شکل (۲-۴). نظریۀ‌ چشم‌انداز. (بادی، کین و مارکوس، ۲۰۱۰)
یکی از کاربردهای بسط تئوری چشم‌انداز کانمن و تورسکی (Kahneman and Tversky, 1979) به سرمایه‌گذاری، اثر تمایلاتی^[۸۱] است. گرایش به نگه داری سهام بازنده (در زیان) و فروش سهام برنده به اثر تمایلاتی مشهور است که برای اولین بار توسط شفرین و استتمن (Shefrin and Statman,1985) ارائه شد. در تئوری چشم‌انداز، زمانی که سرمایه‌گذار با دو انتخاب ساده و سه پیامد تصادفی مواجه می‌شود، به صورت تابع ارزش S شکل رفتار می‌کند (شکل (۲-۴) را ملاحظه کنید).

این تابع ارزش مشابه با تابع مطلوبیت استاندارد است، با این تفاوت که به جای سطح ثروت، برحسب سود و زیان تعریف می‌شود. تابع در دامنه سود مقعر است و در دامنه زیان محدب است. همچنین، شیب تابع در دامنه زیان در مقایسه با دامنه سود، بیشتر است که به معنای زیان گریزی سرمایه‌گذاران است. موضوع کلیدی این تابع ارزش، نقطه مرجع است که سود و زیان نسبت به آن اندازه گیری می‌شود. معمولاً، موقعیت موجود به عنوان نقطه مرجع در نظر گرفته می‌شود. برای مثال، فرض کنید یک سرمایه‌گذار یک سهم را می خرد، با این اعتقاد که سهم بازده مورد انتظار کافی جهت توجیه ریسک آن را دارد. اگر قیمت سهم افزایش یابد و سرمایه‌گذار از قیمت خرید به عنوان نقطه مرجع استفاده کند، قیمت سهم تحدب بیشتری داشته و نشان دهنده ریسک‌گریزی بیشتر خواهد بود که مشخصه تابع ارزش سرمایه‌گذار است. در هر حال، احتمال دارد که بازده مورد انتظار سهم توجیه کننده ریسک آن باشد، لذا اگر سرمایه‌گذار انتظار خود از بازده سهم را کاهش دهد، امکان دارد که سهم خود را بفروشد. حال چنانچه قیمت سهم به جای افزایش، کاهش یابد، چه اتفاقی می افتد؟ در این حالت، تابع قیمت سهم مقعر شده و ریسک‌پذیری^[۸۲] سرمایه‌گذار را منعکس می‌کند. در این حالت چنانچه بازده مورد انتظار به میزانی کاهش یابد که حتی تصمیم خرید اولیه را توجیه نکند، سرمایه‌گذار به نگه داری سهم ادامه خواهد داد. بنابراین، مشاهده می‌شود که انگیزه فروش سهم بسته به بازده واقعی تفاوت می‌کند. به‌طور مشابه، یک سرمایه‌گذار را در نظر بگیرید که دو سهم مختلف را نگه داری می‌کند. قیمت سهم آلفا در مقایسه با قیمت خرید، افزایش داشته است، و قیمت سهم بتا در مقایسه با قیمت خرید کاهش داشته است. اگر سرمایه‌گذار نیاز نقدشوندگی داشته باشد و اطلاعات جدیدی از دو سهم نداشته باشد، به احتمال زیاد سهم آلفا که افزایش قیمت داشته است را به فروش می رساند (ODEAN, 1998)
کانمن و تورسکی (Kahneman and Tversky, 1979) بیان می‌کنند که افراد بسته به قرار داشتن در منطقۀ سود و زیان، رفتار متفاوتی از خود نشان می‌دهند. این موضوع پیشنهاد می‌کند که رفتار سرمایه‌گذار در شرایط مختلف بازار تغییر می‌کند (برای مثال، بازارهای صعودی یا نزولی^[۸۳])، بدین معنا که بتا نیز تغییر می‌کند. اگر سرمایه‌گذاران در زمان زیان ریسک‌گرا باشند، انتظار می‌رود که بتا در شرایط نزولی بازار بزرگتر باشد. علاوه بر این، اگر سرمایه‌گذاران در زمان سود ریسک‌گریز باشند، انتظار می‌رود که بتا در شرایط صعودی بازار کوچکتر باشد. اگر بتا رفتار متغیر زمانی یا وابسته به الگو (رژیم) از خود نشان دهد، امکان دارد که رابطه ریسک و بازده به شیوه‌ای که در دانش مالی و اقتصاد کلاسیک پیشنهاد می‌شود مثبت نباشد و در دوره‌های خاصی منفی باشد (Fama and French, 1992).
به‌طور خلاصه، تئوری چشم‌انداز توسط کانمن و تورسکی (Kahneman and Tversky, 1979) و تورسکی و کانمن (Kahneman and Tversky, 1986) با اجزای کلیدی ذیل معرفی شد: (۱) تابع ارزشی که برای سود مقعر بوده و برای زیان محدب می‌باشد و برای زیان در مقایسه با سود دارای شیب بیشتری است و (۲) تبدیل (انتقال) غیرخطی مقیاس احتمال که بر احتمالات کوچک وزن بیشتری داده و بر احتمالات بالا و متوسط وزن کمتری می‌دهد. این اجزا منجر به ریسک‌گریزی در حالت سود و ریسک‌گرایی در حالت زیان می‌شود. اگر سرمایه‌گذاران مطابق با تئوری چشم‌انداز عمل کنند، بازده‌ سهام در صورت مواجه شدن سرمایه‌گذاران با سود و زیان، رفتار متفاوتی از خود نشان خواهد داد. اگر سرمایه‌گذاران در موقعیت زیان ریسک‌گرا باشند و در موقعیت سود ریسک‌گریز باشند، در این­صورت بازده‌های یک شرکت نوسان بالاتری در الگوی زیان (بازده‌های منفی) در مقایسه با الگوی سود (بازده‌های مثبت) از خود نشان می‌دهد. علاوه بر این، پراکندگی مقطعی بازده‌ها در الگوی زیان در مقایسه با الگوی سود بیشتر است. رفتار سرمایه‌گذار بتای شرکت را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. اگر سرمایه‌گذاران در شرایط بازاری نزولی ریسک‌گرا باشند، بتاها در مقایسه با شرایط خوب بازار بالاتر خواهند بود.

۲-۲- پیشینه­ تحقیق

در طول چند دهه گذشته، علاقه روز افزونی به تحقیق درباره رفتار سرمایه‌گذار در بازارهای سرمایه شکل گرفته است. این تحقیقات به‌طور خاص به این موضوع که چگونه و چه زمانی الگوی رفتاری ممکن است قیمت سهام را تحت‌تأثیر قرار دهد و به‌طور عام به این موضوع پرداخته که بحث کارایی بازار چگونه تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد. تمرکز در ادبیات موضوعی مالی رفتاری بر مطالعه عقلانیت سرمایه‌گذار و کاربردهای فرایندهای شناختی موجود در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاری در بازار سهام بوده است (Fromlet, 2001). واکنش های خاص ایجاد شده از ویژگی های رفتاری و روانی ممکن است با تصمیم‌گیری عقلایی نظیر اجتناب از زیان^[۸۴] سازگار باشد (Kahnemann and Tversky, 1979; Tversky and Kahnemann, 1986). به عبارت دیگر، سرمایه‌گذاری با چنین ویژگی، ارزیابی ذهنی از داده‌های تاریخی و متغیرهای بنیادی جاری خواهد داشت، اما همین رفتار می‌تواند نوسانات قیمتی را موجب شود که ضرروتاً به دلیل ورود اطلاعات جدید نباشد، بلکه به دلیل پدیده رفتار جمعی باشد (Thaler, 1991; Shefrin, 2000). در این رابطه، کالو و مندوزا (Calvo and Mendoza, 2000) مدلی ارائه کردند که در آن در صورتی که اطلاعات کسب شده مرتبط با شایعه بسیار هزینه‌بر باشد یا اینکه انحرافات از معیار بسیار بزرگ باشد، رفتار جمعی به وجود می‌آید. در زمینه بتاهای متغیر، بحث این محققان را می‌توان در وضعیت ذیل کاربردی کرد. اگر شوک‌های بزرگی در بازار وجود داشته باشد و سرمایه‌گذاران زمانی برای جمع‌ آوری و تفسیر اطلاعات نداشته باشند (یا کسب اطلاعات هزینه‌بر باشد)، آنها از بازار پیروی می‌کنند که این رفتار منجر به بتاهای افزایش یافته در زمان شوک‌های افراطی می‌شود.
فرضیه‌ای که بازده‌ سهام وابسته به بازده‌ سبد سرمایه‌گذار بازار مشروط بر شرایط بازده خاص شرکتی است، مرتبط با ادبیات موضوعی است که نشان می‌دهد سهام و سبدهای سرمایه‌گذاری شاخص های بازار سهام، همبستگی مثبت بالایی در بازده‌های نزولی در مقایسه با بازارهای صعودی دارند (Ang and Chen, 2002; Boyer, Kumagai and Yuan, 2006). علاوه بر این، تحقیقات بیشماری از تئوری ارزش حدی^[۸۵] استفاده کرده و ساختار وابستگی متغیرها در حالت های حدی و نرمال را تجزیه‌تحلیل می‌کند (Patton, 2004). کانمن و تورسکی (Kahneman and Tversky, 1979) بیان می‌کنند که افراد بسته به سود و زیان، رفتار متفاوتی از خود نشان می‌دهند. این موضوع پیشنهاد می‌کند که رفتار سرمایه‌گذار در شرایط بازار مختلف تغییر می‌کند (برای مثال، بازارهای صعودی یا نزولی^[۸۶])، بدین معنا که بتا نیز تغییر می‌کند. اگر سرمایه‌گذاران در زمان زیان ریسک‌گرا باشند، انتظار می‌رود که بتا در شرایط نزولی بازار بزرگتر باشد. علاوه بر این، اگر سرمایه‌گذاران در زمان سود ریسک‌گریز باشند، انتظار می‌رود که بتا در شرایط صعودی بازار کوچکتر باشد. بار و اسکولز (Baur and Schulze, 2010) گزارش کردند نقش وابسته به الگوء سهام منفرد را می‌توان با بهره گرفتن از تئوری چشم‌انداز توضیح داد. همچنین، اگر بتا رفتار متغیر زمانی یا وابسته به الگو (رژیم) از خود نشان دهد، امکان دارد که رابطه ریسک و بازده به شیوه‌ای که در دانش مالی و اقتصاد کلاسیک پیشنهاد می‌شود مثبت نباشد و برای دوره‌های خاصی منفی باشد (Fama and French, 1992). در این رابطه، محققانی نظیر کمپل (Campbell, 1987) برین و همکاران (Breen et al.,1989)، گلاستن و همکاران (Glosten et al., 1993) و لاتو و لاویگسون (Lettu and Ludvigson, 2002) رابطه بین ریسک و بازده را معکوس (منفی) یافته‌اند. هاریزون و ژانگ (Harrison and Zhang, 1999) گزارش کردند که رابطه ریسک و بازده در بلندمدت مثبت است، اما در کوتاه مدت معنادار نیست. چیانگ و لی (Chiang and Li, 2012) از شیوه رگرسیون چارکی استفاده کرده و با تجزیه ریسک به ریسک پیش‌بینی شده و غیرمنتظره، رابطه مستقیم بین ریسک مورد انتظار با بازده مازاد و رابطه غیرمستقیم بین ریسک غیرمنتظره با بازده مازاد گزارش کردند، همچنین آن‌ها رابطه بین ریسک و بازده را در دامنه های حدی بازده متفاوت گزارش کردند (رابطه معکوس در دامنه پایین و رابطه مستقیم در دامنه بالا).
مطالعات بیشماری از این فرضیه حمایت می‌کند که سرمایه‌گذاران سهام برنده را آسان تر از سهام بازنده می‌فروشند. هیسلر (Heisler,1994) توانست زیان گریزی را در نمونه کوچکی از سفته بازان بازار آتی نشان دهد. وبر و کامرر (Weber and Camerer,1995) شواهد آزمایشگاهی از اثر تمایلاتی ارائه کردند. هانگن و ماهیجا (Haugen, and Makhija, 1988) همبستگی مستقیمی بین تغییر قیمتی و حجم معاملات یافتند و برمر و کاتو (Bremer and Kato,1996) نیز همین همبستگی مثبت را در بازار سهام ژاپن پیدا کردند. همبستگی مثبت نوسان قیمت با حجم معاملاتی موجب می‌شود که سرمایه‌گذاران ترجیج به نگه داری سهام برنده داشته باشند و سهام بازنده را بفروشند، اما این همبستگی می‌تواند نتیجه ترجیحات معاملاتی خریداران نیز باشد (ODEAN, 1998). اخیراً آندریکو و پاپاکونستانتینو (Andrikogiannopoulou and Papakonstantinou, 2015) با بررسی یافته‌های آزمایشگاهی در مسابقات شرط‌بندی که شباهت بسیاری با بازارهای مالی دارد، شواهدی از سؤگیری زیان‌گریزی (ریسک‌پذیری) و سؤگیری ریسک‌گریزی (سودگریزی) ارائه کردند و بیان کردند که تئوری چشم‌انداز می‌تواند چنین اثر تمایلاتی را توضیح دهد.
همچنین، تئوری چشم‌انداز کاربردهایی برای قیمت‌گذاری دارایی و حجم معاملات ارائه می‌کند. بدری و شواخی‌زاده (۱۳۸۹) با بررسی حجم معاملات و رابطه آن با نقاط مرجع، بیان کردند زمانی‌که قیمت بالاتر از قیمت مرجع باشد، حجم معاملات افزایش می‌یابد و شواهدی ارائه کردند مبنی بر اینکه ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻗﻴﻤﺖ در یک‌سال ﮔﺬﺷﺘﻪ، ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺮﺟﻊ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاران در ﺑﻮرس اوراق ﺑﻬﺎدار ﺗﻬﺮان می‌باشد. در هر حال، مطالعات عموماً قادر نیستند که انگیزه رفتار فروش سهام برنده و نگه‌داری سهام بازنده پیرامون نقاط مرجع را تعیین کنند. یکی از رفتار معاملاتی مورد مطالعه اثر تمایلاتی است که نخست توسط شفرین و استتمن (Shefrin and Statman,1985) معرفی شد که در آن سرمایه‌گذاران سهامی سودآور خود را فروخته و سهام زیان‌ده خود نگه می دارند. این اثر در بسیاری از بازارها و برای سرمایه‌گذاران حرفه‌ای و غیر حرفه‌ای مشاهده شده است. آدن (Odean,1998) به شواهدی از اثر تمایلاتی در بازار آمریکا دست یافت. گرینبالت و کلوهارجو (Grinblatt and Keloharju,2001) اثر تمایلاتی را در بازار فنلاند مشاهده کرد، و فنج و سیشولز (Feng and Seasholes,2005) نیز دریافتند که در بازارهای چین نیز شواهدی از اثر تمایلاتی وجود دارد. گرینبالت و کلوهارجو (Grinblatt and Keloharju,2001)، شاپیرا و ونزیا (Shapira and Venezia,2001)، ورمرز (Wermers,2003)، گراوی و مورفی (Garvey and Murphy, 2004)، و جین و اسچربینا (Jin and Scherbina,2011) نیز به شواهدی از اثر تمایلاتی در معاملات افراد حرفه‌ای دست یافتند که به نمایندگی از شرکت های خود معامله می کردند. جنسو و مایر (Genesove and Mayer,2001) با بهره گرفتن از قیمت خرید به عنوان نقطه مرجع، اثر تمایلاتی را در بازار مسکن نشان دادند و هیث و همکاران (Heath et al. ,1999) نیز اثر تمایلاتی را در اعمال اختیار معامله سهام کارمندان پیدا کردند. در ایران نیز، رضازاده و فلاح شمش (۱۳۹۲) شواهدی از اثر تمایلی زیان‌گریزی در بورس اوراق بهادار تهران گزارش کردند. جهانگیری و همکاران (۱۳۹۳) شواهدی از رفتار جمعی در بازارهای صعودی و نزولی ارائه کردند. سرمایه‌گذاران ممکن است به دلیل سؤگیری‌های رفتاری سهام بازنده را نگه داشته و سهام برنده را بفروشند. به عبارت دیگر، سرمایه‌گذاران ممکن است توابع ارزشی همانند تابع ارزش در تئوری چشم‌انداز داشته باشند یا اینکه ممکن است به اشتباه، انتظار برگشت قیمت‌ها به میانگین خود را داشته باشند. همچنین دلایلی منطقی برای نگه دارای سهام برنده و فروش سهام برنده وجود دارد. (۱) سرمایه‌گذارانی که سبد بازار را نگه داری نمی‌کنند، ممکن است با فروش برخی از سهام که افزایش قیمت داشته‌اند، واکنش نشان داده و تنوع‌بخشی را در سبد خود اعمال کنند (Lakonishok and Smidt,1986)؛ (۲) سرمایه‌گذارانی که سهام را به دلیل اطلاعات مثبت می خرند، ممکن است با افزایش قیمت سهام و با این اعتقاد منطقی که قیمت در حال حاضر منعکس کننده این اطلاعات است، سهام خود را بفروشند، و با کاهش قیمت سهام و با این اعتقاد که اثر این اطلاعات هنوز بر قیمت منعکس نشده است، سهام خود را نگه داری کنند (Lakonishok and Smidt,1986). در هر حال، کلیه توضیحات منطقی برای اثر تمایلاتی نظیر تعدیل مجدد سبد^[۸۷]، یا بحث اطلاعاتی می‌تواند کاملاً توضیح دهنده این اثر باشد (Odean, 1998). لی و یانگ (Li and Yang, 2013) بیان می‌کنند که تئوری چشم‌انداز، توضیحی بالقوه برای اثر تمایلاتی است.
در تئوری چشم‌انداز به عنوان تئوری توضیح دهنده تصمیم‌گیری تحت عدم اطمینان، (۱) سرمایه‌گذاران پیامدها را بر حسب سطح ثروت کل ارزیابی نمی‌کنند، بلکه بر حسب ادراک خود از سود یا زیان نسبت به نقطه مرجع (نوعاً قیمت خرید)، ارزیابی می‌کنند. (۲) سرمایه‌گذاران حساسیت بیشتری به زیان در مقایسه با سود دارند (زیان گریزی)؛ و (۳) سرمایه‌گذاران در منطقه سود ریسک‌گریز بوده و در منطقه زیان ریسک‌پذیر هستند (حساسیت نزولی^[۸۸] یا تحدب/تقعر تابع ارزش S شکل در تئوری چشم‌انداز) (Li and Yang, 2013).
ویژگی حساسیت نزولی تئوری چشم‌انداز که محققان از آن به عنوان مکانیزم اساسی اثر تمایلاتی یاد می‌کنند، بیان می‌کند که اگر سهام در سود باشد، سرمایه‌گذار ریسک‌گریز شده و به فروش آن سهام متمایل می‌شود و چنانچه سهام در زیان باشد، سرمایه‌گذار ریسک‌پذیر شده و سهام را نگه می‌دارد. در هر حال، مدل‌های تئوریک اخیر پیشنهاد می‌دهد که ارتباط بین تئوری چشم‌انداز و اثر تمایلاتی پیچیده‌تر است. از یک سو، کیل و همکاران (Kyle et al. ,2006) و هندرسون (Henderson, 2012) تصمیمات نقد کردن سهام را با تئوری چشم‌انداز تجزیه و تحلیل کردند و یافتند که رفتار سرمایه‌گذار پیروی کننده از تئوری چشم‌انداز، با اثر تمایلاتی سازگار است. از سوی دیگر، باربریز و ژیونگ (Barberis and Xiong,2009) و هنز و ولکک (Hens and Vlcek,2011) نشان دادند که تئوری چشم‌انداز غالباً اثر تمایلاتی معکوس^[۸۹] پیش‌بینی می‌کند، به‌طوری که در آن سرمایه‌گذاران تمایل دارند که سهام‌ زیان‌ده را سریعتر از سهام سودآور بفروشند. همچنین، در مطالعه‌ای که اخیراً انجام شده است، بابریز و همکاران (Barberis and et al, 2014) شواهدی ارائه کردند مبنی بر اینکه مطابق با تئوری چشم‌انداز، سهامی که در گذشته بازده بالا (پایین) داشته‌اند، به‌طور متوسط در آینده بازده پایین (بالا) ارائه خواهد کرد. آن‌ها آزمون‌های خود را در ۴۶بازار بین‌المللی سهام تکرار کردند و نتایج مشابهی گزارش کردند.
اینکه آیا تئوری چشم‌انداز اثر تمایلاتی را توضیح می‌دهد، بستگی به ویژگی های دارایی دارد و این موضوع یک بینش مهم است. به‌طور خاص، باربریس و ژیونگ (Barberis and Xiong, 2009) بیان می‌کنند زمانی که بازده مورد انتظار بالا است، تئوری چشم‌انداز در پیش‌بینی اثر تمایلاتی با شکست مواجه می‌شود. هندرسون (Henderson, 2012) نیز نتیجه‌گیری کرد زمانی که بازده‌ها در طول زمان هبسمتگی مثبت دارند (پس از کسب بازده مثبت، سرمایه‌گذار انتظار افزایش دیگری در قیمت داشته و به احتمال زیاد سهام را نگه می‌دارد)، تئوری چشم‌انداز در توضیح اثر تمایلاتی با شکست مواجه می‌شود. علی‌رغم اهمیت ویژگی‌های بازده، بازده‌ها در مدل‌های موجود، برون‌زا فرض می‌شود، به‌طوری که تمامی این مدل‌ها در چارچوب تعادلی جزئی^[۹۰] اجراء می‌شوند. این موضوع سوالی را به وجود می‌آورد که آیا زمانی که بازده دارایی به‌طور درون‌زا توسط ترجیحات تئوری چشم‌انداز تعیین می‌شود، تئوری چشم‌انداز اثر تمایلاتی را پیش‌بینی می‌کند؟
این سوال به‌طور خاص در دو بینش مطالعات مرتبط در ادبیات موضوعی قیمت‌گذاری دارایی اهمیت پیدا می‌کند. اول اینکه، جزء زیان‌گریزی تئوری چشم‌انداز برای توضیح صرف ریسک سهام بالای تاریخی مورد استفاده قرار گرفته است (Benartzi and Thaler, 1995; Barberis and Huang, 2001, 2007). دوم اینکه، اثر تمایلاتی به کار گرفته می‌شود تا مومنتوم قیمتی ایجاد کند، زیرا اثر تمایلاتی بین ارزش بنیادی و قیمت تعادلی فاصله انداخته و منجر به واکنش کمتر از اندازه به اطلاعات می‌شود (Grinblatt and Han, 2005; Frazzini, 2006; Shumway and Wu, 2006; Birru, 2011). در هر حال، در اصل هم صرف سهام بالا و هم مومنتوم قیمتی که به ترتیب در این نوع مطالعات مورد تأکید قرار می‌گیرد، موجب می‌شود که تئوری چشم‌انداز احتمال کمتری برای توضیح اثر تمایلاتی داشته باشد، درست همانند مدل‌های تعادلی جزئی موجود (Barberis and Xiong, 2009; Henderson, 2012). بنابراین، مشاهده می‌شود بینش های ارائه شده توسط مطالعات با یکدیگر متضاد هستند. به‌طور خلاصه، می‌توان پیشینه تحقیقات در حوزه تئوری چشم‌انداز به‌عنوان یکی از تئوری‌های برجسته دانش مالی در جدول (۲-۱) خلاصه کرد.
جدول (۲-۱): خلاصه پیشینه تحقیقات در حوزه تئوری چشم‌انداز

به نام خدا
پایان نامه کارشناسی ارشد روان شناسی-خانواده درمانی
دانشگاه علم و فرهنگ
عنوان:
بررسی عملکرد خانواده با ویژگی های روانشناختی و کمرویی نوجوانان
ارائه کننده:
شیوا اخوان راد
استاد راهنما:
دکتر علیرضا مرادی
استاد مشاور:
دکتر علی فتحی آشتیانی
زمستان ۱۳۸۹
چکیده:
مقدمه:پژوهش حاضر به منظور بررسی عملکرد خانواده با ویژگی های روانشناختی و کمرویی نوجوانان انجام شده است.
روش: پژوهش حاضر یک تحقیق توصیفی از نوع همبستگی است. هدف از پژوهش حاضر بررسی عملکرد خانواده با ویژگی های روانشناختی و کمرویی نوجوانان می باشد.گروه نمونه مورد مطالعه در این پژوهش ۲۴۰ نفر بود که تعداد ۴۰ نفر به دلیل نقص در تکمیل مقیاس ها کنار گذاشته شدند و نمونه نهایی به ۲۰۰ نفر، شامل ۲۰۰ دختر نوجوان ۱۵ تا ۱۸ ساله شهر تهران تقلیل پیدا کردند.ابزارهایی که در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفتند عبارتند از پرسش نامه کمرویی،پرسش نامه اضطراب بک،پرسش نامه افسردگی بک،پرسش نامه عملکرد خانواده،پرسش نامه دموگرافیک. با توجه به ماهیت متغیر ها و طرح پژوهش از مدل های همبستگی و تحلیل رگرسیون برای تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شد.

یافته ها: جهت بررسی فرضیه‌ها و سوال‌های پژوهش، از شاخص‌های آماری همبستگی پیرسون، تحلیل رگرسیون و آزمونT مستقل استفاده گردید نتایج حاکی از آن است که کمرویی با اضطراب و افسردگی همبستگی مثبت معنادار و با زیرمقیاس ها و نمره کل عملکرد خانواده رابطه معکوس معنادار دارد. اضطراب و افسردگی نیز با زیرمقیاس ها و نمره کل عملکرد خانواده همبستگی منفی معنادار دارند . برای تعیین سهم عملکرد خانواده در تبیین واریانس کمرویی دانش آموزان از تحلیل رگرسیون چندمتغیری گام به گام استفاده گردید .نمره کل عملکرد خانواده به تنهایی ۳۵% از واریانس کمرویی را تبیین می‌کند، آزمون آماریF برای معنی‌داری ضریب همبستگی برابر با ۸/۱۰۴ است که در سطح ۰۰۱/۰ معنی‌دار است. نمره کل عملکرد خانواده و نقش ها با هم ۴۱% از واریانس کمرویی را پیش‌بینی می‌کنند، آزمون آماریF برای معنی‌داری ضریب همبستگی برابر با ۵/۶۹ است که در سطح ۰۰۱/۰ معنی‌دار است. به این ترتیب با کم کردن سهم خالص نمره کل عملکرد خانواده در تبیین کمرویی مشخص می‌شود که زیرمقیاس نقش ها ۶ درصد از واریانس کمرویی را تبیین می‌کند. کمرویی می‌تواند ۲۵ درصد از واریانس اضطراب و ۳۱ درصد از واریانس افسردگی را پیش‌بینی نماید.
نتیجه گیری:براساس نتایج به دست آمده عملکرد ضعیف خانواده با کمرویی نوجوانان رابطه مستقیم دارد. بین میزان کمرویی واضطراب رابطه مستقیم وجود دارد. همچنین بین میزان کمرویی و افسردگی رابطه مستقیم وجود دارد.
کلید واژه ها:کمرویی،افسردگی،اضطراب،عملکرد خانواده،ویژگی های روانشناختی.
فهرست مطالب
فصل اول:گستره مساله مورد بررسی
۱-۱-مقدمه……………………………………..۸
۱-۲-بیان مساله………………………………..۱۱
۱-۳-سوال های پژوهش…………………………….۱۶
۱-۴-ضرورت پژوهش……………………………….۱۶
۱-۵-اهداف پژوهش……………………………….۱۸
۱-۶-فرضیه های پژوهش……………………………۱۸
۱-۷-تعاریف نظری و عملیاتی مفاهیم و متغیرهای پژوهش….۱۹
فصل دوم: مرروی بر یافته های نظری و پژوهشی در قلمرو مساله مورد بررسی
۲-۱-خانواده و تعاملات آن………………………..۲۲
۲-۲- موقعیت های ایجاد کننده آسیب نوجوانان…………۲۶
۲-۲-۱-دوره نوجوانی…………………………….۳۱
۲-۳-کمرویی……………………………………۳۴
۲-۳-۱–تعریف کمرویی……………………………۳۴
۲-۳-۲-شیوع کمرویی……………………………..۴۶
۲-۳-۳-پیامدهای کمرویی………………………….۴۸
۲-۳-۴-پیوستار کمرویی…………………………..۵۰
۲-۳-۵-علل کمرویی……………………………..۵۳
۲-۳-۶-نظریه های کمرویی………………………..۶۰
۲-۳-۶-۱-نظریه روان تحلیل گری……………………۶۰
۲-۳-۶-۲-نظریه اریکسون…………………………۶۰
۲-۳-۶-۳-نظریه اسنادی زیمباردو…………………..۶۱
۲-۳-۶-۴-نظریه شناختی آرنولد باس…………………۶۱
۲-۳-۷-کمرویی و ویژگی های روانشناختی……………..۶۲
۲-۳-۸-ارتباط خانواده با ویژگی های روانشناختی……..۶۴
فصل سوم:روش تحقیق
۳-۱-طرح پژوهش………………………………..۸۱
۳-۲-جامعه آماری………………………………۸۱
۳-۳-گروه نمونه………………………………..۸۱
۳-۴-روش نمونه گیری……………………………..۸۱

الیور مدعی است که ارزش یک مفهوم یکتا از رضایت و کیفیت است و متغیرهای خروجی همچون وفاداری که قضاوت مصرفی مصرف کننده را در طول زمان می­سازد، در بر­می­گیرد. او یک مدلی که رضایت و ارزش را به مثابه مفاهیمی پیش از مصرف و همچنین پس از مصرف تصویر می­ کند، ارائه داده است. همچنین بیان می­ کند که چنین مفهوم سازی­ای با مفهوم سازی سنتی از ارزش در ادبیات بازاریابی ناسازگاری ندارد. ارزش به صورت سنتی به صورت تابعی از شکل­ گیری قضاوت­های وفادارانه، مدل­سازی می­ شود. (Oliver, 1999)
دو رویکرد مکمل در زمینه سنجش و ارزیابی ارزش وجود دارد:
رویکرد اول در جستجوی ارزش درک شده به وسیلۀ مشتریان کالاها و خدمات در سازمان است. وقتی این ارزش بهتر و بالاتر از ارزش پیشنهادی رقبای سازمان باشد فرصت موفقیت و حفظ موقعیت رقابتی سازمان در بازار فراهم می­ شود.
رویکرد دوم به سنجش ارزش می ­پردازد که یک مشتری یا گروهی از مشتریان سازمان به سازمان می­رسانند. در اینجا سازمان به صورت مداوم و جدی به ارتقا و حفظ مشتریان با ارزش خود می ­پردازد تا انگیزۀ خرید مجدد و وفاداری آنان را افزایش دهد و تلاش می­ کند مشتریان با ارزش کمتر یعنی مشتریانی با منافع کمتر برای سازمان - یا به عبارتی مشنریانی که میزان هزینه صرف شده برای آنان بیش از منافع حاصل از مبادله با ایشان است - را نیز یه گروه های بالاتر ارزش سوق دهد. (Evans, 2002)

۲-۶-۲ ارزش از دیدگاه مشتری - ارزش درک شده

در بین محققان مدیریت گرایش عمده­ای به سمت ارزش از دیدگاه مشتری به چشم می­خورد و این مسأله از جنبه­ های متعددی مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته است. مفهوم ارزش یکی از پر کاربردترین مفاهیم در علوم اجتماعی به طور عام و در ادبیات مدیریت به طور خاص است. این مفهوم در متون حسابداری و مالی، اقتصاد، مدیریت، سیستمهای اطلاعاتی، علم اخلاق و … هم مورد استفاده قرار گرفته است. (Huber, Hermann, & Morgan, 2001) ولی در متون بازاریابی در مباحثی تحت عناوین بازاریابی رابطه­ای، سیاست­های قیمت گذاری و رفتار مصرف کننده بیش از بقیه مطرح شده است. مسأله مهم این است که ارزش از دید مشتری در بازار و به وسیلۀ ادراک مشتری از آنچه می ­پردازد و آنچه دریافت می­ کند، تعیین می­ شود و نه در کارخانه و از طریق تمایلات و مفروضات عرضه کننده. ارزش آنجه تولید می­ شود نیست بلکه آن چیزی است که مشتری به دست می ­آورد. (سید علوی, ۱۳۹۲)

۲-۶-۳ مدل­های ارزش دید مشتری

تعاریف موجود در زمینۀ ارزش از نظر مشتری را می­توان در چهار مدل اصلی طبقه بندی کرد:
۱) مدل مؤلفه­ های ارزش ۲) مدل نسبت هزینه - فایده ۳) مدل وسیله - نتیجه ۴) مدل ابعاد کلیدی ارزش
هیچ یک از این مدل­ها لزوماً جامع و کامل نیستند. هر یک به یک سری مفاهیم خاص پرداخته و در عوض از سایر مفاهیم غافل مانده­اند. در خیلی از موارد نیز می­توان همپوشانی و اصطکاک­هایی را بین این مدل­ها مشاهده کرد که بدین وسیله با ترکیب هدفمند آنها به دیدگاه منسجم و جامعی در رابطه با ارزش از دید مشتری دست یافت. (سید علوی, ۱۳۹۲)

۲-۶-۳-۱ مدل مؤلفه­ های ارزش

به طور کلی در مورد درک مشتری نسبت به ارزش سه مؤلفۀ اصلی را به شرح زیر می­توان مطرح ساخت:
ناراضی کننده­ها: خصوصیات مورد انتظار در یک کالا یا خدمت که عدم وجود آنها موجب آزردن و نارضایتی مشتری می­ شود ولی وجودشان برای مشتری خنثی عمل می­ کند.
رضایت بخش­ها: خصوصیات مورد انتظار و مورد خواست مشتری که وجود آنها موجب رضایتمندی و گاهی مشعوف و خرسند شدن مشتری می­ شود.
مشعوف کننده­ها: خصوصیات جدید و نوآورانه­ای که خارج از انتظار مشتری بوده و باعث شگفت زده شدن مشتری به بهترین وجه یا به عبارتی افزایش رضایتمندی او در حد شعف می­شوند. چرا که به شکلی نوآورانه یک نیاز پنهان وی را برآورده می­سازند. عدم وجود این خصوصیات تا زمانی که غیر قابل انتظار و غیر قابل پیش بینی باشد تأثیر منفی بر درک مشتری از ارزش دریافتی­اش ندارد بلکه وجودشان تأثیر مثبتی بر نظر مشتری خواهد گذاشت.
در این مدل بین انواع سه گانه ویژه­گی­های محصول و میزان رضایت مشتری ارتباط نزدیکی وجود دارد. این مدل کمک شایانی در طراحی کالاها و خدمات جدید با خصوصیات و ویژه­گی­های مطلوب و مؤثر می­ کند. بیشترین توجه مدل به جذب مشتری و بهبود رابطه بین او و عرضه کننده کالا و خدمت است، اما توجه بسیار کمی به سیکل فعالیت مشتری از تشخیص نیاز تا خرید، استفاده و کنار کذاشتن یا صرف­نظر از مصرف کالا داشته و همچنین به مزایا (منافع) و مضراتی(هزینه­ها) که مشتری در کنار کسب ارزش به دست می ­آورد توجه بسار کمی دارد. (Salem, 2004)

۲-۶-۳-۲ مدل نسبت هزینه - فایده

در این مدل ارزش در ارتباط با این مسأله که مشتری چه به دست آورده و چه چیزی را در ازای کسب آن می ­پردازد مطرح می­ شود. منافع حاصل از کسب کالا یا خدمت شامل موارد ملموس و ناملموس شده و پرداختی­های وی نیز شامل موارد پولی و غیر پولی از قبیل پول، زمان، هزینه جستجو، هزینه یادگیری، هزینه روانی و ریسک­های مالی، روانی و اجتماعی است. به عبارت دیگر ارزش از دید مشتری به تبادل پیامدهای مثبت (سود) یا ستاده­های مطلوب و پیامدهای منفی (خسارت) یا هزینه­ها برمی­گردد. (Huber, Hermann, & Morgan, 2001)
گروس^[۶۵] در تحقیق که در سال ۱۹۹۴ انجام داد به این نتیجه رسید که قیمتی که تولید کننده کالا یا ارئه دهندۀ خدمت در بازار برای عرضه به مشتری تعیین می­ کند مجموعه هزینه متغیر محصول و سود نا خالص فروش است. پارولینی^[۶۶] نیز در سال ۱۹۹۹ رویکرد دیگری را در رابطه با مفهوم ارزش مطرح کرده و از آن به عنوان ابزاری جهت تحقق استراتژی رقابتی نام برده است.در این رویکرد که وی آن را شبکه ارزش نامیده است سه نوع ارزش مطرح می­گردد: ارزش حاصل از سیستم، ارزش دریافت شده توسط مشتری نهایی، ارزش حاصل از بازیگران خلق ارزش. ارزش حاصل از سیستم تفاوت بین ارزش ناخالصی است که مشتری به کالا یا خدمت نسبت می­دهد (صرفنظر از قیمت آن کالا یا خدمت) و تمام هزینه­هایی که سیستم خلق ارزش جهت تولید یا عرضه آن کالا یا خدمت متحمل شده است. ارزش نسبت داده شده به یک کالا به طور مستقیم مرتبط با منافعی است که موردانتظار مشتری است و نسبت معکوس با هزینه­ های مرتبط با بهره گرفتن از آن کالا یا خدمت ( هزینه­ لوازم یدکی و قطعات تکمیل کننده، نگهداری و سایر هزینه­ های پس از خرید محصول ) دارد. کل ارزش خالص خلق شده توسط سیستم بین مشتریان نهایی و بازیگران اقتصادی سهیم در خلق آن ارزش بسته به قدرت چانه زنی هر یک تقسیم می­ شود. ارزش خالص دریافتی توسط مشتری نهایی نیز به دو بخش تقسیم می­ شود: ارزشی که مشتری به یک کالا یا خدمت نسبت می­دهد و قیمتی که واقعاً برای آن پرداخت کرده است. کل قیمت پرداخت شده برابر است با کل عایدی­های دریافت شده توسط بازیگرانی که در فعالیت­های خلق ارزش سهیم بوده ­اند. ارزش خالص دریافتی بازیگران خلق ارزش نیز تفاوت بین کل قیمتی که خریدار به بازیکران خلق ارزش پرداخته و کل هزینه­هایی است که آنها متحمل شده ­اند. در هر سیستمی عرضه محصول با توجه به این هزینه و اقدامات بازیگران خلق ارزش (افرادی مثل نیروی فروش که با رفتار و نوع برخورد مناسب با مشتری به خلق یا افزودن ارزش به محصول نهایی سازمان می­پردازند) قیمتی را برای محصول نهایی تعیین می­ کند که تفاوات بین قیمت و ارزش ناخالص آن محصول نشان دهندۀ ارزش خالص برای مشتری است. به طور کلی از دید دو مدل مذکور ارزش از نظر مشتری نسبت فواید و نتایج مطلوب به هزینه­ های پرداخت شده برای بدست آوردن آن نتایج تعریف می­ شود. (Chen & Shu-Ching, 2001)

۲-۶-۳-۳ مدل وسیله - نتیجه

در این مدل مشتریان کالاها و خدماتی را مورد استفاده قرار ­می­ دهند که نتایج مطلوبی را بدین وسیله کسب کنند. می­توان گفت ویژگیها و خصوصیات کالا یا خدمات، نتایج و پیامدهای حاصل از مصرف آن و نیز ارزشهای شخصی مشتری شکل دهندۀ فرایند تصمیم ­گیری او است. در تحقیقی که وودروف^[۶۷] در سال ۱۹۹۷ انجام داده ارزش از دید مشتری یک رجحان نسبت داده شده از سوی وی به کالا است که تحت تأثیر ارزیابی مشتری از ویژگی­ها و خصوصیات کالا و پیامدهای ناشی از مصرف آن در جهت تحقق اهداف و مقاصد وی است. مدل ارائه شده توسط این محقق سلسله مراتب ارزش مشتری نام دارد و همچنان که در شکل ذیل ملاحظه می­ شود ارزش مطلوب و مورد نظر مشتری در سه موقعیت منجربه رضایتمندی حاصل از ارزش دریافت شده توسط وی می­ شود. در این سلسله مراتب حرکت در دو جهت بالا و پایین و برعکس صورت می­گیرد: زمانی مشتری به دنبال کالایی با یکسری ویژگی­ها و خصوصیات معین (که پیامدها و نتایج شناخته شده­ای از مصرف آن کالا حاصل می­ شود) می­رود تا به هدفی خاص رسیده یا به رفع یک نیاز مشخص موفق شود. اما گاهی هم مشتری کالایی را خریداری و مصرف می­ کند که نتایج مطلوبی در راستای رفع یکسری نیاز عایدش می­ شود و یاد می­گیرد که از این پس برای رفع آن نیاز از این کالا استفاده کند، ارزشی که مشتری در هر یک از این حالتها به کالا یا خدمت نسبت می­دهد و رضایتمندی او در هر موقعیت با توجه به شکل زیر متفاوت است. به طور کلی در مدل وسیله - نتیجه، ارزشی که مشتری به یک کالای خاص یا خدمت معین نسبت می­دهد به این بستگی دارد که چگونه ترجیحات مشتری با مصرف کالایی با یک سری خصوصیات معین ( به عنوان وسیله) که منجربه دریافت پیامدها و تحقق اهداف معینی (به عنوان نتیجه) می­ شود، شکل می­گیرد. (Salem, 2004)
شکل ۲-۸ سلسله مراتب ارزش، منبع: Salem, 2004

۲-۶-۳-۴ مدل ابعاد کلیدی ارزش

شس^[۶۸] و همکاران در سال ۱۹۹۱ تئوری ارزش مصرف را مطرح ساخته و ارزش مشتری را به پنج بعد کلیدی تقسیم کردند که عبارتند از:
۱) ارزش کارکردی که مرتبط با مطلوبیت اقتصادی و نشاندهندۀ منافع موجود در کالا یا خدمت از دید اقتصادی است و به کیفیت و ویژگی­های محصول اشاره می­ کند.
۲) ارزش اجتماعی که بیانگر مطلوبیت اجتماعی و وجهۀ ناشی از دارا بودن آن محصول در نزد دوستان و همکاران و سایر اعضای گروه مرجع از دید مشتری است.
۳) ارزش احساسی که پیامدهای روانی و عاطفی محصول و توانایی و قابلیت محصول در برانگیختن احساسات و خلق موقعیتهای جذاب بر می­گردد.
۴) ارزش شناختی که به جنبه­ های نو و شگفتی آور محصول و میزان تازگی و نو ظهوری آن اشاره می­ کند.
۵) ارزش موقعیتی که به مجموعه ­ای از موقعیتهایی که مشتری در هنگام تصمیم ­گیری با آنها مواجه می­ شود بر می­گردد. (Tser-yieth, 2005)

۲-۶-۴ رویکردهای ارزش درک شده ( فرناندز و بونیلو^[۶۹])

تعریف دقیق ارزش ادراک شده مشتری برای محققان امری ابهام براگیز است. بطور کلی می­توان اذعان داشت که دو رویکرد اصلی در ارتباط با تعریف ارزش ادراک شده وجود دارد: رویکرد تک بعدی و رویکرد چند بعدی. یکی از تعاریف عامی که از ارزش ادراک شده ارائه شده است، ارزیابی کلی مشتری از کاربرد محصول بر اساس ادراک و از آنچه پرداخت می­ کند در مقابل آنچه دریافت کرده است می­باشد. این رویکرد به ارزش ادراک شده دارای یک ساختار تک بعدی معروف است که از طریق پرسش از مصرف کنندگان در ارتباط با ارزشی که آنها از خرید خود دریافت کرده ­اند سنجیده می­ شود. این تعریف بسیار انتزاعی است و دید محدودی نسبت به ارزش ادراک شده( تبادل مزیت و هزینه) دارد. در حالیکه دیدگاه دیگری نسبت به ارزش ادراک شده وجود دارد که آنرا به عنوان یک ساختار چند بعدی معرفی نموده است. ( ترکیبی از قیمت ادراک شده، مزیت و هزینه) این تعریف دید واقع بینانه­تری نسبت به ارزش می­دهد. ادراک خرید از ارزش، حاصل از ارتباط موجود میان کیفیت و مزایا که مشتری دریافت می­ کند در برابر قیمتی که برای آن پرداخت نموده است، می­باشد. یا توجه به عدم توافق میان محققان در بیان مفهوم ارزش ادراک شده می­توان بیان داشت که ارزش ادراک شده مفهومی پیچیده، چند بعدی، پویا و ذهنی است. (Fernandez & Bonilo, 2007)
در ارتباط با تعاریفی که از ارزش ادراک شده بیان شده اشاره به چند نکته مشترک استخراجی از تعاریف لازم است. اولاً ارزش ادراک شده در حوزۀ بازاریابی یک ارزیابی ذهنی و شناختی و احساسی از خرید است. ثانیاً این ارزیابی ذهنی و شناختی فرایندی نسبی است و خروجی­های فرایند مقایسه را در موقعیت مصرف نشان می­دهد. ثالثاً مقایسه از دیدگاه مشتری بر سرمایه ­گذاری مالی به عنوان عامل پرداختی و مزایا و کیفیت به عنوان عامل دریافتی متمرکز است. این دو عامل به عنوان استانداردهای مقایسه که در طول مصرف پویا می­باشند در نظر گرفته شده ­اند. (Oh, 2000)
فرناندز و بونیلو ۲۰۰۷ جارچوبی جامع از مطالعات پیرامون ارزش ادراک شده ارائه داده­اند.
شکل ۲-۹ رویکردهای ارزش ادراک شده، منبع: Fernandez & Bonilo, 2007

۲-۶-۴-۱ رویکرد تک بعدی

در این رویکرد ارزش ادراک شده بر اساس دیدگاه سودمندی مطرح می­ شود که به موجب آن جهت ارزیابی مزایا و هزینه­ها، از استدلال شناختی و اقتصادی استفاده می­ شود.

۲-۶-۴-۱-۱ مطالعات مبتنی بر قیمت (تحقیقات مونرو)

این مطالعات با محوریت روابط کیفیت - قیمت صورت گرفته است که منجربه مفهوم سازی ارزش به عنوان تبادل شناختی بین ادراک از کیفیت و هزینه (ارزش) می­ شود.
بر اساس این مطالعات، دلایل خارجی نظیر قیمت، نام برند و نام فروشگاه بر ادراک از کیفیت محصول و ارزش تأثیر گذار است. این مفهوم پیشتاز از ارزش بر اساس تئوری اقتصادی مصرف کننده و مفهوم سودمندی شکل گرفته است.

۲-۶-۴-۱-۲ تئوری میز - اند (تحقیقات زیتامل)

این تئوری ساختار مفهومی جهت ارتباط بین ارزش ادراک شده مشتری و رفتار مشتری ارائه می­ کند و تأکید بر این دارد که فرایند تصمیم گیری مصرف کننده تحت تأثیر این عوامل است: ۱) ارتباط میان ویژگی­های محصول ۲) پیامدهای ادراکی مصرف ۳) ارزشهای شخصی مصرف کننده.
روابط متأثر از این رفتار به عنوان نقشه سلسله مراتبی ارزش قابل ترسیم است. هدف این تئوری تحلیل جنبه­ های مختلف رفتار مصرف کننده است و به طور کلی بر ویژگی­های محصول تمرکز دارد. زیتامل برای مطالعات خود از روابط کیفیت - قیمت استفاده نمود و ۴ تعریف متفاوت از ارزش ارائه نمود: ۱) ارزش به عنوان قیمتی پایین ۲) ارزش به عنوان آنچه مشتری از ویژگی­های محصول می­خواهد ۳) ارزش به عنوان قیمتی در قبال قیمت پرداختی و ۴) ارزش به عنوان آنچه مشتری دریافت می­ کند در برابر آنچه که او پرداخت کرده است. آنچه که در این تعاریف به وضوح به چشم می­خورد این است که ارزش ادراک شده چیزی جز بده بستانی دو طرفه بین دادن و گرفتن نیست.

۲-۶-۴-۱-۳ سایر تحقیقات

در تحقیقات مختلف، ارزش ادراک شده با متغیرهای گوناگونی سنجیده می­ شود که به طور خلاصه به آنها اشاره می­ شود: ۱) تصویر شرکت ۲) کیفیت و هزینه ۳) کیفیت خدمات، ارزش اجتماعی، زمان و تلاش صرف شده ۴) هزینه، مزایا، ترجیحات شخصی و وضعیت ادراکی ۵) ریسک ادراکی و توان تجربه و ۶) روابط کیفیت - رضایت.

۲-۶-۴-۲ رویکرد چند بعدی

• تمرکز بر چگونگی استفاده کاربران نهایی از سیستم سازمانی

نوع آموزش دریافتی کاربران نهایی

• شناسایی کاربران کلیدی در بین سایر کاربران جهت آموزش به آنها

• گرفتن کمک از کاربران کلیدی در جهت آموزش سایر کاربران

• تمرکز ویژه بر یکپارچگی در کنار تمرکز بر تراکنش ها

انتقال دانش رسمی از همکاران پیاده ساز به هنگام ترک پروژه از جانب آنها

• همکاری با تیم پیاده ساز در سرتاسر پروژه

• مستندسازی دروس آموخته شده در پایان هر مرحله

• ذکر وظیفه انتقال دانش به عنوان قسمتی از قرارداد

• تمرکز بر چگونگی حل مشکلات و نقطه های دستیابی به جواب آنها

• محول کردن وظایف بیشتر به اعضای تیم در جهت دستیابی به دانش تیم یکپارچه ساز

• استفاده از فرآیندهای رسمی انتقال دانش در جهت بررسی پیکربندی سیستم سازمانی]۳۶[

جمع بندی مقوله اشتراک دانش در پیاده سازی سیستم های سازمانی
سازمان هایی که در تکمیل فرایند اشتراک دانش در طی پیاده سازی سیستم های سازمانی به موفقیت دست یابند، گام های بلندی را در استفاده موثر از این نوع سیستم ها در جهت انجام فرآیندهای کلیدی خود برخواهند داشت. اگرچه ممکن است که چنین سازمان هایی در ابتدای کار به فوائد اصلی دست نیابند ولی دارای مکانیزم های آماده ای هستند که آنها را در مسیر دستیابی به هدف فوق قرار خواهد داد. این سازمان های موفق با بهره گرفتن از کارکنان خود شبکه های بین واحدی و بین کارکردی تشکیل می دهند که از طریق استانداردسازی لغات و اصطلاحات، استفاده از فرآیندهای رایج و حذف رفتارهای انزوا طلبانه در بین واحدها اقدام به تغییر شایستگی های اساسی دانش^[۶۷] می کنند. وجود این شبکه ها ناشی از اشتراک دانشی است که در طی پیاده سازی سیستم سازمانی در بین اعضای تیم، اعضای سازمان و همکاران یکپارچه ساز شکل گرفته است. بنابراین می توان نکات ارزشمندی را از این یافته ها آموخت.

زمانی که سازمان ها اقدام به پیاده سازی سیستم سازمانی می کنند، باید به شناسایی تسهیل کننده های سازمانی و موانع اشتراک دانش بپردازند و فعالانه در جهت غلبه بر این موانع کوشش کنند. مثلا اعضای تیم باید به شناسایی مشکلات بالقوه و تنش های بین واحدهای سازمانی پرداخته و تصمیمات آگاهانه ای در جهت کاهش آنها اتخاذ کنند و اطمینان یابند که این تنش ها به سایر واحدهای سازمانی نیز سرایت پیدا نکند و همچنین به منظور جذب دانش لازم سازمان تعداد زیادی از کاربران نهایی را در فرایند پیاده سازی درگیر کنند. موانع سنتی اشتراک دانش شامل رتبه^[۶۸]، جایگاه سازمانی، القاب و فضای کاری فیزیکی می باشد. موانع و مشکلاتی که سازمان ها در گذشته به هنگام پیاده سازی پروژه های بزرگ با آنها مواجه شده اند خود به خود از بین نمی روند و نادیده گرفتن آنها در پیاده سازی سیستم های سازمانی باعث بروز مشکلات جدی تر خواهد شد.
درس دومی که می توان آموخت این است که سازمان ها از همان ابتدای پروژه پیاده سازی سیستم سازمانی باید بر روی یکپارچگی تمرکز کنند. از آنجایی که سیستم های سازمانی نهایتا نیازمند یکپارچه سازی فرآیندها هستند، اگر تمامی تلاش های پیاده سازی با در نظر داشتن این یکپارچگی انجام گیرد، یکپارچگی واحدهای مجزا آسانتر خواهد بود. پیاده سازی ماژول به ماژول طبیعی تر به نظر می رسد چرا که مشابه روشی است که اعضای سازمان کارهای خود را انجام می دهند. هر چند که این روش تغییرات اجتناب ناپذیر فرآیندهای یکپارچه شده که برای دستیابی به فوائد سیستم سازمانی لازم هستند را به تاخیر می اندازد. ضروریست که از همان ابتدای شروع پروژه بر مرزهای میان نواحی عملیاتی و واحدهای کسب و کار غلبه کرد و کارکنان سازمان را پیرامون یکپارچه سازی فرآیندها آموزش داد. بهتر است سازمان هایی که از همان ابتدا بر روی آموزش چگونگی انجام وظایف تاکید دارند، به اهمیت تمرکز بر نقاط یکپارچه سازی از همان ابتدای کار نیز توجه داشته باشند.
سازمان ها باید بر روی اشتراک دانش در سطح تیم و با بقیه اعضای سازمان تمرکز داشته باشند و به تسهیل اشتراک دانش در میان تمامی ذینفعان پیاده سازی سیستم سازمانی بپردازند]۳۸[.
یافته های فوق را می توان به صورت جدول ذیل خلاصه کرد:
جدول ۲-۴ جمع بندی مسائل اشتراک دانش در پباده سازی سیستم های سازمانی]۳۸[

شناسایی و حذف موانع موفقیت
مثلا موانع فرهنگی از قبیل مزیت های مرتبط با کار تیمی یا تنش بین واحدها و موانع ساختاری که رفتار انزواطلبانه را بهبود داده و یا مانع از اشتراک دانش بین سطوح سازمانی می شوند.

تمرکز بر یکپارچه سازی از ابتدای پروژه
مثلا پیاده سازی بر مبنای فرآیندها به جای پیاده سازی بر اساس ماژول ها و اعمال تمرکز فرآیندهای آموزشی بر روی نقاط یکپارچه سازی در کنار چگونگی پردازش تراکنش ها

تمرکز بر یافتن بهترین راه حل ها برای مشکلات به وجود آمده
مثلا عدم پنهان سازی مشکلات و حل هر چه سریع تر آنها.

ایجاد ساختارهای اشتراک دانش در طی پروژه
مثلا تقویت اشتراک دانش در میان اعضای تیم با فعالیت های رسمی و غیر رسمی. تشویق تیم پیاده سازی در جهت اشتراک دانش با سایر اعضای سازمان. کمینه سازی از دست دادن دانش به هنگام ترک تیم از جانب مشاوران و یا سایر اعضای تیم

کسب تجربه از گذشته
مثلا بررسی ضعف های پروژه های سازمانی قبلی و جستجوی راه های بهتر انجام آن. شناسایی نقاط قوت قبلی راهبرد پروژه بر اساس این نقات قوت

انتقال دانش در پیاده سازی سیستم های سازمانی
تمرکز این بخش بر انتقال دانش از مشاورین به کاربران نهایی سیستم های برنامه ریزی منابع سازمان در حین پیاده سازی این نوع از سیستم ها می باشد. انتقال دانش همواره به عنوان یکی از عوامل کلیدی پروژه های پیاده سازی سیستم های برنامه ریزی منابع سازمان شناسایی شده است.
۲ روش انتقال دانش در طی پیاده سازی سیستم های سازمانی عبارتند از:

تنش خشکی زمانی در گیاه حادث می‌شود که میزان آب دریافتی گیاه کمتر از تلفات آن باشد. این امر ممکن است به علت اتلاف بیش‌ازحد آب یا کاهش جذب و یا وجود هر دو مورد باشد (کوچکی،۱۳۷۴). یکی از نشانه‌های کمبود آب، کاهش تورژسانس و درنتیجه رشد و توسعه سلول به‌ویژه در ساقه و برگ‌ها است. به همین دلیل اولین اثر محسوس کم‌آبی را می‌توان از اندازه کوچک‌تر برگ‌ها یا ارتفاع گیاهان تشخیص داد. به دنبال کاهش سطح برگ، جذب نور نیز کم شده  و باعث کاهش ظرفیت کل فتوسنتزی گیاه شده و رشد و درنهایت عملکرد آن دچار نقصان می‌شود (حسنی، ۱۳۸۵). خشکی بر جنبه‌های مختلف رشد گیاه تاثیر گذاشته و موجب کاهش و به تأخیر انداختن جوانه‌زنی، کاهش رشد اندام‌های هوایی کاهش تولید ماده خشک می‌گردد. درصورتی‌که شدت تنش خشکی زیاد باشد، موجب کاهش شدید فتوسنتز، مختل شدن فرآیندهای فیزیولوژیکی، توقف رشد و سرانجام مرگ گیاه می‌شود (سینگ و همکاران، ۱۹۹۶). کمبود آب از مهم‌ترین مشکلات مناطق خشک و نیمه‌ خشک می­باشد که بر روی رشد و نمو گیاهان اثر می‌گذارد (اهدایی، ۱۳۷۲). نواحی خشک و نیمه‌ خشک مناطقی هستند که کل تعرق گیاهان در آن ۵۰% تعرق در شرایط بدون تنش ویا حتی کمتر از این مقدار باشد. متأسفانه کمبود آب تنها منحصر به این نواحی نمی‌شود، بلکه حتی در شرایط آب‌وهوای مرطوب و یا توزیع نامنظم بارندگی نیز منجر به محدود شدن آب قابل‌ دسترس و درنتیجه کاهش رشد گیاه می‌شود (کافی، ۱۳۸۴). در کشور ما به‌جز سواحل دریای خزر و قسمت‌های کوچکی از شمال غربی کشور بقیه مناطق جزء مناطق خشک و نیمه‌ خشک محسوب می‌شوند. این در حالی است که مناطق خشک کشور نسبت به مناطق نیمه‌ خشک آن از وسعت بیشتری برخوردار است (اهدایی، ۱۳۷۲).
۱-۲-۳ لزوم معرفی گیاهان متحمل به خشکی
۵/۹۷ درصد آب‌کره زمین در دریاها و دریاچه‌ها است که آب‌شور را تشکیل می‌دهد. ۵/۲ درصد باقیمانده آب شیرینی است که در زمین وجود دارد که از آن ۳/۰ درصد آب رودخانه‌ها ۸/۳۰ درصد آب‌های زیرزمینی و ۹/۶۸ درصد یخچال‌ها و پوشش دائمی برف کوه‌ها است. کشور ایران به خاطر قرار گرفتن در کمربند خشک جغرافیایی و نوار بیابانی که در ۲۵ تا ۴۰ درجه عرض شمالی واقع‌شده است، از شرایط آب‌وهوایی برخوردار است که جزو مناطق کم باران جهان بشمار می‌آید. باوجود  قرارگرفتن کشور ایران در کمربند خشک جهانی تغییرپذیری شدید اقلیمی، بارش تنها معادل یک‌سوم متوسط جهانی می­باشد (حیدری شریف‌آباد و همکاران،۱۳۸۱). بر اساس گزارش‌ها در سال ۱۳۸۰ حدود ۲/۶ میلیون هکتار زراعت آبی و ۴ میلیون هکتار زراعت دیم و ۱/۱ میلیون هکتار از باغات تحت تاثیرداشته خشک‌سالی قرار گرفته‌اند. خسارت ناشی از خشک‌سالی  بر باغات در این سال بالغ‌بر ۵۲۰ میلیون دلار بود. بر اساس تحقیقات انجام‌گرفته در کشور، اثر مستقیم خسارت ناشی از کاهش هر ۱ میلی‌متر بارندگی برابر ۹۸ میلیارد ریال است (غفاری،۱۳۸۶). ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮی ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺎﻫﺶ رﺷﺪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﻴﺎﻫﺎن می‌گردد. ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺧﺸﻜﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻬﻴﻨﻪ از آب و اﺻﻼح ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺮای اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻪ ﺧﺸﻜﻲ اﺳﺖ. ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻪ ﺧﺸﻜﻲ، ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﮔﻴﺎه ﺑﺮای رﺷﺪ ﻣﻄﻠﻮب در ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻨﺶ است.
۱-۲-۴ کاهش رشد گیاه تحت تنش خشکی
ﺑﻴﺶ از ۸۰ درﺻﺪ ﺑﺎﻓﺖ ﮔﻴﺎﻫﻲ را آب ﺗﺸﻜﻴﻞ می‌دهد (مارشال، ۱۹۸۶) و ﻛﻤﺒﻮد آن در ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻋﻮارض ﺷﺪﻳﺪی را به‌سرعت آﺷﻜﺎر می‌سازد و مهم‌ترین ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺤﺪودﻛﻨﻨﺪه رﺷد و ﻧﻤﻮ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺤﺴﻮب می‌شود. ﺑﺮای اﻳﻨﻜـﻪ ﮔﻴـﺎه ﺑﺘﻮاﻧـﺪ آب ﺟﺬب ﻛﻨﺪ، ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ آب سلول‌های رﻳﺸﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻃـﺮاف آن ﻛﻤﺘـﺮ ﺑﺎﺷـﺪ (هوگنبوم، ۱۹۸۷). درواقع در ﺷـﺮاﻳﻂ ﺗـﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ آب ﻣﺤﻴﻂ ﮔﻴﺎه منفی‌تر از ﺷﺮاﻳﻂ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻮده و ﺟﺬب آب ﺗﻮﺳﻂ ﮔﻴﺎه ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻮاﺟﻪ می‌شود. ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﺴﻴﺎری در ﻣﻮرد ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻛﻤﺒﻮد آب ﺑﺮ رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ ﮔﻴﺎﻫﺎن انجام‌شده اﺳـﺖ اﻳـﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘـﺎت ﺣـﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎﻫﺶ رﺷﺪ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺣﺎدث می‌شود. وﻗﺘﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻪ آب ﻛﺎﻓﻲ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ، ﻣﻘﺪار مواد ﺑﺎزدارﻧﺪه رﺷﺪ ازجمله آﺑﺴﻴﺰﻳﻚ اﺳﻴﺪ، در ﮔﻴﺎه اﻓـﺰاﻳﺶ می‌یابد. از ﻃﺮﻓـﻲ ﺑﺮﺧـﻲ از ﻣﺤﻘﻘـﺎن ﻛـﺎﻫﺶ ﻣﻘـﺪار هورمون‌های ﻣﺤﺮک رﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اکسین­ها، جیبرلین‌ها ﺳﻴﺘﻮﻛﻴﻨﻴﻦ­ﻫﺎ در ﮔﻴﺎه را براثر ﻛﻤﺒﻮد آب ﮔـﺰارش کرده‌اند (فهیمی،۱۹۹۶). در ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﺛﺎر ﻛﻤﺒﻮد آب به‌صورت ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن روزنه‌ها ﺑﺮوز می‌کند. ازآنجایی‌که ﺑـﺮای اﻧﺠـﺎم ﻋﻤـﻞ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ ﺗﺒﺎدﻻت ﮔﺎزی ﺿﺮوری اﺳﺖ، ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ، در اﺛﺮ ﻛﻤﺒﻮد آب و ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن روزنه‌ها ﺗﺒﺎدﻻت ﮔﺎزی کاهش‌یافته و درنتیجه کربن مونواکسید ﻛﻤﺘﺮی در دﺳﺘﺮس ﮔﻴﺎه ﻗﺮار می‌گیرد و شدت ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ ﻛﺎﻫﺶ می‌یابد (مارتین و رزای،۱۹۹۲). ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﻋﻮاﻣﻞ ﻏﻴﺮ روزنه‌ای ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺷﺪت ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ تاثیر می‌گذارد. ﺑﻄﻮرﻳﻜﻪ واکنش‌های ﺑﻴﻮﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ همچنین دﺳﺘﮕﺎه ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰی در اثر ﻛﻤﺒﻮد آب آسیب‌دیده و درنتیجه ﺷﺪت ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ ﻛﺎﻫﺶ می‌یابد. ﻋﻼوه ﺑـﺮ اﻳـﻦ در ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﻧﻴﺰ کاهش‌یافته و اﻳﻦ امر نیز ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ ﺧـﺎﻟﺺ می‌شود (استراک، ۱۹۸۱). تنش خشکی با کاهش سطح برگ، انسداد روزنه­ها، کاهش فعالیت­های پروتوپلاسمی و تثبیت گازکربنیک، کاهش سنتز پروتئین و کلروفیل سبب تقلیل فرایند فتوسنتز می­گردد (امام، ۱۳۸۳).
جانسون و هرتز ثابت کرده ­اند که پتانسیل آب برگ میزان فتوسنتز را مستقیماً تحت تاثیر قرار می­دهد. با افزایش تنش آب فتوسنتز تا نقطه فتوسنتز کاهش می­یابد و به‌طور مستقیم بر فرایندهای بیوشیمیایی مربوط به فتوسنتز اثر گذاشته و به‌طور غیرمستقیم ورود گازکربنیک به داخل روزنه­ها را که به علت تنش آب مسدود باشند را کاهش می­دهد (فائو، ۲۰۰۵).
شرایط تنش شدید تنفس، جذب گازکربنیک، انتقال مواد فتوسنتزی و انتقال مواد خام در آوندهای چوبی به حد بسیار کم نزول کرده و این در حالی است که فعالیت آنزیم‌های هیدرولیز کننده افزایش می­یابد، کاهش مواد فتوسنتزی موجب اشباع برگ­ها از این مواد می­گردد. درنهایت کاهش فتوسنتز را در پی خواهد داشت (کوچکی،۱۳۶۵).
بویر با تشریح فیزیولوژیکی غلات تحت تنش اظهار داشته تنش رطوبتی موجب کاهش فتوسنتز، پیری زودرس و ریزش برگ­های پایین گیاه می­گردد (بویر، ۱۹۹۵). در شرایط تنش کاهش ماده خشک می‌تواند به دلیل فشار آماس سلول ناشی از کاهش سطح برگ گیاه همچنین کاهش نرخ فتوسنتزی به دلیل محدودیت‌های بیوشیمیایی ناشی از کمبود آب از قبیل کاهش رنگ‌دانه‌های فتوسنتزی به‌ خصوص کلروفیل ها باشد (لاولر،۲۰۰۲).
۱-۲-۵ تنش خشکی و اختلال در فعالیت گیاه
تغییرات فیزیولوژیکی که در اثر کمبود آب در گیاه ایجاد می‌شود، صدمات اکسیداتیو نیز از عوامل مهم محدودکننده رشد و تولیدات گیاهی هستند که در اثر عدم وجود شرایط مناسب ایجاد می‌شود. بیشترین صدمه در گیاهان صدمه اکسیداتیو در سطح سلول است (آلن،۱۹۹۵). آلن گزارش کرده است که بیشترین خسارت در گیاهان که از طریق تنشهای مختلف اعمال می‌شود، در ارتباط با خسارت اکسیداتیو در سطوح مختلف سلولی است. ارگانیزم‌های فتوسنتز کننده هوازی در طول دوره زندگی در معرض میزان متفاوتی از سمومی هستند که این سمیت در گیاهان عالی از کمبود آب حادتر است (سایرام وهمکاران، ۲۰۰۱). نتایج مطالعات نشان می‌دهد در شرایط تنش و حتی تحت غلظت‌های بالای CO₂ محیطی، بازهم فتوسنتز کاهش می‌یابد که بیان‌کننده این امر است که دستگاه فتوسنتز صرف‌نظر از بسته شدن روزنه‌ها، تحت تاثیر قرارگرفته است. در شرایط تنش کمبود آب روزنه‌ها در گیاه بسته می‌شوند و متعاقب آن غلظت CO₂ در بافت مزوفیل کاهش می‌یابد و به دنبال این وضعیت واکنش‌های تاریکی فتوسنتز مختل شده و محصولات حاصل از واکنش‌های روشنایی که شامل ATP، NADPH است، مصرف نمی‌شود. در چنین شرایطی به دلیل عدم اکسید شدن مولکول NADPH، مصرف NADP+ جهت دریافت الکترون کاهش می‌یابد، بنابراین مولکول اکسیژن در مسیر زنجیره انتقال الکترون به‌عنوان پذیرنده جانشین الکترون عمل می‌کند و منجر به شکل‌گیری رادیکال سوپر اکسید (O₂^-)، پر اکسید هیدروژن (H₂O₂) و رادیکال هیدروکسید (OH^-) می‌گردد (سایرام و همکاران،۲۰۰۰؛تارکان،۲۰۰۵). فعالیت گونه‌های فعال اکسیژن^[۳] (ROS) ممکن است سبب بروز صدماتی همچون اکسید شدن لیپیدها، (درنتیجه منجر به تغییر ساختار غشاء و درنتیجه ازهم‌پاشیدگی یکپارچگی آن می‌شود)، تغییر ساختمان پروتئین‌ها و اکسید شدن گروه‌های سولفید­ریل (‌-SH)، غیرفعال شدن آنزیم‌ها، بی‌رنگ شدن و یا از بین رفتن رنگ‌دانه هادی مانند کلروفیل و سایر ترکیبات رنگیزه‌ای و هم‌چنین حمله مداوم به مولکول‌های آلی مثل DNA و درنتیجه اختلال در رشته‌های DNA گردد(حبیبی و همکاران، ۲۰۰۴؛ موهنتی، ۲۰۰۳؛ میتلر و همکاران، ۲۰۰۲).

۱-۲-۶ مکانیسم­های مقاومت به خشکی در گیاهان
گیاهان دارای مکانیزم­ های مختلفی برای مواجه با تنش می‌باشند. ﻓﺮار از ﺧﺸﻜﻲ یکی از مکانیم هاست ﻛﻪ ﮔﻴﺎه ﺗﻼش می‌کند ﺑﺎ رﺷﺪ ﺳﺮﻳﻊ و کوتاه‌مدت ﺧﻮد ﻗﺒﻞ از ﺗﺨﻠﻴﻪ رﻃﻮﺑﺖ ﺧﺎک ﺑﺬرﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ. ﺗﺤﻤﻞ ﺑﻪ ﺧﺸﻜﻲ مکانیزم دیگری است که ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻨﻈﻴﻢ اﺳﻤﺰی، اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ارﺗﺠﺎع، ﻛﺎﻫﺶ اﻧﺪازه ﺳﻠﻮل و آب ﻛﺸﻴﺪﮔﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺤﻤﻞ ﭘﺮوﺗﻮﭘﻼﺳﻤﻲ و ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت دﻳﻮاره ﺳﻠﻮﻟﻲ از روش‌های ﺗﺤﻤﻞ ﮔﻴﺎه به شمارمی رود. (نیلسون و ارکوت، ۱۹۹۶؛ کوچکی و همکاران، ۱۳۷۲) ﺗﻨﻈﻴﻢ اﺳﻤﺰی با ﻛﺎﻫﺶ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ اﺳﻤﺰی ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﺠﻤﻊ ﻣﻮاد ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻛﻤﺒﻮد آب ایجاد می‌شود. ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ اﺳﻤﺰی در داﺧﻞ ﺳﻠﻮل ﺑﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﻳﺎ ﺣﺬف ﻛﺮدن ﻣﻮاد ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه از ﺳﻠﻮل انجام می­ شود ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ اﺳﻤﺰی درون ﺳﻠﻮل ﺑﺎ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﻣﺤﻴﻂ اﻃﺮاف ﺳﻠﻮل تقریبا ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد و اﻳﻦ ﻣﻮرد اﻏﻠﺐ ﺑﺮای ﮔﻴﺎﻫﺎن ﭘﺴﺖ ﺑﻜﺎر می‌رود. ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ آب ﻛﻞ می‌تواند در ﻫﻨﮕﺎم بروز ﺧﺸﻜﻲ ﺗﻮﺳﻂ تنظیم اﺳﻤﺰی ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻴﺰان پتانسیل آب ﺳﻠﻮل و ﻳﺎ افزایش مواد ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه و با دﺧﺎﻟﺖ ﻗﻨﺪﻫﺎ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﮔﺮدد و ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻴﺎﻫﻲ، اسمولیتها اﺻﻠﻲ و ﻛﻠﻴﺪی در ﺗﻨﻈﻴﻢ اﺳﻤﺰی ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ. ﺑﺮای ﻣﻮاد ﺗﺠﻤﻊ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺛﺮات ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ گزارش‌شده اﺳﺖ. اﻳﻦ ﻣﻮاد می‌توانند ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﮕﻬﺪاری آب و ﺣﻔﻆ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ تورگر ﺳﺒﺐ ﺗﻨﻈﻴﻢ اﺳﻤﺰی ﺷﻮﻧﺪ. در ﺗﻌﺪادی از واکنش‌های ﺑﻴﻮﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ آبگردند و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﻟﻴﭙﻴﺪﻫﺎ ﭘﻴﻮﻧﺪ داده و از ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻏﺸﺎء جلوگیری نمایند و ﻳﺎ از ﺗﻔﻜﻴﻚ کمپلکس‌های ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻲ و ﻳﺎ غیرفعال ﺷﺪه آنزیم‌ها ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی ﻛﻨﻨﺪ (زانگ و همکاران،۱۹۹۶).
در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ واﻛﻨﺶ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺠﻤﻊ ﻣﻮاد ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه ﺳﺎزﮔﺎر ﺻﻮرت می‌گیرد ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎری از آن‌ها اﺳﻤﻮﻟﻴﺘﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻨﻈﻴﻢ اﺳﻤﺰی می‌شود. ﺗﺠﻤﻊ و ﻧﻮع ﻣﺎده ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪه در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻨﺶ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺳﺎزﮔﺎری در گونه‌های ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ آﻣﻴﻨﻮاﺳﻴﺪﻫﺎ (پرولین), ﻗﻨﺪﻫﺎ (ساکارز، فروکتان) ﭘﻠﻲ مر‌ها (مانیتور، سوربیتول) اسیدآمینه‌ (ﮔﻼﻳﺴﻴﻦ، ﺑﺘﺎﺋﻴﻦ) یون‌ها (ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ)، اﺳﻴﺪﻫﺎی آﻟﻲ (مالت و ﻧﻴﺘﺮات) می‌باشند؛ مثل ﺗﺠﻤﻊ ﮔﻼﻳﺴﻴﻦ ﺑﺘﺎﺋﻴﻦ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻨﺶ اﺳﻤﺰی ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ ﺑﺎرز در ﺧﺎﻧﻮاده Plumbaginaceae است درحالی‌که در ﺗﻨﺒﺎﻛﻮ و ﺑﺮﻧﺞ ﺳﻴﺮ ﺑﻴﻮﺳﻨﺘﺰی ﮔﻼﻳﺴﻴﻦ بتائین دیده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ (صفر نژاد، ۱۹۹۶؛رونتین همکاران، ۲۰۰۲). ﻛﻤﺒﻮد آب ﺳﺒﺐ ﺑﻴﺎن ژن‌های ﺧﺎص می‌شود و ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ژن‌ها ﺑﺎ پاسخ‌های ﺳﺎزﮔﺎری ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ تنش در ارﺗﺒﺎط اﺳﺖ (شین واری،۲۰۰۰). ﺗﻨﺶ آب ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺑﻴﺎن ژن‌ها در ﮔﻴﺎﻫﺎن به‌رغم ﻛﺎﻫﺶ ﺳﻨﺘﺰ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﻛﻞ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﻟﻴﺪ پروتئین‌های ویژه‌ای می‌گردد ﻛﻪ سلول‌ها و به‌طورکلی ﮔﻴﺎه را در برابر تنش ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ می‌کنند (صفرنژاد،۱۹۹۶). اﻳﻦ پروتئین‌ها ﺷﺎﻣﻞ چاپرون‌ها، LEAs (Late embryogenesis, abundant) اﺳﻤﻮﺗﻴﻦ و پروتئین‌های ﺿﺪ ﻳﺨﺰدﮔﻲ، پروتئین‌های متصل به mRNA و آنزیم‌های ﻛﻠﻴﺪی ﺑﺮای بیوسنتزی اﺳﻤﻮﻟﻴﺘﻬﺎ، پروتئین‌های ﻛﺎﻧﺎل آب، ﻧﺎﻗﻠﻴﻦ پرولین و ﻗﻨﺪﻫﺎ و آنزیم‌های سم‌زدا می­باشند. پروتئین‌های LEA،پروتئین‌های ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ mRNA و چاپرون‌ها در ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ماکرو مولکول‌هایی ﻫﻤﭽﻮن آنزیم‌ها، ﻟﻴﭙﻴﺪﻫﺎ و mRNA در ﺑﺮاﺑﺮ دﻫﻴﺪراﺳﻴﻮن دﺧﺎﻟﺖ دارﻧﺪ. پرولین، ﮔﻼﻳﺴﻴﻦ ﺑﺘﺎﺋﻴﻦ و ﻗﻨﺪﻫﺎ به‌عنوان اسمولیتها ﻋﻤﻞ ﻛﺮده و از سلول‌ها در برابر دهیدراسیون ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ می کند. پروتئین‌های ﻛﺎﻧﺎل آب، ﻧﺎﻗﻠﻴﻦ ﻗﻨﺪﻫﺎ و ﻧﺎﻗﻠﻴﻦ پرولین در اﻧﺘﻘﺎل آب، ﻗﻨﺪﻫﺎ و پرولین ﺑﺎ ﻋﺒﻮر از ﻋﺮض ﻏﺸﺎﻫﺎی ﭘﻼﺳﻤﺎﻳﻲ و ﺗﻮﻧﻮﭘﻼﺳﺖ در ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻓﺸﺎر اﺳﻤﺰی ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻨﺶ ﻋﻤﻞ می‌کنند. آنزیم‌های سم‌زدا شامل سوپر اکسید دیسموتاز (SOD)، کاتالاز (CAT)، آسکوربات پراکسیداز (APX) و گلوتاتیون ردوکتاز (GR) می‌باشند در ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺳﻠﻮل در ﺑﺮاﺑﺮ اﻛﺴﻴﮋن ﻓﻌﺎل ﻋﻤﻞ می‌کند (یاماگیچی،۲۰۰۲). ﺗﻮﻟﻴﺪ پروتئین‌های دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻨﺶ آب ﻫﻤﭽﻮن (responsive to ABA) RABs dehydrins و پروتئین‌های ذﺧﻴﺮه روﻳﺸﻲ در ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ گزارش‌شده‌اند (Artlip and Funkhouser,1995).
سیستم غیر آنزیمی که شامل آسکوربات، توکوفرول، کاروتنوئیدها و ترکیبات متفرقه (ازجمله فلاونوئیدها، مانیتورها و پلی فن‌ها) نیز وجود دارد (بلوخین،۲۰۰۳). تعدد و کثرت سیستم­های دفاعی به این خاطر است که انواع اکسیژن‌های واکنش زا (ROS) در سلول‌ها تولید می‌شوند و هم‌چنین در خاصیت­هایی چون توانائی انتشار، حلالیت و تمایل به واکنش با مولکول­های بیولوژیک مختلف را دارند. بنابراین به مجموعه‌ای به‌هم‌پیوسته از مولکول­های دفاعی برای عمل در هر دو مرحله آلی و غشائی در تمام بخش­های سلول برای غیرفعال کردن رادیکال‌ها به همان سرعتی که آن‌ها شکل می‌گیرند، نیاز است. تحقیقات مختلف نشان داده است که یک ارتباط قوی بین تحمل به تنش‌های اکسیداتیو و افزایش غلظت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان در گیاهان فتوسنتز کننده وجود دارد (سایرام، ۲۰۰۲). محققین نشان داده‌اند که غلظت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان در شرایط تنش دو برابر شده و لذا باعث افزایش مقاومت به تنش‌های اکسیداتیو می‌شوند و از طرفی تنش خشکی نیز میزان فعالیت آنزیم گلوتاتیون ردوکتاز و سوپر اکسید دیسموتاز را افزایش می‌دهد (گامبل و همکاران،۱۹۸۴؛لاسکانو و همکاران ۲۰۰۵). اصغری و همکاران نیز با قرار دادن گیاهچه­های دو رقم گندم در معرض تنش خشکی گزارش کردند که رقم مقاوم به تنش از فعالیت بالاتر آنزیم آسکوربات پراکسیداز در مقایسه با رقم حساس برخوردار بود (شری و همکاران، ۲۰۰۰). این محققین اظهار داشتند که تنش خشکی سبب کاهش بیشتر در مقدار آب نسبی (RWC) رقم حساس گردید.
۱-۲-۳ آنزیم‌ها
آنزیم­ها کاتالیزورهای حیاتی و تمام پپتیدی یا پروتئینی هستند که توسط سلول زنده سنتز شده و عمل کاتالیز واکنش‌های بیوشیمیایی را در داخل یا خارج سلول بر عهده‌دارند. آنزیم­ها اختصاصی‏ترین پروتئین­هایی هستند که می‏توان فعالیت آن­ها را به‌صورت کاتالیز واکنش‌های بیوشیمیایی نشان داد. این ترکیبات دارای ۲ خاصیت مهم هستند:
کاتالیز کردن واکنش‌های بیوشیمیایی و افزایش سرعت این واکنش­ها.
عمل کردن اختصاصی بر روی پیش ماده، آنزیم­ها چنان اختصاصی عمل می‏کنند که می‏توانند موادی را که دارای گردش نوری متفاوت هستند از یکدیگر بازشناخته و فقط بر روی ۱ نوع ایزومر نوری عمل کنند.
در ساختمان آنزیم محلی مخصوص، که به آن جایگاه فعال می‏گویند وجود دارد. این جایگاه و همچنین شکل و گروه‌های شیمیایی ساختار آنزیم موجب می‏گردند که یک آنزیم به‌طور اختصاصی بر روی یک سوبسترا عمل کند. ازنظر ساختمانی آنزیم­ها را به دودسته تقسیم می‏کنند. تعدادی از آنزیم‌ها فعالیتشان تنها به ساختمان پروتئینی بستگی دارد، درحالی‌که برخی دیگر از آنزیم­ها برای انجام فعالیت­های کاتالیزوری خود به ترکیبات فعال‌کننده غیر پروتئینی (کوفاکتور) نیاز دارند. کوفاکتورها نیز بر دو نوع می‌باشند:
کوفاکتورهایی که تنها شامل یک یون فلزی مانند Zn⁺⁺، Mg⁺⁺، Mn⁺⁺، Cu⁺⁺، Fe⁺⁺، Na⁺ و یا k⁺ می‌باشند. این‌گونه کوفاکتورها به دو صورت عمل می‏کنند.
الف: کوفاکتور نقش یک واسطه را برای پیوند مولکول‌های آنزیم با سوبسترا بر عهده‌دارند.
ب: برخی از کوفاکتورها خود در عمل کاتالیز شرکت می‏ نمایند. از این جمله می‏توان فلز آهن را در آنزیم کاتالاز مثال زد.
کوفاکتورهایی که از یک مولکول ترکیب آلی تشکیل یافته‏اند، این‌گونه کوفاکتورها را کو آنزیم می‏نامند.
کوفاکتورها اغلب با پیوند ضعیف و کم انرژی به قسمت پروتئینی آنزیم اتصال یافته است، ولی در بعضی موارد مشاهده می‏شود که این اتصال توسط پیوندهای کووالان انجام‌گرفته است. این‌گونه کوآنزیم­ها را گروه پروستتیک می‏نامند. بیشتر کوآنزیم­ها از مشتقات ویتامین­های محلول در آب می‌باشند. کوآنزیم­ها عموما در مقابل حرارت مقاوم می‌باشند، درحالی‌که قسمت پروتئینی (آپوآنزیم) در برابر حرارت ناپایدار و آسیب‌پذیر است.
۱-۲-۳-۱ اصول کلی واکنش­های آنزیمی
الف: در واکنش‌های بیوشیمیایی که توسط آنزیم کاتالیز می‏ گردند، معمول سه عامل شرکت دارند:
سوبسترا یا جسمی که تحت تاثیرداشته آنزیم قرار می‌گیرد.
آنزیم یا ترکیبی که از آنزیم و کوفاکتور که بر روی سوبسترا اثر نموده و واکنش را کاتالیز می‏کند.
محصول که در جریان واکنش تولید می‏شود.
ب: آنزیم در طی واکنش به مصرف نرسیده و بدون هیچ‌گونه تغییری در خاتمه واکنش آزاد می‏گردد.
۱-۲-۳-۲ سوپراکساید دیسموتاز
سوپراکسایددیسموتاز ها خط اول دفاعی گیاهان علیه رادیکال­های آزاد اکسیژن در درون سلول می‌باشند (افشر، ۲۰۰۲). سوپراکسایددیسموتاز آنزیمی متعلق به خانواده متالوآنزیم­ها است که رادیکال­های سوپراکساید را به پراکسیدهیدروژن و مولکول اکسیژن تبدیل می‏کند. این واکنش توسط کاتالاز و آسکوربات پراکسیداز ادامه می‏یابد یعنی آن‌ها پراکسیدهیدروژن را به آب و اکسیژن تجزیه می‏ نمایند و بدین ترتیب از تجمع رادیکال­های سوپراکساید که برای سلول­ها بسیار مخرب هستند، جلوگیری می‏ نمایند (بی‌سر و همکاران،۱۹۹۱، بلوخینا و همکاران، ۲۰۰۳). سوپراکساید در هرجایی که چرخه انتقال الکترون وجود داشته باشد تولید می‏شود، بنابراین برانگیختگی اکسیژن می‏تواند در هر بخشی از سلول ازجمله میتوکندری، کلروپلاست، گلی‌اکسیزوم، پراکسی زوم، آپوپلاست و سیتوسل رخ دهد، درنتیجه نباید از وجود سوپراکساید دیسموتاز در تمام این اندامک­ها شگفت‌زده شد (افشر، ۲۰۰۲). بر اساس نتایج مطالعات آسادا و تاکاهاشی (۱۹۸۷)، غشاهای فسفولیپیدی توانایی تراوش مولکول‌های O₂^- را ندارند، بنابراین وجود سوپراکساید دیسموتاز در محلی که مولکول‌های ^-O₂ تولید می‏شوند بسیار حیاتی است. افزایش بیشتر مقادیر آنزیم سوپراکساید دیسموتاز در واریته­های متحمل نخود، پنبه، گوجه‌فرنگی و … در مقایسه با واریته­های حساس، می‏تواند دلیلی برای نقش مهم این آنزیم برای مقابله با تنش خشکی باشد (میتووا وهمکاران، ۲۰۰۲). برای توجیه این مسئله، به نظر می‏رسد که بالاتر بودن فعالیت SOD در ارقام متحمل موجب کاهش صدمات رادیکال­های آزاد اکسیژن، کاهش پر اکسیداسیون چربی و درنتیجه افزایش شاخص پایداری غشاء (MSI) در این ارقام می‏گردد.
۱-۲-۳-۳ کاتالاز
آنزیم کاتالاز یک تترامر بوده و دارای گروه هم (heme) است و زیر واحدهای آن در گیاهان بین ۵۹-۵۴ کیلو دالتون وزن‌دارند. هر مونومر دارای یک هم و NADPH می­باشد. هر NADPH نیز توسط ۱۲ اسیدآمینه به سطح هر مونومر متصل و از اکسیدشدن آنزیم توسط H₂O₂ که سوبسترا آن است جلوگیری می‏کند. هم شامل پروتوفیرین و یک هسته آهنی است. کاتالاز در پراکسی زوم یوکاریوت­ها جایی که مسئولیت تبدیل پراکسید هیدروژن به آب و اکسیژن را بر عهده دارد به‌وفور یافت می‏شود. فعالیت آنزیم کاتالاز بسیار زیاد بوده به‌طوری‌که یک مولکول آن می‏تواند میلیون­ها مولکول پراکسید هیدروژن را به آب و اکسیژن تبدیل کند. واکنش کاتالاز از سریع‏ترین واکنش‌های آنزیمی شناخته‌شده است و ثابت سرعت آن M-1Sec-1k ≈ ۱۰۷ می­باشد ولی سرعت واکنش پراکسیداتیک آن کمتر بوده و سرعت آن M-1Sec-1k ≈ ۱۰۳ است. واکنش کاتالیتیک وجه تمایز کاتالاز از پر اکسیدازها است. اینکه کاتالاز با کدام‌یک از واکنشگرها وارد عمل شود، بستگی به غلظت هریک از آن­ها در محیط دارد. واکنش پراکسیداتیک تنها زمانی پیش می‏رود که مولکول هیدروژن دهنده در محیط وجود داشته باشد و غلظت پراکسید هیدروژن بسیار پایین (کمتر از چهار میکرومولار) باشد، در غیر این صورت واکنش کاتالیتیک غالب خواهد بود. کاتالاز دارای ۴ گروه هم پورفیرین (آهن) هست که به آنزیم امکان می‏دهد که با پراکسید هیدروژن واکنش نشان دهد.
۱-۲-۳-۴ آسکوربات پراکسیداز
آسکوربات پراکسیداز آنتی‏اکسیدانتی است که وظیفه‏ای مشابه کاتالاز انجام می‏دهد با این تفاوت که از آسکوربات به‌عنوان عامل احیاکننده استفاده می‏کند. آسکوربات پراکسیداز نقش مهمی در تنظیم میزان پراکسید هیدروژن درون‌سلولی دارد (وان بروسم و همکاران، ۲۰۰۱؛ شیجاکا، ۲۰۰۲). APX ها خانواده‏ای از آیزوزایم­ها با ویژگی­های متفاوت هستند. آسکوربات پراکسیدازها به چهار دسته تقسیم می‏شوند: استرومال (sAPX) و APX متصل به غشاء تیلاکوئیدی در کلروپلاست­ها (tAPX)، APX متصل به غشاء میکروبادی­ها (شامل گلی‏اکسیزوم و پراکسی زوم) (mAPX)، آسکوربات پراکسیداز سیتوسولی و سرانجام آسکوربات پراکسیداز متصل به غشاء میتوکندریایی (mitAPX).
۱-۲-۴ بررسی ژن‌های واکنش دفاعی
فعالیت سلول‏ها در همه موجودات با فعال کردن و غیر فعال کردن بیان ژن‏ها تنظیم می‏شود. ژنوم موجودات یوکاریوتی دارای تعداد زیادی ژن است، ولی در هر سلول تنها بخشی از ژن‏ها بیان می‏شوند که به نوع عمل سلول بستگی دارد. بیان ژن به طور مستقیم به تعداد نسخه‏های mRNA ژن در یک بافت گفته می‏شود که سطوح بیان ژن با میزان پروتئین مربوطه همبستگی مستقیمی دارد. روش قدیمی تعیین mRNA خاص استفاده از تکنیک نورترن بلات بود که به دلیل نیاز به RNA بالا در شرایطی که میزان آن محدود است کارآمد نیست.
PCR یکی از روش‏های انتخابی برای تعیین اختصاصی نوع ژن‏های بیان‏شده در مواد گیاهی است (مارتین و ریجیویکس، ۲۰۰۵). کاربرد جداسازی محصولات PCR در الکتروفورز، قابلیت آنالیز کمی نمونه‏های DNA را ندارد (مک کارتنی و همکاران، ۲۰۰۳). آنالیز کمی پلیت‏های DNA می‏تواند با PCR رقابتی که در آن جفت پرایمر یکسان برای دستیابی به DNA به کار می‏رود، صورت گیرد. نسبت حجم دو محصول تولیدی به عنوان یک روش اندازه‏گیری در پلیت‏ها به کار می‏روند (نیچلسون و همکاران، ۱۹۹۸)؛ بنابراین PCR رقابتی به علت روش زمان‏بر و عملکرد محدود آن هیچگاه به عنوان یک روش روتین نیست.
ارزیابی‏های بر پایه الکتروفورز با ژل آگارز باعث ایجاد محدودیت در عملکرد می‏شود؛ بنابراین، کاربرد مطالعات اپیدمیولوژی که عمدتا شامل تعداد زیادی از نمونه‏ها می‏شود، محدود شده است. مشکل PCR سنتی بوسیله روش‏های Real-Time PCR کاهش یافته است که یک روش جدید برای تعین کمیت صحیح و نمایش میزان بیان ژن‏ها است که روشی سریع‏تر و قابل اعتمادتر نسبت به روش‏های قبلی است (مک کارتنی و همکاران، ۲۰۰۳). Real-Time PCR حساسیت PCR متداول را با تولید سیگنال فلورسنت به صورت اختصاصی ترکیب کرده و امکان تجزیه در زمان واقعی را در واکنش‏های سینتتیک و کمیت‏ سنجی DNA اختصاصی را فراهم می‏سازد. سیگنال فلورسنت نیاز به مراحل بعدی مانند الکتروفورز و رنگ‏آمیزی با اتیدیوم بروماید را بر طرف می‏کند و به صورت معنی‏داری زمان و کار کمتری برای آنالیزها نیاز است و بازده PCR را به صورت عمده‏ای افزایش می‏دهد و آن را برای مقیاس‏های بزرگتر در آنالیزها مناسب می‏سازد (اسچنا و همکاران، ۲۰۰۴).
qRT-PCR روش واکنش زنجیره‏ای پلیمراز روش مناسبی برای مطالعه تظاهر ژن‏ها با دقت و حساسیت زیاد و اطمینان بالا به شمار می‏رود. این روش بیشترین حسایت را در بین روش‏های کمی دارد و می‏توان از آن برای مقایسه سطوح mRNA برای تعیین الگوی تظاهر ژن بین گونه‏های خویشاوند و تجزیه ساختار RNA استفاده نمود (بوستین، ۲۰۰۰).
۱-۲-۵ بیان ژن
۱-۲-۵-۱ اندازه گیری بیان ژن
اندازه‏گیری بیان ژن با روش‏های قدیمی مشکلات مختلفی دارد. در این روش‏ها ارزیابی واکنش زنجیر پلی‏مراز با بهره گرفتن از ژل آگارز و در آخرین مرحله صورت می‏گیرد که زمان‏بر و به دلیل تمایز این روش براساس اندازه از دقت زیادی برخوردار نیست. با بهره گرفتن از ژل آگارز تفاوت ۱۰ برابر مشخص می‏شود در صورتی که با این روش تفاوت ۲ برابر میزان نوکلئیک مشخص می‏گردد.
در این روش غلظت نسبی DNA در فاز نمایی واکنش با رسم نمودار لگاریتمی میزان فلورسنت در مقابل تعداد چرخه نشان داده می‏شود (نمایش فاز نمایی با یک خط راست). یک آستانه برای میزان فلورسنت در نظر گرفته می‏شود. در چرخه واکنش، محلی که فلورسنت به حد آستانه می‏رسد، آستانه چرخه Ct نامیده می‏شود. از آنجائی که مقدار DNA دو برابر می‏شود، مقدار نسبی DNA قابل محاسبه است، برای مثال نمونه‏ای که چرخه آن سه سیکل زودتر از بقیه به Ct خود می‏رسد، هشت بار نمونه بیشتری دارد. سپس مقدار DNA یا RNA با مقایسه نتایج با منحنی استاندارد که با انجام qRT-PCR در محلول رقیق از مقدار مشخص از DNA یا RNA ایجاد شده، قابل تعین است. همان‏طور که در بالا آمده است، برای تعین دقیق میزان تظاهر ژن، مقدار RNA تعیین شده از ژن هدف بر مقدار RNA یک ژن خانه‏دار در نمونه مشابه تقسیم می‏گردد تا برای اعمال تغییرات احتمالی در مقدار و کیفیت RNA در بین نمونه‏های مختلف نرمال گردد. این نرمال شدن مقایسه دقیق بیان ژن هدف را بین نمونه‏های مختلف امکان‏پذیر می‏سازد به این علت که بیان ژن مرجع در نمونه‏های مختلف خیلی مشابه است، انتخاب ژن مرجع به دلیل اینکه تنها ژن‏های کمی وجود دارند که در دامنه‏ی مختلفی از شرایط یا بافت‏ها سطح بیان برابری دارند، مشکل است (نولان و همکاران، ۲۰۰۶).
۱-۲-۵-۲ آنالیز بیان ژن و روش های بررسی بیان ژن مبتنی بر PCR
فنوتیپ‏های مختلف تک سلولی‏ها و پرسلولی‏ها ناشی از تفاوت بیان ژن‏ها و الل‏هاست که ژنوم هر گونه را تشکیل می‏دهند. بیشتر سلول‏های مختلف یک موجود زنده مثل سلول‏های عصبی، کبد، استخوان و خون نیز تفاوت‏های فنوتیپی بارزی نشان می‏دهند. این تفاوت نتیجه تفاوت توالی دی. ان. ا. ژنومی نیست، بلکه به علت بیات متفاوت ژن‏های خاص در هر سلول طی رشد است. در بیولوژِی نوین، آنالیز صحیح بیان ژن، نه تنها برای درک بهتر ما از عمل ژن و پروتئین، بلکه برای جستجوی رونوشت‏هایی با سطح بیان پایین روز به روز اهمیت بیشتری پیدا می‏کند. این رونوشت‏ها با مقادیر بسیار کم در زیست فناوری یا تشخیص بیماری‏ها کاربرد دارند. نورترن بلات، هیبریداسیون در محل یا آزمون‏های حفاظت از RNase برای سال‏های زیادی روش‏های مرسوم آنالیز بیان ژن بوده‏اند. با اینکه این روش‏ها هنوز زیاد استفاده می‏شوند، اغلب وقت‏گیر و نسبتا غیرحساس‏اند و جستجوی رونوشت‏های کمیاب با آنها مشکل یا غیر ممکن است. PCR به عنوان ابزاری برای آنالیز الگوهای بیان ژن و جستجوی رونوشت‏های کمیاب، حساسیت آنالیز بیان ژن را زیاد کرده است. با بهره گرفتن از رنگ‏های فلورسنتی، آنالیز لحظه به لحظه تجمع محصولات چندگانه ممکن است که اطلاعات پرمایه‏تری در مورد سطوح نسبی رونوشت‏های ژنی مختلف ارائه دهد.