اخیر پدیدار گشته است. بطور کلی، منطق فازی محدوده­های عملی و کاربردی از تئوری مجموع­های فازی است. این منطق با بهره گرفتن از مفاهیم، اصول و ارزش های به کار رفته در مجموعه­های فازی جهت فرموله نمودن اشکال مختلف استدلال تقریبی قابل فهم به کار می­رود.(عادل آذر،۱۳۸۷)
تئوری مجموعه های­فازی^[۳۹]: تئوری فازی یک روش دقیق ریاضی برای مدل کردن شرایط و اولویت­های مبهم ارائه می­دهد و باعث می­ شود به راحتی بتوان عبارتی چون"معیار می تواند وزنی در حدود ۸/۰ داشته باشد"را شرح دهد(دبور^[۴۰] و همکاران، ۲۰۰۱).
معیار^[۴۱]: عبارت است از ویژگی­ها، کیفیات و پارامتر­های عملکردی که برای انتخاب گزینه­ های تصمیم مطرح می­ شود. این شاخص ­ها می ­تواند کمی یا کیفی باشند(قدسی پور،۱۳۸۵).
کارفرما^[۴۲]: شخصی حقوقی است که یک سوی امضا کننده پیمان است و عملیات موضوع پیمان را بر اساس اسناد و مدارک پیمان به پیمانکار واگذار کرده است. نمایندگان و جانشین­های قانونی کارفرما، در قلمرو کارفرما می­باشند(سازمان مدیریت و برنامه ریزی، ۱۳۷۸).
پیمانکاری: دادن حق الزحمه برای تدارک خدمات به سازمانی دیگر به جای آنکه اعضای خود سازمان به ارائه آن خدمت بپردازند(الوانی و اشرف زاده، ۱۳۸۳).
پیمانکار^[۴۳]: شخصی حقوقی و حقیقی است که سوی دیگر امضا کننده پیمان است و اجرای موضوع پیمان را بر اساس اسناد و مدارک پیمان، به عهده گرفته است. نمایندگان و جانشین­های قانونی پیمانکار در حکم پیمانکار می­باشند (سازمان مدیریت و برنامه ریزی، ۱۳۷۸).
۱-۸ مشکلات و تنگناهای احتمالی تحقیق
تعدد، عدم وجود دسته بندی و طبقه بندی مشخص وکیفی بودن معیارها و شاخصها
عدم شفافیت در برخی اطلاعات و آمار مربوط به پیمانکاران
محدودیت زمانی برای انجام تحقیق
۱-۹ خلاصه فصل
در این فصل سعی شده است تا مسئله مورد نظر تعریف و تبیین شود، همچنین مروری کوتاه بر ادبیات موضوع شده است و بعد از طرح سئوالات و اهداف تحقیق به بیان اهمیت و ضرورت تحقیق پرداخته شده است. روش تحقیق از جمله مطالبی است که در این فصل به آن توجه شده است. فصل یک با تعریف واژگان اختصاصی جهت آشنایی خواننده با مفاهیم و بیان مشکلات و تنگناهای موجود به پایان رسیده است.
فصل دوم
ادبیات و پیشینه تحقیق
مقدمه
انتخاب پیمانکار یکی از مهمترین بخش­های فرایند برون­سپاری فعالیت­ها است و در صورتی که در این کار، انتخاب سلیقه­ای جای استفاده از روش­های علمی را بگیرد ضرر و زیان­های زیادی متوجه سازمان خواهد شد. انتخاب پیمانکار مناسب فرایند تصمیم ­گیری پیچیده­ای را که از برخورد همزمان مجموعه ­ای از معیارهای کمی و کیفی و تعدادی تصمیم گیرنده به وجود آمده، در بر می­گیرد.
این فصل از دوازده بخش مجزا و در عین حال مرتبط با هم تشکیل شده است. در بخش اول مفهوم پروژه، سازمان پروژه و مراحل آن تشریح و در بخش دوم تعریفی از پیمانکار، پیمانکاران عمومی و کلیاتی از اهداف و وظایف آنها ارائه و در بخش سوم فرایند انتخاب پیمانکاران بیان می­ شود. سپس اهمیت انتخاب پیمانکار در بخش چهارم ذکر می­ شود. دربخش پنجم معیارها و توانمندی­های مختلفی که به اعتقاد صاحبنظران مختلف در انتخاب پیمانکار مناسب لازم می­باشد و به دنبال آن در بخش ششم انواع مدل­های تصمیم ­گیری که کارشناسان مختلف به کار برده­اند معرفی می­شوند. در بخش هفتم به صورت اجمالی مدل­های ارزیابی مقدماتی پیمانکاران بیان می­گردد و در بخش هشتم نمونه ­ای از رویه­های ارزیابی و انتخاب پیمانکاران در کشورهای مختلف ذکر می­ شود. در بخش نهم پیشینه تحقیق و در بخش دهم و یازدهم و دوازدهم منطق فازی، آزمون فرض فازی و تکنیکهای تصمیم گیری چند معیاره به بحث گذاشته می­ شود.
۲-۱ تعریف پروژه
یک پروژه را می­توان به صورت مجموعه ای از فعالیتهایی که برای دستیابی به منظور یا هدفی خاص انجام می گیرد، تعریف کرد. پروژه ها شامل فعالیتهایی هستند که باید در تاریخ­هایی معین، با هزینه هایی معین و کیفیتی تعیین شده، اجرا شوند. پروژه ها ممکن است کارهایی باشند که انجام آنها در فواصل زمانی مشخص لازم می­ شود. مثلا بستن حسابهای کارخانه در انتهای سال مالی، تعمیرات اساسی یک پالایشگاه هر دو سال یکبار و … همینطور ممکن است پروژه­ ها شامل کارهایی باشند که فقط یکبار توسط سازمان انجام خواهند گرفت، مثل پروژه های ساختمانی، عمرانی، توسعه سازمان، پروژه­ های تحقیقاتی و یا … .
با توجه با آنچه گفته شد اموری نظیر: تشکیل یک سمینار، تالیف یا انتشار یک کتاب، راه اندازی یک کارخانه، تولید یک محصول جدید، اجرای یک برنامه فضایی، مقدمات رفتن به یک سفر و هزاران امر دیگر که توسط انسان انجام می­گیرد، هر یک به خودی خود عبارت از یک پروژه می­باشند.
سازمان یک پروژه
برای دستیابی به هدف یا منظور یک پروژه، لازم است سازمانی برای انجام فعالیتهای لازم تشکیل گردد. این سازمان باید دارای منابع و امکانات کافی و مناسب برای اجرای پروژه باشد، منابع و امکانات به صورت داده ­ها (ورودی­ ها) به سازمان وارد می شوند. سیاستها، روشها و برنامه های اجرای کارها نیز جزیی از داده ­های ورودی به سازمان می باشند. امور مدیریت و کنترل، عبارت از کارکرد صحیح و مناسب منابع و امکانات برای اجرای فعالیتها به منظور دستیابی به اهداف پروژه می باشد. این منظور یا هدف نهایی عبارت از ستاده­های(خروجی های) سازمان بوده و شامل عواملی است که سازمان برای دستیابی به آنها تشکیل شده و فعالیتهای لازم را با کاربرد ورودیها به اجرا در آورده است.
سیستم اطلاعات بازتابی، با برقراری یک کانال ارتباطی بین ستاده ها(خروجی ها) و مدیریت به طور مستمر، اطلاعات لازم را از ستاده ها برداشت نموده و به مسئولین اجرایی پروژه بازتاب می­دهد. کانال ارتباطی بین امور مدیریت و کنترل، با داده های سازمان، در شکل ۲-۱ به صورت خط چین نشان داده شده است (حاج شیر محمدی ۱۳۸۷).
فرآورده
خدمات
سیستمها
طرح ها
آمارو
اطلاعات
.
.
.

۳-۶. شکواییه
شکواییه به « بث الشکوی » هم معروف است ؛ و از آیه‌ی شریفه‌ی «قَالَ إِنَّمَا أَشْکُو بَثِّی وَحُزْنِی إِلَى اللّهِ وَأَعْلَمُ مِنَ اللّهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ»گفت: من غم و اندوهم را تنها به خدا می‌گویم و شکایت نزد او می‌برم و از خدا چیزهایی می‌دانم که شما نمی‌دانید » ( یوسف: ۸۶) اقتباس شده است.
شکواییه موضوع دیگری است که در شعر وحشی بافقی آمده است « شکواییه در نعت مأخوذ از شکوی به معنی شکایت و گله مندی است و در اصطلاح، شکوائیه شعری است که شاعر در قبال ناملایمات و محرومیت‌های خاص و عام بسراید و منعکس کننده رنج و اندوه و یأس و ناکامی و تیره روزی و بدبختی باشد » ( داد، ۱۳۷۸: ذیل شکوائیه ).
گلایه و شکایت از روزگار، بخت و اقبال، وزراء، حکما و مردم در شعر اکثر شاعران فارسی زبان یافت می‌شود . کمال گله و شکایت در شعر شاعران فارسی زبان را باید در « حبسیه»‌های مسعود سعد سلمان جستجو کرد . قابل توجه است که بدانیم حبسیه از شعرهای پر شور فارسی است که برخاسته از زندگی شاعر و بازتاب رنج و مصیبت‌هایی است که شاعر متحمل شده است و رنگ و بوی واقعیت در آن به وضوح دیده می‌شود.
شکواییه در ادبیات انواع مختلفی دارد:
شکواییه‌ی فلسفی: در این نوع شکواییه شاکی به دستگاه آفرینش، نحوه‌ی خلقت خویش، نابرابری‌های بخت و اقبال انسان‌ها، و موضوعاتی از این قبیل اعتراضاتی دارد که به صورت شکواییه مطرح می‌کند.
شکواییه‌ی عرفانی: گاهی تفاوت بین شکایات عرفانی و فلسفی باعث شبهه می‌شود، اما با توجه به روح انعطاف پذیر عارفان در مقایسه با فلاسفه در شعر شکوایی نیز شکایات عرفانی شاعران همراه با تسلیم در برابر نابرابری‌های درونی انسان‌ها و بی قراری برای رسیدن به اصل بیان می‌شود. « شکواییه‌ی شاعر فیلسوف مشرب فیلسوفانه و شکواییه‌ی عارف عارفانه است » . در این شکایت از پرخاش گری و طغیانی که شاعران در چهار گونه‌ی دیگر شکواییه دارند اثری دیده نمیشود.

شکواییه‌ی سیاسی: از اقسام شعر فارسی، که اجزای آن را شکایت و بث الشکوی تشکیل می‌دهد. شعر نگرانی و دلهره و شکواست در سوگ آزادی.
شکواییه‌ی شخصی: در میان انواع شکواییه ها، شکواییه‌ی شخصی بیشترین بسامد را دارد، در این گونه‌ی ادبی شاعران از دردها، رنج‌ها و مصائب، و مسائل مشکلات شخصی و فردی خویش سخن می‌گویند و شکوه سر می‌دهند . در دوران نرسیدن به اهداف زندگی از قبیل نارضایتی از معشوق، زندگی شخصی، دوستان و خانواده آنان را به سرودن شکواییه‌ی شخصی وا می‌دارد و در این میان، تنوع شکواییه‌های عاشقانه بیش از سایر موارد است.
شکواییه‌ی اجتماعی: فراز و نشیب‌های بی پایان اجتماع عصر ما و مسائل متفاوتی که باعث رخنه و شکاف در طبقات جامعه و افکار و معیشت آن‌ها می‌شود سبب ساز شکواییه‌های اجتماعی از زبان شاعران این دوران است،در این دست از سروده‌ها، شاعران از نابرابری‌های اجتماعی، نادانی، فساد اخلاقی عوام، و ناملایماتی از این قبیل شکایت دارند (رستگار فسایی، ۱۳۷۲: ۷۰-۲۶۹ ) .
شکوائیه‌های وحشی بافقی شاعر نام آور عهد صفوی هیچ گونه رنگ و بوی اجتماعی ندارد بلکه او در جای جای دیوانش از رنج و آزارهایی که روزگار برایش به ارمغان آورده است و یا از وضعیت فقر و نداریش شکایت می‌کند.به هر روی انواع شکوائیههای پیش گفته در شعر وحشی بافقی بررسی میگردند .در شعر وحشی بافقی نمونه‌هایی از شکواییه شخصی دیده میشود که در زیر به آن میپردازیم:
۳-۶-۱. شکایت از روزگار

دارم ز زمان شکوه نه از اهل زمان
کو مطرب و سازی که بگویم به ترانه
( دیوان :۲۳۷)

وحشی در قصیده‌ای غم حاصل از فقر و عزلت و تنهایی خویش را به صورت شکایت از روزگار و سرنوشت بیان داشته و می‌سراید و از جفاهایی که روزگار بر سر او آورده است می‌نالد و شکایت می‌کند و غرض روزگار را از این همه رنج و سختی ریختن خونش می‌داند :

ای فلک چند ز بیداد تو بینم آزار
چند ما را ز جفای تو دود اشک بروی
از جفا گر غرضت ریختن خون من است
گشت بر عکس هر آن نقش مرادی که زنم
سنگباران شدم از دست غم دهر هنوز
چند باشم به غم و غصه ایام صبور
من خود آزرده دلم با دل خویشم بگذار
ما بروی تو نیاریم تو خود شرم بدار
پاکشیدم ز جهان تیغ بکش دست برآر
جرم با زنده چه باشد که بد افتاد قمار …
بخت سر گشته‌ام از خواب نگردد بیدار
چند گیرم به سر کو چه اندو قرار
( دیوان: ۳-۱۵۲)

و در جای دیگر این‌چنین شکایت خود را از روزگار ابراز می‌کند :

داورا دادگر داد زبی مهری چرخ
آن کز گردش سیاره به رخسار مرا
کام ما چون نبود تلخ که از شوری بخت
که ازو شادی من جمله به غم گشت بدل
هست چون صفحه تقویم ز خون سد جدول
گر نشانیم نی قند برآید حنظل
( دیوان: ۱۶۴)

استفاده در الکترونیک و تجهیزات انرژی باتری­ها: بخاطر تخلخل باﻻی اکسید ایروژل­ها، بسیاری از یون­های کوچک می ­تواند در شبکه آنها قرار گیرد. علاوه بر این، این دسته ازایروژل­ها عایق های حرارتی خوبی هستند که می­توانند در باتری­های الکتریکی با حرارت باﻻ استفاده شوند.
الکترود خازن: ایروژل­ها به عنوان الکترود دوﻻیه ای در ابر خازن­ها کاربرد دارند. آنها مقاومت الکتریکی کمی در حد ۳ تا ۱۰ اهم دارند. ظرفیت ویژه کربن ایروژل­های مشتق شده ازایروژل­های رزورسینول- فرمالدهید حدود ۴۵ فاراد بر گرم در هر الکترولیت آبی است.
ذخیره کننده انرژی: ایروژل­ها با دارا بودن مساحت داخلی باﻻ می­توانند بارهای الکتریکی یونها را به سرعت در فضای کوچک ذخیره کنند و به سرعت آنها را آزاد کنند.
استفاده در صفحه نمایش: ایروژل­ها بر پایه مغناطیس­های شفاف می­توانند در ساخت حافظه­های غیرفعال یا در ساخت صفحه نمایش­های تخت که پیکسل آنها به صورت مغناطیستی کنترل می­ شود، استفاده شوند.
به عنوان نیمه هادی: برخی ازایروژل­ها مخصوصا ایروژل­هایی از نوع کامپوزیت­های فلزی- کالکوزیت^[۲۰] در صنعت نیمه هادی می توانند کاربرد داشته باشند.
به عنوان حامل مواد مختلف: ایروژل­ها می توانند به عنوان حامل ترکیبات مختلف برای مثال رنگدانه­ها در داروسازی و کشاورزی استفاده شوند.

کاربرد ایروژل در کاتالیست­ها: ایروژل های سیلیکا و آلومینا به عنوان کاتالیست در واکنش های آلکیله کردن فریدل کرافتس^[۲۱] بکار می­رود. مثال­های متعددی از این دسته می ­تواند ذکر شود.
حسگر: ایروژل­ها به خاطر داشتن مساحت سطح داخلی باﻻ می­توانند در ساختار سنسورهای شیمیایی زیستی به کار گرفته شوند. همچنین باعث افزایش سطح فعال و حساسیت حسگر می­شوند.
ضربه گیرها: شکنندگی ایروژل از معایب این مواد در کاربردهای مهندسی و ساختمانی می­باشد. این خاصیت ایروژل­ها در جذب انرژی سنتیکی بسیار عالی است و در کاربردهای مانند ضربه گیر مفید است (Aegerter and Leventis, 2011).

ایروژل آلومینا

آلومینا ایروژل که از اکسید آلومینیوم(Al₂O₃) تشکیل شده است از جمله ایروژل­های معدنی است. آلومینیوم­اکسید در فرم های مختلف α, χ, η, δ, κ, θ, γ, ρ وجود دارد که در طول حرارت دادن به هیدروکسید­آلومینیوم بدست می آیند. فرم پایدار آلومینا، آلفا آلومینا هست که در مرحله آخر حرارت دادن بدست می ­آید. ایروژل آلومینا بیشترین کاربرد را به عنوان پایه کاتالیست دارد به خصوص وقتی که با فلزی مثل نیکل ترکیب شود. در بین صدها پایه کاتالیست، آلومینا به علت مقاومت گرمایی، پایداری شیمیایی و تخلخل بالا مورد توجه است‌ (Abu-Jdayil et al., 2012).

معرفی سیال فوق بحرانی:

یک سیال فوق بحرانی ترکیبی است که بیش از دما و فشار بحرانی اش(T_c ,P_c) فشرده و گرم شده­است. سیال فوق بحرانی نه گاز است و نه مایع و بهتر است که به عنوان حد واسط دو فاز معرفی شود. این فاز دارای قدرت حلالیتی در حدود مایع است در حالی که خصوصیات انتقال معمول در گازها را دارا می باشد. ویسکوزیته پایین سیال فوق بحرانی به همراه قدرت نفوذ بالای آن همراه با نیروی شناوری بسیار زیاد که سبب دانسیته بسیار بالایی در فصل مشترک می­ شود سبب بروز خصوصیات انتقال جرم بهتر این سیال در مقایسه با حلال­های معمولی می­ شود .رفتار حلالیت سیال به فاز مایع نزدیک است و این در حالی است که نفوذ در جامد به وسیله خصوصیات انتقالی مشابه گاز سیال فراهم می­ شود .در نتیجه سرعت استخراج و جداسازی فازی می ­تواند به طور قابل ملاحظه­ای سریع تر از حالتی گردد که فرایند استخراج به طور معمول صورت می­گیرد. نکته قابل توجه این است که کشش سطحی یک SCF^[22]صفر می­باشد. این امر رسیدن به اعماق سوراخ­های ریز روی یک ماده جامد را تسهیل می­ کند. از مزایای اصلی استخراج SCF آن است که حلالیت جزء حل شده در یک حلال با دما و فشار تغییر می­ کند. حلال­هایی که به عنوان سیال فوق بحرانی به کار می­روند باید خصوصیاتی از جمله : حلالیت خوب، بی اثر بودن بر محصولات، غیر سمی بودن، خورنده نبودن، جداسازی آسان از محصولات، ارزان بودن و فشار بحرانی پایین - به دلیل مقاصد اقتصادی- را دارا باشند. سازگاری با محیط زیست علاوه بر شرایط مذکور، یک سیال فوق بحرانی را مورد توجه قرار می­دهد که در این میان CO₂قابل ملاحظه است. علت این امر آن است که دارای ثوابت بحرانی قابل دسترسی (T_c=31/1, P_c=73/8 atm) است، علاوه بر آن ترکیبی ارزان قیمت، از لحاظ شیمیایی پایدار، بی اثر و غیر قابل اشتعال، در کاربردهای اشعه ای پایدار و غیر سمی، از نظر زیست محیطی قابل پذیرش و به سهولت به سیستم باز گردانده می­ شود (Reverchon et.al, 1999).

تاریخچه سیال فوق بحرانی

در سال ۱۸۲۲ بارون به نقطه بحرانی یک ماده در آزمایشگاه پی برد. او مشاهده کرد که با گرم کردن یک ماده در یک ظرف بسته و شیشه ای در یک دمای مشخص مرز بین فاز گاز و مایع ناپدید می­ شود و ماده وارد فاز متفاوتی از مایع و گاز که همان فوق بحرانی است می­ شود. بعد از بارون در سال ۱۸۷۹ هانای و هوگارت اولین کسانی بودند که به قدرت انحلال سیالات فوق بحرانی برای جامدات پی بردند. آنها متوجه شدند که افزایش فشار سیال فوق بحرانی باعث افزایش انحلال حل شونده و کاهش فشار باعث می­ شود که مواد حل شونده رسوب کنند.
تا سال ۱۹۰۶ محققان فکر می­کردند که فقط مایعات در حالت فوق بحرانی حلال خوبی هستند و گازها نمی ­توانند حلال مواد جامد باشند. اما در سال ۱۹۰۶ بوچنر انحلال نفتالین به عنوان یک ماده نمونه در کربن دی اکسید فوق بحرانی را اندازه گرفت و خلاف این باور را به اثبات رساند. در سال­های بعد سیال فوق بحرانی به خصوص کربن دی اکسید فوق بحرانی کاربردهایی در جداسازی و استخراج پیدا کرد اما چندان مورد توجه نبود. در سال ۱۹۷۰ پیشرفت قابل توجهی در استخراج به وسیله سیال فوق بحرانی توسط زوسل انجام شد و کار او انگیزه ای برای پیشرفت و مطالعه گسترده در آینده شد. او به کمک کربن دی اکسید فوق بحرانی کافئین را از قهوه سبز جدا کرد. از سال ۱۹۸۰ تا کنون مقالات متعددی روی سیال فوق بحرانی و کاربرد آن توسط محققان به چاپ رسیده­است.

کاربرد سیال فوق بحرانی

کاربرد سیالات فوق بحرانی در صنایع شیمیایی:

سیالات فوق بحرانی در صنایع شیمیایی به دو صورت حلال و محیطی برای انجام واکنش استفاده می­شوند. از جمله کاربردهای سیالات فوق بحرانی به عنوان حلال، می­توان به استخراج قیر از سنگ نفت زا، استخراج مواد پایه رنگ و استخراج مشتقات نیتروفنل به وسیله دی اکسیدکربن فوق بحرانی اشاره کرد. به علاوه بسیاری از واکنش­های هیدروژناسیون درمحیط آب فوق بحرانی قابل انجام است.
تولید انرژی به وسیله اکسیداسیون زغال سنگ در آب فوق بحرانی یکی از روش های تولید انرژی است.
تجزیه آنیلین در آب فوق بحرانی: آنیلین یک ماده سمی است که به طور گسترده در صنایع شیمیایی، لاستیک، پلاستیک و صنایع دارویی به عنوان یک ماده اولیه استفاده می­ شود.
استخراج مواد شیمیایی به وسیله دی اکسید کربن فوق بحرانی، مانند استخراج دی اتیل آمونیوم کربامیت یکی از کاربردهای سیالات فوق بحرانی در صنایع شیمیایی است.

کاربرد سیالات فوق بحرانی در صنایع غذایی

سیالات فوق بحرانی نسبت به حلال­های مایع از مزایای زیادی برخوردارند. از جمله این مزایا می­توان به موارد زیر اشاره کرد:
فرایند استخراج بیشتر سیالات فوق بحرانی در دمای پایین انجام می شود. بنابراین، این فرایند برای مواد حساس به دما مناسب است.
در فرایند سیالات فوق بحرانی حلال به طور کامل از محصول قابل بازیابی است و به دلیل کاهش مصرف حلال و استفاده مجدد از آن، از نظر اقتصادی با صرفه است.
عدم حضور حلال در محصول نهایی که باعث بالا رفتن کیفیت محصول نهایی می شود.
وجود این مزایا سبب کاربرد گسترده سیال فوق بحرانی در صنایع غذایی شده است که در زیر به بعضی از آنها اشاره می­ شود:
استخراج کلسترول (C₂₇H₄₅OH) از چربی گاو به وسیله دی اکسیدکربن فوق بحرانی،
که مقدار کلسترول استخراج شده با افزایش فشار یا افزایش شدت جریان، CO₂ افزایش می یابد.
استخراج روغن زرده تخم مرغ به وسیله دی اکسید فوق بحرانی
پودر کردن روغن نارگیل به وسیله دی اکسیدکربن فوق بحرانی نیز یکی دیگر از کاربردهای سیالات فوق بحرانی است که به فرایند انبساط سریع محلول فوق بحرانی^[۲۳] مربوط می­ شود.
استخراج اسیدهای چرب از روغن سویا

کاربرد سیالات فوق بحرانی در صنایع دارویی

یکی از جدیدترین کاربردهای سیالات فوق بحرانی, استفاده از آنها به منظور بلورسازی مواد است.

کاربرد سیالات فوق بحرانی در صنایع نفت و پتروشیمی

خواصی مانند انتقال جرم، زمان استخراج کم وجداسازی آسان حلال از مواد استخراج شده باعث شده که سیالات فوق بحرانی در صنایع نفت و پتروشیمی کاربرد زیادی داشته باشند. از سیالات فوق بحرانی برای استخراج بسیاری از ترکیبات نفتی مانند پارافین ها, آروماتیک ها و ترکیبات گوگردی استفاده می­ شود. همچنین از سیالات فوق بحرانی برای تبدیل ترکیبات سنگین نفتی به ترکیبات سبکتر و برای بازیابی بسیاری از کاتالیست­های غیرفعال شده استفاده می­ شود (احمدپناه، ۱۳۹۲).

کاربرد سیالات فوق بحرانی در صنایع پلیمر

در صنایع پلیمر توزیع اندازه ذرات پلیمر تولید شده بسیار مهم است. در روش­های معمول برای تغییر توزیع اندازه، ذرات را خرد می کنند یا می سایند، اما بسیاری از مواد را نمی توان به آسانی توسط فرایند خرد کردن به اندازه دلخواه درآورد. یکی از روش ها برای تولید پلیمر با توزیع اندازه مطلوب روش باز تبلور است. از سیالات فوق بحرانی می توان برای گستره وسیعی از مواد به عنوان عامل باز تبلور استفاده کرد. چندین روش برای استفاده از سیالات فوق بحرانی در باز تبلور مواد جامد پلیمری وجود داردکه فرایندگاز ضد حلال و فرایند انبساط سریع محلول فوق بحرانی از جمله آنهاست. کاربرد دیگر سیالات فوق بحرانی در صنایع پلیمر، جداسازی منومر از پلیمر است. پودر کردن پلی اتیلن گلیکول به وسیله دی اکسیدکربن فوق بحرانی نیز یکی دیگر از کاربردهای سیال فوق بحرانی در صنایع پلیمر است (احمدپناه، ۱۳۹۲).
فصل دوم

پیشینه تحقیق

یلداس در سال ۱۹۷۳ برای اولین بار هیدرولیز الکوکسیدآلومینیوم با آب را در دماهای مختلف انجام داد و تاثیر آن را روی تغییر شکل و ساختار هیدروکسیدهای بدست آمده بررسی کرد. یلداس به این نتیجه رسید که هیدرولیز الکوکسید آلومینیوم با آب داغ منوهیدروکسیدهای شفاف^[۲۴] با فرمول شیمیایی AlO(OH) را نتیجه می دهد در حالی که از هیدرولیز با آب سرد منوهیدروکسید بی شکل^[۲۵] بدست می آید. در طول فرایند پیرسازی منوهیدروکسیدهای بی شکل به تری هیدروکسید^[۲۶] با فرمول شیمیایی Al(OH)₃ تبدیل می شوند (Yoldas, 1973).
در سال ۱۹۷۵ یلداس به بررسی تاثیر غلظت الکترولیت­ها روی حجم ژل آلومینای سنتز شده طی فرایند سل- ژل پرداخت. او به این نتیجه رسید که وقتی غلظت الکترولیت تقریبا ۰۷/۰مول به ازای هر مول هیدروکسید باشد حجم نسبی ژل به سمت کمترین مقدار خود می­رود. نمودار ۲-۱ تاثیر غلظت الکترولیت روی حجم ژل را نشان می دهد که از یک اسید معدنی و یک اسید آلی به عنوان الکترولیت استفاده شده است (Yoldas, 1975).
نمودار۲-۱: حجم ژل بر حسب نسبت مولی اسید به هیدروکسید (Yoldas, 1975)
در سال ۱۹۸۷ آرمور و همکارش با هیدرولیز آلومینیوم ایزوپروپکساید^[۲۷](AIP) به عنوان پیش ماده و استفاده از متانول به عنوان حلال، ژل آلومینا را سنتز و در شرایط فوق بحرانی متانول خشک کردند. آنها سنتز ژل را در شرایط مختلف انجام دادند و نشان دادند که نسبت حجمی آب به الکل و غلظت AIP در محلول اولیه از جمله پارامترهای موثر بر مساحت سطح و حجم حفره­ها هستند (Armor and Carlson , 1987).
بلکریشنان و همکارش در سال ۱۹۹۳ کاتالیست پلاتین بر پایه ایروژل و زیروژل آلومینا را تهیه کردند و تاثیر متغییرهایی چون نسبت آب به الکوکسید فلز و pH محلول اولیه را روی ویژگی­های فیزیکی پایه کاتالیست بررسی کردند. آنها نشان دادند وقتی نسبت مولی آب به پیش ماده برابر با ۳ باشد بیشترین مساحت سطح حاصل خواهد شد و بیان کردند که تغییر pH تاثیری روی میانگین اندازه حفره­های ایروژل ندارد اما مقدار مساحت اندازه گیری شده به کمک جذب نیتروژن در pH های متفاوت تغییر می­ کند (Balakrishnan and Gonzalez, 1993).
میزوشیما و همکارش در سال ۱۹۹۳ تاثیر چندین افزودنی به ایروژل آلومینا را برای افزایش مقاومت حرارتی بررسی کردند. سیلیکا، فسفریک اسید، اکسید باریم، اکسید لانتانیم و کاربید سیلیسیم^[۲۸] در حفظ سطح ویژه ایروژل آلومینا در دماهای بالاتر از ۱۲۰۰ درجه سانتی گراد موثر بودند. در واقع این مواد، به ویژه سیلیکا از انتقال فاز آلومینا از آمورف به فازهای تتا و آلفا آلومینا جلوگیری می­ کنند (Mizushima and Hori, 1993).
میزوشیما و همکارش در سال ۱۹۹۴ ژل آلومینا را با هیدرولیز آلومینیوم سک بوت اکساید و عامل ژل ساز اتیل استو استات سنتز نموده و در شرایط مختلف خشک کردند. در روش اول ژل آلومینای خیس در شرایط فوق بحرانی مخلوط کربن دی اکسید و اتانول و در استخراج کننده کربن دی اکسید در دمای ۸۰ درجه سانتی گراد و فشار ۷/۱۵ مگاپاسکال خشک شد. در روش دوم ژل آلومینا در شرایط فوق بحرانی اتانول، دمای ۲۷۰ درجه سانتی گراد و فشار ۵/۲۶ مگاپاسکال، در اتوکلاو خشک شد. برای روش سوم از خشک کردن ژل با بهره گرفتن از تبخیر در دما و فشار محیط استفاده کردند و ژل خیس را به مدت یک ماه در معرض محیط قرار دادند. در جدول ۲-۱ مشاهده می کنید مساحت ویژه، چگالی و مواد آلی باقی مانده برای این سه روش باهم مقایسه شد (Mizushima and Hori, 1994).
جدول ۲-۱: مقایسه خواص ژل خشک شده به سه روش مختلف (Mizushima and Hori, 1994)