حکایت یازدهم: هوشیاری منصور، خلیفه‌ی عبّاسی
یکی از صرّافان بغداد، به خلیفه منصور گفت: سرمایه‌ی اندک در صندوقچه‌ای نهاده بودم و در خانه‌ی من گمشده است، من بی‌چیز مانده‌ام. امیدوارم خلیفه در حقّ من لطفی نمایند. خلیفه از او سؤال کرد: در خانه‌ی تو، هیچ نشانه‌ای بر مال گمشده‌ات هست؟ آن مرد جواب داد: نه. خلیفه گفت: همسر تو پیر است یا جوان؟ گفت: جوان است. خلیفه فهمید که کار آن زن است، زیرا آن صرّاف مردی پیر بود و زیبایی ظاهری نداشت. آن‌گاه دستور داد عطری خوشبو به آن صرّاف بدهند. که در بغداد هیچ کس نمی‌توانست آن را مصرف کند و سرهنگانی را به دروازه‌ی بغداد و کوچه‌های بغداد فرستاد و دستور داد که جستجو کنند و هر کس که بوی آن عطر بدهد را، به پایتخت بیاورند. بعد از چند روز، آن‌ها جوانی را آوردند که بوی همان عطر را می‌داد. منصور از او پرسید: این عطر را از کجا آوردی؟ آن جوان متغیّر شد و جواب نداد. پس خلیفه گفت: صندوقچه‌ی مرد صرّاف را به او بده تا در امان باشی. جوان گفت: چه کسی صندوقچه به من داده؟ منصور گفت: همان زن که عطر به تو داده. جوان فهمید که انکار کردن بی‌فایده است. صندوقچه را آورد و توبه کرد. منصور به صرّاف گفت: صندوقچه را بگیر و آن زن را طلاق بده، که شایسته‌ی تو نیست و با این هوشیاری و زیرکی، صرّاف بیچاره را از سختی نجات داد.
حکایت دوازدهم: سیب زهرآلود و دزدان
در بیابان کرمان، گروهی از دزدان جمع شده بودند. وقتی خبر به مسعودشاه رسید، حیله‌ای اندیشید و قدری زهر از خزانه آورد. دستور داد از اصفهان سیب بیاورند و به‌وسیله‌ی سر میخی، زهر در سیب می‌کردند تا اینکه یک خروار سیب را زهرآلود کردند و سیب‌ها را با کاروان به طرف آن‌ها فرستاد و جماعتی از افراد مورد اعتماد خودش پشت سر کاروان فرستاد و گفت: تا وقتی دزدان آن کاروان را غارت کردند و افراد آن را دستگیر نمودند و یقین کردید که همه‌ی آن‌ها سیب را خوردند و همگی مردند، پس شما بروید و کاروانیان را آزاد کرده و مال آنان را پس بدهید. پس آنان به این طریق عمل کرده و با این حیله‌ی لطیف، بدون اینکه به لشکر رنجی برسد، دزدان مقهور شدند و تا اینکه عاقلان بدانند، که آنچه به‌وسیله‌ی حیله می‌توان انجام داد، با هزار سواد به‌دست نمی‌آید.
حکایت سیزدهم: دو شمشیر در یک نیام
نقل کرده‌اند که: بهرام چوبین از پهلوانان پرویز بود و پرویز به او احترام می‌گذاشت. وقتی به پرویز خبر رساندند که خدمتکار بهرام خیانت کرده و بهرام دستور داده او را بیست تازیانه بزنند، از این موضوع ناراحت شد و رنجید. فردای آن روز که بهرام به خدمت پرویز آمد، دستور داد از خزانه دو شمشیر بیاورند، به بهرام داد و گفت: این دو شمشیر چگونه است؟ بهرام گفت: بسیار خوب است. پرویز گفت: هر دو را در یک غلاف کن. بهرام گفت: دو فرمان در یک شهر کار درستی نیست.
۳-۱-۱۸٫ مشورت کردن
حکایت اوّل: حضرت سلیمان (ع) و خارپشت
نقل کرده‌اند که: زمانی جبرئیل به نزد سلیمان پیامبر (ع)، آب زندگانی آورد و گفت: خداوند مرا صاحب‌اختیار کرد که اگر خواستی این جام آب را بخوری، تا قیامت زنده باشی. سلیمان (ع) این موضوع را با همه‌ی جنّ و انس و حیوانات در میان گذاشت. همه گفتند: بخور تا زندگی جاودانه پیدا کنی. سلیمان (ع) فکر کرد که هیچ حیوانی مانده است که از او مشورت نگرفته باشد، پس یادش آمد با خارپشت مشورت نکرده است. اسبی را به دنبال خارپشت فرستاد، امّا او نیامد. سلیمان (ع)، سگ را به دنبال خارپشت فرستاد، او آمد. سلیمان علّت نیامدن او را در مرحله‌ی اوّل سؤال کرد. پاسخ داد: اسب اگرچه حیوان شریفی است، امّا وفا ندارد، ولی سگ اگرچه خسیس است، امّا وفادار است و برای نانی که از کسی می‌گیرد، همه عمر به او وفادار است. بنابراین، با گفته‌ی وفادار آمدم. سلیمان (ع) به او گفت: برای من جامی از آب حیات فرستاده‌اند و صاحب‌اختیارم که بنوشم یا آن را پس بفرستم. همه‌ی حیوانات می‌گویند بخورم، نظر تو چیست؟ خارپشت پرسید: این جام را به تنهایی خواهی خورد یا با فرزندان و دوستان؟ سلیمان (ع) فرمود: تنها. پس خارپشت گفت: بهتر که آن را نخوری، زیرا وقتی که تو زندگانیت طولانی باشد و همه‌ی دوستان و زن و فرزندان تو بمیرند، غم و ماتم بسیاری به تو روی می‌آورد و جهان بدون آن‌ها خوش نیست. سلیمان نظر او را پسندید و آن شربت را نخورد. نتیجه اینکه، مشورت در هر کاری از رسوم عاقلان و پیامبران الهی است و می‌تواند برای ما راه‌گشا باشد.

حکایت دوم: تأثیر رأی روشن
عبدالملک مروان می‌خواست که پسرش را قدر و منزلتی دهد و درجه‌ای از سروری به او داده و ولایت را به او واگذار کند. از ربیعه پرسید: نظر تو چیست و کدام ولایت را به او بدهم؟ ربیعه گفت: اگر می‌خواهید فرزندتان نیکنام شود و مورد محبّت مردمان قرار بگیرد، بهتر است به او تقسیم کردن غنایم بین مردم را بدهید، زیرا اگر ولایتی به او بدهید و او مواظب اموال بیت‌المال باشد، او را ظالم خطاب می‌کنند. اگر بیش از حدّ لطف کند، بیچاره و عاجز به او می‌گویند، امّا اگر می‌خواهید مردم او را دوست بدارند، بهتر است که صدقات و هدایای زائران به او بدهید تا هر سال به آن‌ها برساند و در دل آن‌ها مهر او جای گیرد. عبدالملک این فکر را پسندید و دیوان صدقات خود را به پسر داد و در بزرگی و عظمت به جایی رسید که بزرگان عرب در جوانمردی او را مثال می‌زدند.
حکایت سوم: رأی پسندیده
نقل کرده‌اند که: وقتی عمرولیث با اسماعیل احمد وارد جنگ شد، هنگامی که سپاهیان اسماعیل لشکر عظیم او را دیدند، با هم مشورت کردند و نتیجه گرفتند که مقاومت در برابر عمرولیث از جان گذشتن و به استقبال مرگ رفتن است. پس تصمیم گرفتند که به عمرولیث نزدیک شوند. نامه‌ها نوشتند و طرفداری خود را به او اعلام کردند و امان خواستند. عمرولیث نامه‌ها را در کیسه‌ای گذاشت و به آن‌ها امان داد. ظاهراً همراه اسماعیل در جنگ علیه عمرولیث شرکت کردند. امّا خداوند سپاه اسماعیل را پیروز کرد و عمرولیث شکست خورد. نامه‌هایی که به عمرولیث نوشته بودند به دست اسماعیل افتاد. اسماعیل خواست تا نامه‌ها را بخواند، امّا وقتی درست فکر کرد، از این کار منصرف شد. با خود گفت: اگر این نامه‌ها را بخوانم، بر نزدیکان خود خشمگین می‌شوم و آن‌ها نیز به خاطر خیانت خود از من می‌ترسند و ممکن است قیام کنند. فوراً خواص را نزد خود خواند، نامه‌ها را با مهر عمرولیث به آن‌ها نشان داد و گفت: این نامه‌هایی است که گروهی از شما به عمرولیث نوشته‌اید و قسم خورد که از نامه‌ها و نویسنده‌ی آن‌ها بی‌خبرم. اگر درست نوشتند، آن‌ها را بخشیدم و اگر دروغ است، برای آن‌ها استغفار می‌کنم. پس آتش بزرگی برافروختند و جلو همه، نامه‌ها را در آتش ریختند. لشکریان چون این کار را دیدند، همه آرامش پیدا کردند و دوباره یک‌دل و یک‌زبان شدند و با این فکر پسندیده، همگی به سمت خوبی حرکت کردند.
حکایت چهارم: سه دعای مستجاب
در تفسیر نقل کرده‌اند که خداوند در قرآن می‌فرماید: بخوان بر ایشان خبر کسی را که آیات و نشانه‌های خود را به او دادیم و وی از آن منحرف شد. این داستان در سیاست‌نامه در مورد یوسف زاهد و زن او کرسف آمده است که به روایتی، در بنی‌اسرائیل زاهدی بود که خداوند استجابت سه دعا را به او کرامت کرده بود. زاهد فکر کرد که چه دعایی بکند. با زنش مشورت کرد، زن گفت که من شریک تو در شادی و غم و در سختی و سستی بودم، پس از خدا یک دعا برای من بکن تا زیباترین زن بنی‌اسرائیل شوم و تو از آن زیبایی بهره‌مند شوی. زاهد دعا کرد و زن او از همه زیباتر شد. آوازه‌ی زیبایی او در همه جا پیچید و جوانان به عشق‌بازی با او رغبت نشان دادند. نامه‌های عاشقانه برایش می‌فرستادند و کم‌کم آن زن بر شوهر گستاخی کرد و زندگی را برای شوهرش سخت کرد، تا اینکه دعا کرد خداوند آن زن را مسخ کند، پس به خرس تبدیل شد و باعث آبروریزی شد. فرزندان با پدر دشمن شدند و از او خواستند تا دعا کند مادرشان به حالت اوّل برگردد. بالاخره هر سه دعا برای آن زن تمام شد، در حالیکه می‌توانست با آن سه دعا، آخرت خود را آباد کند، امّا با مشورت با کسی که عقل ناقصی داشت، هر سه را از دست داد.
حکایت پنجم: زن بدنهاد
اسحاق موصلی می‌گوید: روزی برای شادی و گردش و از بین بردن حالت خماری به دشت و صحرا رفتم تا از طبیعت آرامش بگیرم. جوانی دیدم زیبارو و با حرکاتی ظریف، امّا آثار ناراحتی در وجود او پیدا بود. از حال او جستجو کردم. گفت: من پسر بازرگان معروف بغداد هستم و پدرم ثروت بسیاری داشت. در کنار ما مردی بود، که اصل و نسبی نداشت و دختری داشت که من عاشق او شدم. از پدرم خواستم که او را برای من خواستگاری کند. پدرم مرا نصیحت کرد، که پیامبر (ص) فرمودند: از هم‌نشینی با کسانی که اصل و نسب ندارند دوری کنید، ولی من به خاطر شهوت به نصیحت گوش ندادم. بالاخره پدر او را برایم خواستگاری کرد و مال بسیاری خرج کرد تا دختر را به خانه آورد و بعد از آن، از دنیا رفت. من مال‌ها و اسباب را در اختیار این دختر قرار دادم و او مدّت کمی آن‌ها را تمام کرد و من تنگدست و بی‌چیز شدم. تا اینکه او مرا از خانه بیرون کرد. موصلی گفت: مدّتی در اینجا بمان تا من احوال تو را با وزیر بگویم. شاید در حقّ تو لطفی کند. به خدمت جعفربن‌یحیی آمدم و به او گفتم. جعفر گفت: آن جوان را بیاورید و هزار دینار نقد به جوان داد و گفت: برو و زن را طلاق بده، زیرا بزرگان گفته‌اند: سه چیز وقتی بر مرد مبارک نباشد، اثر آن بزرگ است و اگر مبارک باشد، باز هم اثر آن بزرگ است. یکی اسب، دیگری خانه و سوم زن. جوان به خانه رفت، زن با دشمنی پیش آمد، که برای چه آمده‌ای؟ من طاقت بی‌چیزی تو را ندارم. فوراً مأمور قضا را خبر می‌کنم، تا تو را به زندان ببرد. جوان آن حرف‌ها را تحمّل کرد و کیسه‌ی زر را ریخت. زن آن‌ها را دید و شروع به عذرخواهی کرد. جوان گفت: من تو را سه طلاقه کردم. زن با شنیدن این سخن به پشت‌بام خانه رفت و فریاد زد: ای مسلمانان! شوهر من مردی را کشته و هزار دینار از او گرفته و اینک در خانه سکّه‌ها را می‌شمارد. همسایگان آمدند و می‌خواستند او را اسیر کنند. جوان گفت: وزیر از احوال من باخبر است و این زن دروغ می‌گوید. او را نزد جعفر یحیی بردند. جعفر دستور داد آن زن را از خانه بیرون کنند و آن جوان با کمک جعفر از آن زن نجات یافت تا عاقلان بدانند، که نباید با نااهلان هم‌نشینی کنند.
حکایت ششم: فایده‌ی مشورت
خلیفه منصور وقتی مهدی را ولیعهد خود کرد، مهدی به خاطر مصلحت، مقام عیسی را بالا برد و عموی خود را زندانی کرد. او را به عیسی‌بن‌موسی داد و به صورت راز به او گفت: باید او را بکشی تا ما را آسوده کنی. خلیفه منصور قصد سفر حجّ کرد. عیسی خواست عبداالله را بکشد، امّا با یونس ابوفروه مشورت کرد. یونس گفت: مبادا او را بکشی، شاید هدف خلیفه این بوده که تو را برای قصاص او بکشد. او را مخفی کن تا هر وقت از تو طلب کردند به آن‌ها تسلیم کنی. عیسی چنین کرد. وقتی خلیفه از حجّ برگشت، اینطور فکر می‌کرد که عیسی عبدالله را کشته، پس عدّه‌ای از بنی‌عبّاس را تشویق کرد که از او شکایت کنند. پس به عیسی گفت: آن‌ها عموی مرا شفاعت می‌کنند. من او را به ایشان بخشیدم. او را آزاد کن. من آهسته در گوش امیر گفتم: مگر شما نگفته بودی که او را بکشم. پس من فرمان شما را انجام دادم و من عیسی‌بن‌مریم نیستم که مرده را زنده کنم. منصور خشمگین شد و به جماعت گفت: من هرگز نگفته بودم او را بکشند، امّا او به دروغ می‌گوید که به فرمان تو او را کشته‌ام. پس شما اگر می‌خواهید او را عفو کنید یا اینکه قصاص کنید. آن‌ها گفتند: قصاص می‌کنیم. عیسی گفت: من او را زنده به شما پس می‌دهم. پس عبدالله را به آن‌ها داد و به‌وسیله‌ی مشورت کردن، از مرگ نجات یافت.
۳-۱-۱۹٫ ارزش علم و خرد
حکایت اوّل: ثمره‌ی خردمندی و دانایی
هارون‌الرّشید در راه شکار، باغ سبز و خرّمی دید که اموال موبد زرتشتی بود. هارون می‌خواست آن باغ را بخرد. وزیرگفت: بارها از او تقاضای خرید کردم، امّا نمی‌فروشد، باید با حیله و مکری آن را بخریم. وقتی شما بازگشتی، به آن باغ بیایید و آن زرتشتی در باغ است. پس به پیش شما می‌آید. شما از صاحب باغ سؤال کنید. او می‌گوید: مال پادشاهان است. ما هم بر اقرار او گواهی می‌دهیم و از او می‌خریم. پس هارون به باغ زرتشتی آمد و از او پرسید: این باغ مال کیست؟ او گفت: دیروز مال پدرم بود. امروز مال من است و فردا نمی‌دانم مال چه کسی خواهد بود! هارون گفت: باغ خود را نجات دادی و برای خود محفوظ داشتی و این از نتیجه‌ی عقل و دانایی بود که از باغ محروم نشدی.
حکایت دوم: سخنان اسرارآمیز
حکیمی از حکمای عرب، که در دانش و حکمت سرآمد بود و او را شّن می‌نامیدند، عهد کرده بود که با زنی ازدواج کند که در دانایی همتایی نداشته باشد. هنوز چنین کسی را به دست نیاورده بود. روزی در راهی می‌رفت و با مردی همراه شد. شّن گفت: تو مرا بر دوش می‌کشی یا من تو را؟ آن مرد گفت: من نمی‌توانم عمّامه‌ی خود را با خود ببرم، چگونه می‌توانم تو را حمل کنم. شّن ساکت شد. پس مقداری راه رفتند، به کشتزاری رسیدند که بسیار خوش و خوشه‌های بسیاری داشت. شّن گفت: چه کسی می‌داند که محصول این کشت را کسی خورده یا نه؟ آن مرد گفت: غلّه‌ای که هنوز درو نکردند، چگونه می‌تواند خورده شده باشد؟ شّن ساکت بود تا زمانی که بر قبیله‌ای عبور می‌کردند و تابوت مرده‌ای را دیدند. شّن گفت: تو فکر می‌کنی این مرد زنده هست یا مرده؟ مرد گفت: قسم می‌خورم که تو احمق‌ترین فرد در جهان هستی! مرده‌ای که او را در تابوت می‌برند، تو سؤال می‌کنی مرده است یا زنده؟ من طاقت حرف‌های بیهوده‌ی تو را ندارم، تا اینکه به خانه‌ی آن مرد رسیدند. شّن را به خانه آورد، آن مرد دختری بسیار دانا و زیرک داشت. دختر از پدر در مورد فردی که همراه او بود، سؤال کرد؟ پدر گفت: در راه سختی زیادی به من رسید، مرد احمقی با من همراه بود و سخنان بیهوده می‌گفت و آن‌ها را برای دخترش تعریف کرد. دختر گفت: که در حقّ او خیلی بدی کردی، که حقّ آن مرد را نشناختی. او مرد حکیم و عالمی هست و گفته‌های او نتیجه‌ی دانایی اوست. آنکه گفته: تو بر من نشینی یا من بر تو؛ یعنی اینکه، تو حکایت می‌گویی یا من بگویم تا سختی راه کمتر شود. آنجا که گفته: این کشتزار را خورده‌اند یا نه؟ یعنی شاید صاحب آن کشتزار وام گرفته و طلبکار، وام را از او تقاضا می‌کند، پس باید آن غلّه را بفروشد و به بستانکار بدهد و در مورد آن که گفته: این مرد زنده است، یا مرده؛ یعنی اگر آن مرد عالم است و فرزندی یا شاگردی از خود گذاشته، که بعد از او نام او را زنده نگه دارد یا خیری از خود بر جای گذاشته، که نام او به‌وسیله‌ی آن زنده بماند یا اینکه جاهلی بوده و بعد از مرگ دیگر کسی از او یاد نکند، پس بهتر است او را مهمان کنی و تفسیر سخنانش را به او بگویی تا حمل بر نادانی تو نکند. پدر رفت و حکیم را به خانه آورد. عذرخواهی کرده و تفسیر این سخنان را به او گفت. دوباره اظهار داشت: من در آن لحظه ناراحت بودم و نمی‌توانستم به تو جواب بدهم. شّن گفت: نه این سخنان از تو نیست، بگو چه کسی تو را از راز این سخنان آگاه کرده است. پس آن مرد گفت: دختری دارم که در دانایی از همه برتر است و در دنیا همتایی ندارد. شّن وقتی این سخن را شنید، آن دختر را از پدر خواستگاری کرد و هر دو هم کفّ هم بودند و بین مردم مثل شدند.
حکایت سوم: پایداری در کسب علم
نقل کرده‌اند که: امام مفسّر، قفل‌سازی نمونه بود و از فولاد صندوقچه‌ای درست کرده بود. قفلی برای آن در قفل دیگر گذارده بود. وزن آن صندوقچه بیشتر از نیم قیراط نبود. آن را به عنوان هدیه برای پادشاه آورد. در آن زمان، دانشمندی پیش شاه آمد، شاه او را بسیار تعظیم نمود و پیش او زانوی ادب زد. قفل‌ساز با خود گفت: بزرگی این مرد به خاطر علم اوست و من عمر خود را در قفل‌سازی هدر دادم. بهتر است که علم دین بیاموزم و بقیّه‌ی عمر را به تحصیل سپری کنم. پس نزد عالم رفت و اوضاع و احوال خود را با آن امام گفت. او از همّت قفل‌ساز تعجّب کرد و گفت: تو مرد بزرگی شده‌ای و سنّ تو بالا رفته و برای کسب دانش آمادگی نداری، امّا یک کلمه به تو یاد می‌دهم تا استعداد تو را ببینم، پس پشت ستونی رفت و هزار مرتبه گفت: سگ پاک نمی‌شود، مگر به‌وسیله‌ی دبّاغی کردن. پس فردای آن روز استاد از او پرسید، جواب داد: پوست شیخ پاک نمی‌شود، مگر به‌وسیله‌ی دبّاغی شدن. همه خندیدند، استاد مقداری دیگر به او آموخت و بسیار رنج می‌کشید، تا اینکه سرانجام ناامید شد و از آنجا بیرون آمد و سر به کوه و صحرا گذاشت. به دامنه‌ی کوهی رسید، چشمه‌ای از بالای کوه، کوه را شکافته بود و قطره‌قطره از آن چون زلال می‌چکید. از ریزش قطرات در سنگ اثر کرده و حفره‌ای را به وجود آورده بود. با خود گفت: می‌دانم که علم از این آب نرم‌تر نیست و دل من از این سنگ سخت‌تر نیست. پس به وسیله‌ی دائمی بودن و پیوستگی در سنگ اثر کرده. بنابراین، بر خود مواظبت کرد و مشغول آموختن شد و خداوند درهای علم را برای او باز کرد تا اینکه استادی شد و سی سال فتوا نمود و همه‌ی اینها را به‌خاطر مداومت و ثابت قدم بودن به دست آورد.
حکایت چهارم: زاهد بنی‌اسرائیل
یکی از زهّاد بنی‌اسرائیل، در کوهی صومعه ساخته بود و از من گوشه‌گیری می‌کرد. سالی یک بار می‌آمد و با نگاه کردن به افراد مریض، همه سلامتی می‌یافتند. هیچ کس بر بالای کوه نمی‌رفت تا مزاحم او نباشد. یکی از افراد خواست بالای کوه برود و ریاضت کشیدن او را ببیند که چگونه به خدا تقرّب یافته، پس به صومعه‌ی او رفت و گفت: مدّتی است می‌خواهم به خدمت تو بیایم و ذکر تو را یاد بگیرم، پس در خدمت او بود، امّا احوال و گفتار او دور از شرع بود. آن مرد تعجّب کرد! و برگشت به خدمت پیامبر آن زمان رفت، آن‌چه بود بیان کرد. از پیامبر پرسید: این کرامت اجابت دعا از کجا به دست آورده؟ در همان زمان وحی نازل شد، که مدّتی است او در کوه ساکن است، از همه کناره‌گیری کرده و آنچه را انجام می‌دهد، به آن عبادت می‌گوید و بر انجام آن مداومت می‌کند، کَرَم ماست که دعای او مستجاب می‌شود و این برای این است که عاقلان بفهمند، هر کس در پیشگاه خدا مداومت کند و در عبادت و طاعت تلاش کند، اگرچه زبانش خطا گوید، امّا خداوند، به جهت اخلاص و دل پاک، اشتباهات او را می‌بخشد.
حکایت پنجم: خریداری سخنان حکمت‌آمیز
یکی از سلاطین پسر داشت. بسیار زیرک و نور چشم پدر بود. وقتی پدر مُرد و او به تخت پادشاهی رسید، از اطراف دشمنانش بلند شدند و جهان برای او سخت شد. پس قدری از چیزهای باارزش خزانه را برداشت و با جمعی از دوستان فرار کرد و بازرگانی را بر فرمانروایی ترجیح داد، تا به شهری رسید. به در دکّانی رفت. مردی را دید که کتاب‌های بسیاری پیش خود نهاده. از او سؤال کرد، چه کار می‌کنید؟ مرد جواب داد: سخن‌فروشم. شاهزاده تعجّب کرد و گفت: کالایی باارزش است، ولی خریدار ندارد. آن مرد جواب داد: محتاج در جهان بسیار است، هر کس که شانس و اقبال او برگردد، از این کالا دوری نمی‌کند و هر قیمتی که بگویم می‌خرد. شاهزاده هزار دینار داد و گفت: به من سخنی بفروش. حکیم گفت: آگاه باش! در جایی پست ساکن نشوی، مگر در بلندی. شاهزاده گفت: سخنی دیگر بگو. هزار دینار دیگر داد. حکیم گفت: مواظب باش تا در امانت خیانت نکنی. باز هزار دینار دیگر داد. حکیم گفت: مواظب باش! تا روز خوب را به روز بد ندهی. شاهزاده از پیش او رفت و با خود گفت: این سخنان به چه کار من می‌آید؟ در این فکر بود که دید گروه او کوچ کرده‌اند و در دامنه‌ی کوه ساکن شده بودند. گفت: هزار دینار داده‌ام تا اگر بلندی دیدم بر پستی فرو نیایم، این سخن بی‌فایده نیست. بر بلندی ساکن شد. پس سیلی آمد و او به سلامت ماند. شاهزاده گفت: این سخن به ده‌هزار دینار ارزید. روز دیگر به شهری رسیدند، ناگاه صدایی آمد که: امیر شهر عبور می‌کند. شاهزاده دید، امیر بنده‌ای از بندگان خودشان است، که پدرش آن ولایت را به او داده، پس او را شناخت. امیر شاهزاده را تعظیم کرد و به او گفت: پادشاهی را در تصرّف خود در بیاور و تاج بر سر بگذار، تا من تو را خدمت کنم. شاهزاده گفت: از پادشاهی دل کنده‌ام. امیر گفت: اکنون با من همراهی کن تا من از جانب تو امور را اداره کنم. شاهزاده آنجا ماند و همه‌ی ولایت به دست او اداره می‌شد، تا اینکه سفری برای امیر پیش آمد. از شاهزاده خواست تا مواظب خانه‌اش باشد. روزی زن امیر بر بالای بام رفته بود و شاهزاده جمال زیبایی داشت. زن امیر شیفته‌ی او شد. برای او نامه نوشت و او را به نزد خود طلبید. شاهزاده با خود گفت: هزار دینار داده‌ام که در امانت خیانت نکنم و خیانت شرط عقل نیست. پس زن امیر ناامید شده، او را تهدید کرد، امّا شاهزاده توجّه نمی‌کرد. امیر که برگشت، زن به او گفت: مرا به کسی سپرده‌ای که چند دفعه پیام داد و مرا نزد خود خواند و من توجّهی نکردم. او تهدید کرد، شوهر تو را هلاک می‌کنم. امیر خشمگین شد و نامه‌ای برای نگهبان قلعه نوشت و مهر کرد و به شاهزاده داد و گفت: آن را شخصاً به نزد نگهبان قلعه ببر. در راه دوستان را دید، به آن‌ها گفت: نامه‌ای دارم و مهم است. باید به نگهبان قلعه برسد. غلامی که واسطه‌ی زن امیر و شاهزاده بود، گفت: این نامه را به من بده تا برسانم. شاهزاده گفت: هزار دینار داده‌ام که بیاموزم روز نیک را به روز بد ندهم. نامه را به غلام داد و خود به نشاط مشغول شد. غلام نامه را رساند و نگهبان سر غلام را برید و به نزد امیر فرستاد. امیر گفت: شاید در این کار رازی نهفته باشد. از شاهزاده پرسید. شاهزاده قسم خورد و نوشته‌های زن را به او نشان داد و گفت: من بی‌گناهم و واسطه‌ی این کار غلام بود که سزای خود را دید و به‌وسیله‌ی این امانت از مرگ نجات یافت. معلوم شد که هر یک از جمله‌ها ارزش گوهر را دارد و هیچ کس در خریدن حکمت زیان نمی‌کند. عاقل کسی است که سخن حکمت را با جان و دل بپذیرد تا خوشبختی دو جهان را بیابد.
۳-۱-۲۰٫ در فضیلت ضیافت
حکایت اوّل: حضرت ابراهیم و پیر‍ِ بت‌پرست
حضرت ابراهیم پیامبر (ع) در مهمانداری، نمونه‌ای کامل بود و عادت ایشان بود که تا مهمان نمی‌آمد، غذا نمی‌خوردند. وقتی یک شبانه‌روز مهمان نیامد، به صحرا رفتند، پیری دیدند بت‌پرست، گفتند: افسوس اگر مسلمان بودی مهمان من می‌شدی. پیر رفت و جبرئیل آمد و به ابراهیم گفت: خدا سلام می‌رساند و می‌گوید: که این پیر هفتاد سال مشرک و بت‌پرست بود، ما از رزق و روزی‌اش کم نکردیم، یک روز که غذایش را به تو حواله کردیم، به بهانه‌ی بیگانه بودن غذا به او ندادی. حضرت ابراهیم (ع) به دنبال پیر رفت و او را برگرداند. پیر از ابراهیم پرسید: علّت اینکه در اوّل مرا به مهمانی نپذیرفتی و اکنون از من دعوت می‌کنی چیست؟ ابراهیم (ع) سرزنش خدا را در این مورد به او گفت. پیر گفت: نافرمانی چنین خدایی دور از جوانمردی است. پس مسلمان گردید و از بزرگان دین شد.
حکایت دوم: مهماندوستی حضرت علی (ع)
روزی امیرالمؤمنین علی (ع) گریه می‌کردند. سبب گریه‌ی ایشان را پرسیدند، فرمودند: از این بدتر چه چیز است ‌که هفت روز برای من مهمان نیامده و خانه‌ی من از برکت مهمانی محروم است و این از نهایت کرم و جوانمردی و بزرگواری ایشان بود.
حکایت سوم: مهمانی با مغز استخوان
علی‌بن‌هشام، مردی با مروّت و مهماندوست و از افراد معروف خلیفه مأمون بود. معتصم با او دشمن بود. روزی معتصم خواست با او شوخی کند و گفت: امروز هنگام صبحانه به مهمانی علی‌بن‌هشام برویم و حدّ مروّت او را امتحان کنیم. خلیفه مأمون و معتصم عبدالوهّاب در وقت صبحانه به نزد او آمدند و به علی‌بن‌هشام گفتند: امروز، صبحانه را در خانه‌ی تو خواهیم خورد. او گفت: ای خلیفه! من ناشتایی خورده‌ام و چیزی نمانده که لایق شما باشد. مأمون گفت: خود را به زحمت نینداز و هرچه داری بیاور. رسم علی‌بن‌هشام این بود که همیشه چند نوع حلوا و غذا در آشپزخانه‌اش پخته می‌شد و همیشه غذای او آماده بود. چون مهمان می‌آمد، بی‌درنگ غذا آماده بود. پس دستور داد که غذایی که آماده می‌شد، بیاورند. عبدالوهّاب برای امتحان کردن او، از آشپز مغز استخوان خواست. آشپز مغز را آورد و چند مرتبه درخواست می‌کرد و آشپز می‌آورد. آشپزان طبیعت علی‌بن‌هشام را می‌دانستند که اگر بگویند مغز نمانده، او ناراحت می‌شود. پس هرچه گاو و شتر و گوسفند بود، کشتند و مغز آن‌ها را فرستادند، تا اینکه سرانجام شتری را که به ده‌هزار دینار خریده بود، آشپز آن را کشت و پیش آن‌ها آورد. علی‌بن‌هشام آشپز را تحسین کرد و گفت: این همه مغز را از کجا آوردی؟ گفت: هرچه شتر و گاو و گوسفند بود، کشتم و مغزش را فرستادم. وقتی که دیگر هیچ چیز نمانده بود، آن شتر را که به ده‌هزار دینار خریده بودی، کشتم. هشام گفت: کار خوبی کردی، اگر کاری جز این می‌کردی، تو را ادب می‌کردم. آن‌ها تعجّب کردند و با این جوانمردی که کرد، در جهان از سخاوتمندان شد و این کار او یادگاری ماند.
حکایت چهارم: مهدی خلیفه و اعرابی
روزی خلیفه مهدی عبّاسی به شکار رفت و از‌ لشکر خود عقب افتاد. ناگهان به خیمه‌ی مرد عربی رسید. هوا گرم بود و گرسنه شده بود. از مرد عرب پرسید: مهمان نمی‌خواهی؟ گفت: می‌خواهم، اگر به هرچه دارم راضی باشی و عیب مرا نگیری. کمی ماست داشت، آورد و او خورد. گفت: این خیلی خوب بود. دیگر چه داری؟ کوزه‌ای شراب آورد و مهدی خورد. آنگاه به مرد عرب گفت: مرا می‌شناسی؟ گفت: من از نزدیکان خلیفه‌ام. عرب گفت: ممکن است و می‌تواند اینطور باشد. چون یک قدح دیگر شراب خورد، دوباره گفت: مرا می‌شناسی؟ مرد عرب گفت: نه. خلیفه گفت: من از گروه سپهسالاران خلیفه مهدی‌ام. مرد عرب کوزه‌ی شراب را از پیش او برداشت و برد. مهدی گفت: چه می‌کنی؟ به خدا سوگند که دیگر به تو شراب نمی‌دهم، زیرا پیمانه‌ی اوّل که خوردی، ادّعای نزدیکان خلیفه را کردی. پیمانه‌ی دوم که خوردی، گفتی از سپهسالاران خلیفه‌ام. به گمانم پیمانه‌ی سومی را که بخوری، ادّعای خلافت می‌کنی و با پیمانه‌ی چهارم، ادّعای نبوّت و پیامبری می‌کنی و می‌گویی من رسول‌الله هستم. آن وقت فرشتگان می‌آیند و مرا به زحمت می‌اندازند. خلیفه از این سخن او بسیار خندید، بعد از مدّتی لشکر و خدمِ او آمدند و آن مرد عرب را خلعت و انعام زیادی داد.
حکایت پنجم: حقّ نان و نمک
یکی از دزدان عرب حکایت کرد: در صحرا به قبیله‌ای رسیدم. در آن قبیله، مردی بسیار شجاع و سخاوتمند بود. به خانه‌ی او رفتم و او شتری برای من قربانی کرد. به او گفتم: خود را به رنج نینداز. گفت: رسمِ ما این است که به مهمان گوشت مانده نمی‌دهیم. چند روزی آنجا ماندم، هر روز شتری می‌کشت. منتظر فرصتی بودم و شتر را راندم و بردم. وقتی مرد عرب باخبر شد، به دنبالم آمد و راه را بر من بست. وقتی مرا دید، تیر را در کمان گذاشت و گفت: سوسماری در آنجا خوابیده، تیر را بر او می‌زنم و این کار را کرد. پس خواست تیری را بر پشت سوسمار بزند. سپس به من گفت: مواظب باش که تیری نیز بر سینه‌ی تو خواهم زد. گفتم: من شتران را به تو پس می‌دهم، از من دست بردار. گفت: دست برنمی‌دارم تا شتران را به جای خود بازآوری. پس شتران را به چراگاهشان بردم. به من گفت: چه چیزی تو را وادار کرد که این کار را بکنی؟ گفتم: نیاز داشتم و نیز می‌دیدم که تو اسراف می‌کنی، پس گلّه‌ی شتران را برداشتم و بردم، تا به هدف خود برسم. پس اگر چنین است، حقّ نان و نمک برجاست. بیست شتر را به تو می‌دهم. من بیست شتر گرفتم و از او تشکّر کردم.
حکایت ششم: ملکشاه و روستایی
روزی ملکشاه آلب‌ارسلان به شکار رفته بود. به روستایی از نیشابور رسید، گرسنه بود. مردی را مشغول کشاورزی دید. از او پرسید: هیچ نانی داری؟ گفت: دارم، ولی نه برای تو. سلطان گفت: بیهوده نگو، دو سه نان به من بده. روستایی گفت: تو که بدون هیچ حقّی نان از من می‌خواهی، بیهوده می‌گویی. سلطان فهمید که هیچ سختی در او اثر نخواهد داشت. پس شمشیر را از کمر باز کرد و گفت: این را بگیر، چند نان بده. روستایی گفت: به دکّان نانوایی برو، زیرا اگر من از سر کشت خود بروم، تو نمی‌توانی مرا پیدا کنی. سلطان گفت: این شمشیر را به تو می‌بخشم. مرد گفت: بهتر است که دست از من برداری. سلطان خواست که برود، امّا روستایی او را گرفت و معذرت‌خواهی کرد. گفت با تو شوخی می‌کردم. برای او شراب و غذا آورد و برّه قربانی کرد و گوشت آن را کباب کرد و او را مهمانی داد. وقتی لشکر به سلطان رسیدند، روستایی تازه فهمید که او سلطان است. پس شرمنده شد. سلطان به او گفت: باید به قصر ما بیایی تا حقّ مهمانی تو را ادا کنم. روستایی گفت: ما در روزگار سلطان آسودگی داریم. عادت ما نیست که از مهمان مزد بگیریم. پس هرچه سلطان منتظر شد، روستایی به قصرش نیامد. گروهی را فرستاد تا از او بپرسند: آیا زمانی سلطان مهمان تو بوده است؟ به هیچ کس نگفت: بله بوده است. سلطان از همّت بلند او تعجّب کرد و دستور داد آن روستا را برای او و فرزندانش وقف کند و به خاطر میزبانی خوبی که کرد، از سختی فقر و تنگدستی به خوشی رسید.
حکایت هفتم: مهمانی کریمان
شیخ‌احمد خضرویه به زن خود گفت: می‌خواهم روزی فلان کس از بزرگان شهر را مهمان کنم. زن گفت: او مردی بزرگ است و ما اسباب مهمانی او نداریم، امّا وقتی که خواستی او را بیاوری، دستور بده گاوی و گوسفندی و خری را بکشند. احمد گفت: حکمت داشتن خر چیست؟ زن گفت: وقتی بزرگان غذا می‌خورند، واجب است که سگان محلّه نیز غذا بخورند.
حکایت هشتم: آیین مهمانداری
زمانی مردی دوستی داشت که میان آن‌ها صداقت و همدلی بود. برحسب اتّفاق، دوست به مهمانی دوستش رفت. میزبان در مهمانی او سنگ تمام گذاشت. بعد از سه روز که می‌خواست برگردد، گفت: افسوس که مهمانی دادن را خوب نمی‌دانستی. وقتی به مهمانی من بیایی تو را یاد بدهم. میزبان ناراحت شد و فکر کرد در مهمانی او چه اشتباهی کرده و کدام نکته را رعایت نکرده، تا اینکه یک بار به شهر دوستش اتّفاقی سفر کرد و به خانه‌ی دوست رفت. آن دوست او را احترام کرد و فوراً غذای حاضری نان و سرکه برای او آورد. سپس دو سه خوردنی آورد. مهمان با خود گفت: شاید، فردا خود را به زحمت بیندازد، امّا روز بعد، غذای سرد برای او آورد. مهمان تعجّب کرد و گفت: آن زحمتی که من در مهمانی او کشیدم و او مرا متأثّر کرد، در حالی که خودش هیچ زحمتی به خود نمی‌دهد. روزی شرم و خجالت را کنار گذاشت و از او پرسید: دوستان را این چنین مهمان می‌کنند؟ جواب داد: بله. خود را به رنج انداختن، برای بیگانگان است. وقتی من به نزد تو آمدم، می‌خواستم یک ماه بمانم و تو را ببینم، امّا چون بر خود زحمت می‌دادی، برای سفر آماده شدم و رفتم و حالا که تو آمدی، من از تو به طور معمولی مهمانی می‌کنم و بر تو سختی نمی‌گذارم و اگر یک سال پیش من باشی، برای من زحمتی نیست. مرد دانست که خود را به رنج انداختن، برای مهمان از رسوم بزرگان نیست و روی ترش کردن، از عادات فرومایگان است.

۲-۲-۲- تقسیم بندی کنترل بیولوژیک:
Rosen و Debach در سال ۱۹۷۹ کنترل بیولوژیک انگل ها را به دو گروه تقسیم بندی نمودهاند] ۵۳.[
۲-۲-۲-۱- کنترل بیولوژیک کاملComplete biological control) ):
در این روش به ندرت از عوامل شیمیایی استفاده می‏گردد و در نتیجه جمعیت انگل همواره در زیر آستانه زیان اقتصادی (Economic thereshol) قرار میگیرد.
۲-۲-۲-۲- کنترل بیولوژیک محدود (Partial biological control):
از این روش برای آن دسته از انگل ها که نمیتوان جمعیت آنها را در حد پایینتر از آستانه زیان اقتصادی نگه داشت استفاده میشود. هم زمان از روش های شیمیایی به میزان۷۰-۵۰ درصد و کنترل زیستی محدود استفاده میشود.

لازم به ذکر است که میزان اختصاصی بودن این روش به شرایط محیط اجرای طرح و انواع موجودات حاضر در آن محیط بستگی دارد. ممکن است استفاده از طرحی که در یک منطقه کاملا موفق بوده است در محلی دیگر به شکست منجر گردد. به علاوه در برنامههای کنترل بیولوژیک باید تعادلی بین فواید و خطرات بالقوه آنها برقرار باشد و نتیجه استفاده و عدم بهکار گرفتن آنها با یکدیگر کاملا سنجیده شود، چرا که رهاسازی کنترل نشده آفت می‏تواند بر محیط و گونه های بومی مفید، اثر سوء گذاشته و پراکندگی طبیعی آنها را به خطر اندازد] ۵۳.[
۲-۲-۳- عوامل موثر بر کنترل بیولوژیک
۲-۲-۳-۱- عوامل غیر زنده:
نظیر آب و هوا و مواد شیمیایی موجود در محیط بوده و مستقیما به تراکم جمعیت آفت بستگی ندارد.
۲-۲-۳-۲- عوامل زنده:
دشمنان طبیعی هستند و حضور آنها وابسته به تراکم و جمعیت انگل (Density dependent) است به طوری که ازدیاد جمعیت انگل موجب افزایش فعالیت تخریبی دشمنان طبیعی آنها میشود. ظرفیت تولید مثل، قابلیت تحمل تغییرات محیطی و سازگاری دشمنان طبیعی با جایگاه مورد نظر برای کنترل بیولوژیک، از شاخص ‏های مهم دیگر هستند. کنترل کنندههای بیولوژیک بالقوه موجوداتی از قبیل ویروس ها، ریکتزیا ها، باکتری ها و سموم آنها، سایر بیماریزا های میکروبی، شبهانگل ها، قارچ ها، نماتود های شکارچی، حلزون ها و ماهی ها، ترماتود ها، تک یاخته ها، حشرات، جرب ها، کنه ها و انواع ناقلین بیمهره هستند.
۲-۲-۴- تاریخچه استفاده از روش های کنترل بیولوژیک
۲-۲-۴-۱- سایر کشورها:
در دهه اخیر جهش بزرگی در استفاده از این روش برای کنترل آفت های گیاهی، دامی و حتی انسان به وجود آمده است. در چین برای کنترل آفت های گیاهی از تحریک عنکبوت ها استفاده میکردند و این نوع مبارزه با بهره گرفتن از کنترل کننده های طبیعی قدمتی چند هزار ساله دارد. در اروپا اولین بار در سال ۱۷۷۲ طرح استفاده از حشرات صیاد برای کنترل آفات ارائه شد و به عقیده آنها هر حشره دشمنی دارد که آن را تعقیب و صید مینماید. بنابراین باید این دشمنان را جمعآوری کرده و از آنها برای از بین بردن آفت های گیاهی استفاده نمود] ۷.[
نخستین بررسی میدانی توسط حشره شناسان روسی و با تولید مقدار زیادی هاگ قارچ های بیماریزای متاریزیوم آنیزوپلیه (Metarhizium anisopliae)، بر ضد نوزاد سوسک شکر کلیونوس پونکتیونتریوس (Cleonus punctiventrius) انجام و باعث تلف شدن ۸۰-۵۵% نوزادان در سطح مزرعه گردید.
سنفورد (Sanford)، برای اولینبار دریافت که میتوان با آلوده کردن گیاهان با قارچ ها عوامل بیماری‏زای گیاهان را کنترل نمود و به تجربه مشاهده نمود که با افزودن مواد آلی به خاک میتوان از آلودگی گوجه فرنگی به قارچ استرپتومایسس اسکابز (Streptomyces scabies) کاست. وی این پدیده را به وجود نقش ضدیت موجودات گندروی مرتبط دانست به طوری که امروزه دریافتهاند که شرایط محیطی اثر مستقیمی بر تعادل بین گونه های موجود در خاک و یا در سطح برگ ها دارد] ۵۸[. یک حشره شناس استرالیایی نوعی مگس انگل را در سال ۱۸۸۷ وارد استرالیا نمود. در آمریکا و ایالت کالیفرنیای جنوبی کفشدوزک با توجه به سرعت تکثیر آن در داخل پوسته درخت، مورد توجه قرار گرفت که پس از دو سال از آن به عنوان عاملی برای کنترل آفات استفاده شد.
در سال های اخیر نیز در ارتباط با کنترل بیولوژیک کنه ها با بهره گرفتن از قارچ ها مطالعات نسبتا زیادی صورت گرفته است. در یک بررسی با عنوان کنترل بیولوژیک آکارین ها با بهره گرفتن از قارچ ها، ابتدا آکارین ها مطابق طبقه بندی اونس (Evans) طبقه بندی شده و سپس اهمیت آکارین های کشاورزی، پزشکی و دامپزشکی و تنوع زیستی آنها شرح داده شده است. در ادامه به طبقه بندی قارچ ها پرداخته و بعد قارچ های آکاروپاتوژن و استفاده از آنها در کنترل بیولوژیک را معرفی نموده است که ۲۰ قارچ موثر در کنترل بیولوژیک کنه ها در بین آنها به چشم میخورد.
در مطالعهای در سال ۲۰۰۱ توسط Onofree و همکاران اثرات ۴ جدایه قارچی انتوموپاتوژن در برابر بووفیلوس میکروپلوس بررسی گردید. در این مطالعه قارچ های انتوموپاتوژن متاریزیوم فلاوویریده و متاریزیوم آنیزوپلیه هر کدام دو جدایه در شرایط آزمایشگاهی مورد ارزیابی قرار گرفتند و نشان داده شد که جدایه های متاریزیوم آنیزوپلیه و متاریزیوم فلاوویریده به عنوان عوامل کنترل بیولوژیک در برابر بوفیلوس میکروپلوس بوده و موثرترین قارچ، متارزیوم فلاوویریده جدایه CG291 معرفی گردید] ۴۶.[
Kaaya و همکاران (۲۰۰۰) در یک بررسی نشان دادند که بواریا باسینا و متاریزیوم آنیزوپلیه سبب مرگ و میر ۱۰۰-۸۰ درصد در جمعیت کنه هایRhipicephalus appendiculatus وvariegatum Amblyomma و حدود ۵۳ درصد در جمعیت Boophilus decoloratus در مراحل مختلف رشد کنه شدند. هم چنین وقتی روی کنهی ماده Boophilus decoloratus اسپری شدند سبب کاهش ۶۸-۴۸ درصدی در تخم ریزی شدند و استفاده از آنها در محیط به صورت اسپری روی علف ها سبب کاهش ۹۲-۸۰ درصد جمعیت کنهی بالغ Rhipicephalus appendiculatus شده است. در این مقاله در نهایت قارچ های پاتوژن کنه ها به عنوان جایگزینی مناسب برای کنه کش های شیمیایی (Acarricides) در مبارزه با کنه ها معرفی شده است] ۳۶.[
Da Costa و همکاران (۲۰۰۱ ) به جداسازی دو قارچ بواریا باسینا و متاریزیوم آنیزوپلیه از کنهی Boophilus microplus و بررسی اکولوژی آنها پرداخته و هم چنین به جداسازی قارچهای دیگری از کنه ‏های مختلف اشاره کردهاند و تاکید کردهاند با توجه به این که این دو قارچ از خاک در کشورهای مختلف جدا شدهاند و به عنوان فلور طبیعی خاک و حشرات و گروه زیادی از کنه ها هستند میتوانند به عنوان فاکتور های مهمی در کنترل کنه ها مطرح باشند] ۱۴.[
Kirkland و همکاران (۲۰۰۴) نشان دادند که سویه های بواریا باسیانا و متاریزیوم آنیزوپلیه در برابر کنه ‏های سخت خانواده Ixodidae شامل Ixodes scapularis و کنه های دامهای اهلی نظیر Boophilus microplus ، Rhipicephalus appendiculatus و Amblyoma variegatum ، هم چنین کنه های نرم خانواده Argasidae نظیر Argas persicus طیور، پاتوژن هستند. آنها در تجربیات آزمایشگاهی و فیلد نشان دادند که متاریزیوم آنیزوپلیه میتواند برای کنترل Ixodes scapularis موثر باشد، بواریا باسینا با حدت متوسط نیز برای Rhipicephalus sanguinus و Ixodes scapularis و به میزان کمتری برای Dermacenter variabili پاتوژن نشان داده شده است] ۳۷.[
Benjamin و همکاران (۲۰۰۲) تاثیر قارچ متاریزیوم آنیزوپلیه روی کنه Ixodes scapularis را در آزمایشگاه و محیط بررسی کردند. آنها در این مطالعه به پتانسیلهای این قارچ برای استفاده عملی در فیلد توجه نمودند. در آزمایشگاه در حدود ۹۶ درصد مرگ و میر در غلظت spore/ml10⁹×۴ در محیط به صورت اسپری حدود ۵۳ درصد موثر ارزیابی شده است. در نهایت تاکید شده که فعالیت آکاریسیدی متاریزیوم آنیزوپلیه برای استفاده در برنامهی کنترل Ixodes scapularis موثر میباشد] ۱۱.[
Hornbostel و همکاران در سال ۲۰۰۴ اثر متاریزیوم آنیزوپلیه را روی وزن بعد از خونخواری فرمهای بالغ و نوچه و لارو کنه Ixodes scapularis بررسی کردند و نشان دادند این قارچ روی ماده بالغ قبل از خونخواری و تخم ریزی به ترتیب ۳۳ و ۵۰ درصد موثر بوده است. در نهایت این قارچ به عنوان یک عامل موثر برای کنترل زیستی کنه ها معرفی شده است] ۳۵.[
Sewify و Habib در سال ۲۰۰۱ به بررسی اثرات بواریا باسیانا و متاریزیوم آنیزوپلیه روی مراحل تکاملی کنه Argas پرداخته و مرگ و میر ۱۰۰ درصدی کنه ها پس از سه هفته از شروع درمان با قارچ های مذکور را گزارش کردند. طی این تحقیق قارچ های انتوموپاتوژن به عنوان عامل موثری برای مبارزه با کنه آرگاس معرفی شده است ]۶۰.[
در سال ۲۰۰۷ Hartelt و همکاران تاثیر قارچ های انتوموپاتوژن و نماتودها را روی مراحل مختلف رشد کنه Ixodes ricinus بررسی کرده و عنوان کردند تمامی قارچ های مورد آزمایش در برابر کنه Ixodes ricinus موثر بوده اما تاثیر متفاوتی دارند. در این مطالعه متاریزیوم آنیزوپلیه سویه ۹۷ موثرترین قارچ معرفی شده است ]۳۱.[
۲-۲-۴-۲- ایران:
کنترل بیولوژیک در ایران تاکنون عمدتا برای مبارزه با آفت های گیاهی و کشاورزی مورد استفاده قرار گرفته است. در سال ۱۳۱۰ کفشدوزک استرالیایی رودالیا کاردینالیس (Rodalia Cardinalis) از جزیره سیسیل وارد کشور شد و برای مبارزه با شپشک استرالیایی مرکبات، ایسریا پورکاسی (Iceria Purchaci) در استان مازندران مورد استفاده قرار گرفت] ۷.[
در سال ۱۳۲۶ تولید انبوه زنبورهای تخم خوار تلنوموس (Telenomus spp) شروع و در سال ۱۳۴۰ چند صد هزار از آنها در منطقه اصفهان و ورامین برای کنترل سن گندم رها شد. زنبورهای شبه انگل تریسیدوس دلوشای (Trissdous delucchii) روی تخم پروانه سزامیا نوناگروئیدز ( (Sesamia nonagroides انگل مزارع نیشکر خوزستان قدرت انهدامی خوبی داشتند، بهطوری که استفاده از آنها تا حد زیادی نیاز به مبارزه شیمیایی را مرتفع ساخت] ۷.[
یکی از حشرات مورد استفاده برای کنترل بیولوژیک در ایران زنبور های تریکوگراما هستند که در ۵۰ کشور جهان به طور عملی مورد استفاده قرار میگیرند. در ایران نیز گونه تریکوگراما اوانسنس ( T.evanescens) گزارش و از سال ۱۳۵۳ راجع به آن تحقیق شده است و برای مبارزه با آفت کرم ساقه خوار برنج چیلوسوپرسالیس (chilosuppressalis) از آن استفاده نمودهاند.
در سال ۱۳۶۳ طرح جامع تحقیقات راجع به این زنبور و فنآوری تولید انبوه آن توسط سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران به اجرا در آمد. معتقدند که در شرایط جغرافیایی ایران و با توجه به اثر نامساعد شرایط فیزیکی و سایر عوامل محیطی، نقش اقتصادی این عوامل از ثبات کاملی برخوردار نیست] ۵[. در ارتباط با کنترل بیولوژیک کنه ها در ایران تاکنون مطالعات معدودی صورت گرفته است.
در مطالعهای توسط پیرعلی خیرآبادی و همکاران (۲۰۰۷) تاثیر ۱۱ جدایه قارچی انتوموپاتوژن با منشا داخلی و خارجی روی مراحل مختلف رشد کنه ریپیسفالوس آنولاتوس مورد ارزیابی قرار گرفته است] ۱.[
در یک بررسی توسط پیرعلی خیرآبادی و همکاران (۲۰۰۸) اثر دو جدایه قارچ انتوموپاتوژن متاریزیوم آنیزوپلیه در شرایط فیلد روی زنبورستان آلودهای در شمال تهران انجام گردید که با موفقیت همراه بوده است] ۴۸.[
در سال ۲۰۰۸ توسلی و همکاران تاثیرات سه قارچ انتوموپاتوژن متاریزیوم آنیزوپلیه روی مراحل مختلف رشد کنه درمانیسوس گالینه (Dermanyssus gallinae) را بررسی کردند. آنها هم چنین متاریزیوم آنیزوپلیه سویه V245 را موثرترین قارچ معرفی نمودند] ۶۲.[
پورسید و همکاران در سال ۲۰۱۰ به بررسی اثرات قارچ انتوموپاتوژن متاریزیوم آنیزوپلیه روی مراحل مختلف زندگی کنه Argas persicus پرداخته و عنوان کردند که متاریزیوم آنیزوپلیه سویه V245موثرترین قارچ در مطالعه آنها بوده که باعث ۱۰۰% تلفات، ۱۸روز پس از درمان در بالاترین غلظت مورد آزمایش (۱۰^۷ کنیدی در میلی‏لیتر) شده است] ۵۰.[
با وجود تحقیقات به عمل آمده، این مطالعه جزء اولین مطالعات صورت گرفته در کشور به امید جایگزین کردن قارچ های انتوموپاتوژن با سموم شیمیایی قابل استفاده علیه کنه هیالوما مارجیناتوم می باشد.
۲-۲-۵- مزایای کنترل بیولوژیک:
کنترل بیولوژیک دارای برخی مزایا نسبت به دیگر روش های کنترل آفات به ویژه آفت کش های شیمیایی است. کنترل بیولوژیک برای کاربر و محیط ایمن است، پسماند ندارد و به مراتب مقرون به صرفهتر است. این کنترل معمولا پایدار است و نیاز به اقدام مجدد و مداوم مانند استفاده از آفت کش ها ندارد و در بسیاری موارد به راحتی استفاده میشود. مزیت دیگر این است که عوامل بیولوژیکی اغلب میزبان اختصاصی دارند.
از مزایای کنترل بیولوژیک به وسیله قارچ های انتوموپاتوژن این است که بلع آنها توسط میزبان ‏هایشان ضروری نیست و ایجاد عفونت در اثر نفوذ مستقیم از طریق کوتیکول بندپایان هم حاصل میشود. این روش وقتی مهم است که علیه بیماری به انسان و دام به کار برده شود، زیرا تزریق پاتوژنهای حشرات به انسان یا حیوان به منظور کشتن ناقلین از جمله کنه ها از طریق خونخواری کاری غیر اخلاقی است. از طرفی وفور آن ها در طبیعت، سهولت جمع‏آوری و تکثیر، مقاومت بندپایان نسبت به سموم و مشکلات ناشی از باقی ماندن سموم در تولیدات دامی نظیر شیر، گوشت و تخم مرغ که در استفاده از قارچ های انتوموپاتوژن وجود ندارد، از مزایای استفاده از این قارچ ها در کنترل بندپایان است. لازم به ذکر است که کنترل بیولوژیک بندپایان توسط قارچ ها نمیتواند جمعیت بندپایان را کاملا ریشه کن کند ولی آنها را به صورت چشمگیر کاهش داده و باعث جلوگیری از اثرات نامناسب آنها در صورت قرار گرفتن روی دام میشود] ۱,۸.[
۲-۲-۶- معایب کنترل بیولوژیک:
بزرگترین عیب کنترل بیولوژیک این است که اثرات آن اغلب به کندی صورت می گیرد. اگر جمعیت یک آفت در حد ایجاد ضرر اقتصادی باشد، آفت کش های شیمیایی پاسخ بهتری میدهند. عیب دیگر اینکه عوامل کنترل بیولوژیکی میزبان را کاملا ریشهکن نمیکنند زیرا حیات خودشان به میزبان وابسته است. از دیگر معایب آنها از بین رفتن گونه های مفید و غیر هدف در منطقه مورد نظر است. پیش از هر اقدام باید ابتدا در هر منطقه ارزیابی های دقیق صورت گیرد تا مانع از خسارات احتمالی گردد و یا آن را به حداقل برساند. باید برنامه های پیشگیری برای کاهش ضرر و زیان آفات بسیار دقیق باشد. بنابراین دشمنان طبیعی برای آفات مورد نظر باید اختصاصی باشند و بهترین نتیجه زمانی به دست می آید که بدون ایجاد هیچ خطری برای گونه های مفید و غیر هدف، گونه هدف از بین برود] ۱,۸.[
۲-۲-۷- عوامل کنترل بیولوژیک:
عوامل کنترل بیولوژیک شامل سه نوع ارگانیسم شکارچی، انگل و پاتوژن میباشند.
۲-۲-۷-۱- شکارچی:
شکارچی عموما به صورت ارگانیسمی تعریف میشود که در طول دوره زندگی خود همه یا بخشی از جمعیت میزبان خود را میکشد و مصرف میکند. شکارچی ها معمولا خیلی اختصاصی میزبان نیستند. از آنجایی که شکارچی ها تعداد بیشتری شکار تغذیه میکنند، تعداد کمتری از آنها برای کنترل بیولوژیک مورد نیاز است. بنابراین سرعت تکثیر پایینی دارند.
۲-۲-۷-۲- انگل:
انگل عموما به صورت ارگانیسمی تعریف میشود که در دوره زندگی خود همه یا بخشی از میزبان خود را مصرف میکند. انگل ها اغلب بسیار اختصاصی میزبان هستند. از آنجایی که روی یک میزبان تغذیه میکنند تعداد بیشتری انگل برای کنترل بیولوژیک مورد نیاز است و بنابراین تکثیر بالایی دارند.
۲-۲-۷-۳- پاتوژن:

۲-۲-۲- تقسیم بندی کنترل بیولوژیک:
Rosen و Debach در سال ۱۹۷۹ کنترل بیولوژیک انگل ها را به دو گروه تقسیم بندی نمودهاند] ۵۳.[
۲-۲-۲-۱- کنترل بیولوژیک کاملComplete biological control) ):
در این روش به ندرت از عوامل شیمیایی استفاده می‏گردد و در نتیجه جمعیت انگل همواره در زیر آستانه زیان اقتصادی (Economic thereshol) قرار میگیرد.
۲-۲-۲-۲- کنترل بیولوژیک محدود (Partial biological control):
از این روش برای آن دسته از انگل ها که نمیتوان جمعیت آنها را در حد پایینتر از آستانه زیان اقتصادی نگه داشت استفاده میشود. هم زمان از روش های شیمیایی به میزان۷۰-۵۰ درصد و کنترل زیستی محدود استفاده میشود.

لازم به ذکر است که میزان اختصاصی بودن این روش به شرایط محیط اجرای طرح و انواع موجودات حاضر در آن محیط بستگی دارد. ممکن است استفاده از طرحی که در یک منطقه کاملا موفق بوده است در محلی دیگر به شکست منجر گردد. به علاوه در برنامههای کنترل بیولوژیک باید تعادلی بین فواید و خطرات بالقوه آنها برقرار باشد و نتیجه استفاده و عدم بهکار گرفتن آنها با یکدیگر کاملا سنجیده شود، چرا که رهاسازی کنترل نشده آفت می‏تواند بر محیط و گونه های بومی مفید، اثر سوء گذاشته و پراکندگی طبیعی آنها را به خطر اندازد] ۵۳.[
۲-۲-۳- عوامل موثر بر کنترل بیولوژیک
۲-۲-۳-۱- عوامل غیر زنده:
نظیر آب و هوا و مواد شیمیایی موجود در محیط بوده و مستقیما به تراکم جمعیت آفت بستگی ندارد.
۲-۲-۳-۲- عوامل زنده:
دشمنان طبیعی هستند و حضور آنها وابسته به تراکم و جمعیت انگل (Density dependent) است به طوری که ازدیاد جمعیت انگل موجب افزایش فعالیت تخریبی دشمنان طبیعی آنها میشود. ظرفیت تولید مثل، قابلیت تحمل تغییرات محیطی و سازگاری دشمنان طبیعی با جایگاه مورد نظر برای کنترل بیولوژیک، از شاخص ‏های مهم دیگر هستند. کنترل کنندههای بیولوژیک بالقوه موجوداتی از قبیل ویروس ها، ریکتزیا ها، باکتری ها و سموم آنها، سایر بیماریزا های میکروبی، شبهانگل ها، قارچ ها، نماتود های شکارچی، حلزون ها و ماهی ها، ترماتود ها، تک یاخته ها، حشرات، جرب ها، کنه ها و انواع ناقلین بیمهره هستند.
۲-۲-۴- تاریخچه استفاده از روش های کنترل بیولوژیک
۲-۲-۴-۱- سایر کشورها:
در دهه اخیر جهش بزرگی در استفاده از این روش برای کنترل آفت های گیاهی، دامی و حتی انسان به وجود آمده است. در چین برای کنترل آفت های گیاهی از تحریک عنکبوت ها استفاده میکردند و این نوع مبارزه با بهره گرفتن از کنترل کننده های طبیعی قدمتی چند هزار ساله دارد. در اروپا اولین بار در سال ۱۷۷۲ طرح استفاده از حشرات صیاد برای کنترل آفات ارائه شد و به عقیده آنها هر حشره دشمنی دارد که آن را تعقیب و صید مینماید. بنابراین باید این دشمنان را جمعآوری کرده و از آنها برای از بین بردن آفت های گیاهی استفاده نمود] ۷.[
نخستین بررسی میدانی توسط حشره شناسان روسی و با تولید مقدار زیادی هاگ قارچ های بیماریزای متاریزیوم آنیزوپلیه (Metarhizium anisopliae)، بر ضد نوزاد سوسک شکر کلیونوس پونکتیونتریوس (Cleonus punctiventrius) انجام و باعث تلف شدن ۸۰-۵۵% نوزادان در سطح مزرعه گردید.
سنفورد (Sanford)، برای اولینبار دریافت که میتوان با آلوده کردن گیاهان با قارچ ها عوامل بیماری‏زای گیاهان را کنترل نمود و به تجربه مشاهده نمود که با افزودن مواد آلی به خاک میتوان از آلودگی گوجه فرنگی به قارچ استرپتومایسس اسکابز (Streptomyces scabies) کاست. وی این پدیده را به وجود نقش ضدیت موجودات گندروی مرتبط دانست به طوری که امروزه دریافتهاند که شرایط محیطی اثر مستقیمی بر تعادل بین گونه های موجود در خاک و یا در سطح برگ ها دارد] ۵۸[. یک حشره شناس استرالیایی نوعی مگس انگل را در سال ۱۸۸۷ وارد استرالیا نمود. در آمریکا و ایالت کالیفرنیای جنوبی کفشدوزک با توجه به سرعت تکثیر آن در داخل پوسته درخت، مورد توجه قرار گرفت که پس از دو سال از آن به عنوان عاملی برای کنترل آفات استفاده شد.
در سال های اخیر نیز در ارتباط با کنترل بیولوژیک کنه ها با بهره گرفتن از قارچ ها مطالعات نسبتا زیادی صورت گرفته است. در یک بررسی با عنوان کنترل بیولوژیک آکارین ها با بهره گرفتن از قارچ ها، ابتدا آکارین ها مطابق طبقه بندی اونس (Evans) طبقه بندی شده و سپس اهمیت آکارین های کشاورزی، پزشکی و دامپزشکی و تنوع زیستی آنها شرح داده شده است. در ادامه به طبقه بندی قارچ ها پرداخته و بعد قارچ های آکاروپاتوژن و استفاده از آنها در کنترل بیولوژیک را معرفی نموده است که ۲۰ قارچ موثر در کنترل بیولوژیک کنه ها در بین آنها به چشم میخورد.
در مطالعهای در سال ۲۰۰۱ توسط Onofree و همکاران اثرات ۴ جدایه قارچی انتوموپاتوژن در برابر بووفیلوس میکروپلوس بررسی گردید. در این مطالعه قارچ های انتوموپاتوژن متاریزیوم فلاوویریده و متاریزیوم آنیزوپلیه هر کدام دو جدایه در شرایط آزمایشگاهی مورد ارزیابی قرار گرفتند و نشان داده شد که جدایه های متاریزیوم آنیزوپلیه و متاریزیوم فلاوویریده به عنوان عوامل کنترل بیولوژیک در برابر بوفیلوس میکروپلوس بوده و موثرترین قارچ، متارزیوم فلاوویریده جدایه CG291 معرفی گردید] ۴۶.[
Kaaya و همکاران (۲۰۰۰) در یک بررسی نشان دادند که بواریا باسینا و متاریزیوم آنیزوپلیه سبب مرگ و میر ۱۰۰-۸۰ درصد در جمعیت کنه هایRhipicephalus appendiculatus وvariegatum Amblyomma و حدود ۵۳ درصد در جمعیت Boophilus decoloratus در مراحل مختلف رشد کنه شدند. هم چنین وقتی روی کنهی ماده Boophilus decoloratus اسپری شدند سبب کاهش ۶۸-۴۸ درصدی در تخم ریزی شدند و استفاده از آنها در محیط به صورت اسپری روی علف ها سبب کاهش ۹۲-۸۰ درصد جمعیت کنهی بالغ Rhipicephalus appendiculatus شده است. در این مقاله در نهایت قارچ های پاتوژن کنه ها به عنوان جایگزینی مناسب برای کنه کش های شیمیایی (Acarricides) در مبارزه با کنه ها معرفی شده است] ۳۶.[
Da Costa و همکاران (۲۰۰۱ ) به جداسازی دو قارچ بواریا باسینا و متاریزیوم آنیزوپلیه از کنهی Boophilus microplus و بررسی اکولوژی آنها پرداخته و هم چنین به جداسازی قارچهای دیگری از کنه ‏های مختلف اشاره کردهاند و تاکید کردهاند با توجه به این که این دو قارچ از خاک در کشورهای مختلف جدا شدهاند و به عنوان فلور طبیعی خاک و حشرات و گروه زیادی از کنه ها هستند میتوانند به عنوان فاکتور های مهمی در کنترل کنه ها مطرح باشند] ۱۴.[
Kirkland و همکاران (۲۰۰۴) نشان دادند که سویه های بواریا باسیانا و متاریزیوم آنیزوپلیه در برابر کنه ‏های سخت خانواده Ixodidae شامل Ixodes scapularis و کنه های دامهای اهلی نظیر Boophilus microplus ، Rhipicephalus appendiculatus و Amblyoma variegatum ، هم چنین کنه های نرم خانواده Argasidae نظیر Argas persicus طیور، پاتوژن هستند. آنها در تجربیات آزمایشگاهی و فیلد نشان دادند که متاریزیوم آنیزوپلیه میتواند برای کنترل Ixodes scapularis موثر باشد، بواریا باسینا با حدت متوسط نیز برای Rhipicephalus sanguinus و Ixodes scapularis و به میزان کمتری برای Dermacenter variabili پاتوژن نشان داده شده است] ۳۷.[
Benjamin و همکاران (۲۰۰۲) تاثیر قارچ متاریزیوم آنیزوپلیه روی کنه Ixodes scapularis را در آزمایشگاه و محیط بررسی کردند. آنها در این مطالعه به پتانسیلهای این قارچ برای استفاده عملی در فیلد توجه نمودند. در آزمایشگاه در حدود ۹۶ درصد مرگ و میر در غلظت spore/ml10⁹×۴ در محیط به صورت اسپری حدود ۵۳ درصد موثر ارزیابی شده است. در نهایت تاکید شده که فعالیت آکاریسیدی متاریزیوم آنیزوپلیه برای استفاده در برنامهی کنترل Ixodes scapularis موثر میباشد] ۱۱.[
Hornbostel و همکاران در سال ۲۰۰۴ اثر متاریزیوم آنیزوپلیه را روی وزن بعد از خونخواری فرمهای بالغ و نوچه و لارو کنه Ixodes scapularis بررسی کردند و نشان دادند این قارچ روی ماده بالغ قبل از خونخواری و تخم ریزی به ترتیب ۳۳ و ۵۰ درصد موثر بوده است. در نهایت این قارچ به عنوان یک عامل موثر برای کنترل زیستی کنه ها معرفی شده است] ۳۵.[
Sewify و Habib در سال ۲۰۰۱ به بررسی اثرات بواریا باسیانا و متاریزیوم آنیزوپلیه روی مراحل تکاملی کنه Argas پرداخته و مرگ و میر ۱۰۰ درصدی کنه ها پس از سه هفته از شروع درمان با قارچ های مذکور را گزارش کردند. طی این تحقیق قارچ های انتوموپاتوژن به عنوان عامل موثری برای مبارزه با کنه آرگاس معرفی شده است ]۶۰.[
در سال ۲۰۰۷ Hartelt و همکاران تاثیر قارچ های انتوموپاتوژن و نماتودها را روی مراحل مختلف رشد کنه Ixodes ricinus بررسی کرده و عنوان کردند تمامی قارچ های مورد آزمایش در برابر کنه Ixodes ricinus موثر بوده اما تاثیر متفاوتی دارند. در این مطالعه متاریزیوم آنیزوپلیه سویه ۹۷ موثرترین قارچ معرفی شده است ]۳۱.[
۲-۲-۴-۲- ایران:
کنترل بیولوژیک در ایران تاکنون عمدتا برای مبارزه با آفت های گیاهی و کشاورزی مورد استفاده قرار گرفته است. در سال ۱۳۱۰ کفشدوزک استرالیایی رودالیا کاردینالیس (Rodalia Cardinalis) از جزیره سیسیل وارد کشور شد و برای مبارزه با شپشک استرالیایی مرکبات، ایسریا پورکاسی (Iceria Purchaci) در استان مازندران مورد استفاده قرار گرفت] ۷.[
در سال ۱۳۲۶ تولید انبوه زنبورهای تخم خوار تلنوموس (Telenomus spp) شروع و در سال ۱۳۴۰ چند صد هزار از آنها در منطقه اصفهان و ورامین برای کنترل سن گندم رها شد. زنبورهای شبه انگل تریسیدوس دلوشای (Trissdous delucchii) روی تخم پروانه سزامیا نوناگروئیدز ( (Sesamia nonagroides انگل مزارع نیشکر خوزستان قدرت انهدامی خوبی داشتند، بهطوری که استفاده از آنها تا حد زیادی نیاز به مبارزه شیمیایی را مرتفع ساخت] ۷.[
یکی از حشرات مورد استفاده برای کنترل بیولوژیک در ایران زنبور های تریکوگراما هستند که در ۵۰ کشور جهان به طور عملی مورد استفاده قرار میگیرند. در ایران نیز گونه تریکوگراما اوانسنس ( T.evanescens) گزارش و از سال ۱۳۵۳ راجع به آن تحقیق شده است و برای مبارزه با آفت کرم ساقه خوار برنج چیلوسوپرسالیس (chilosuppressalis) از آن استفاده نمودهاند.
در سال ۱۳۶۳ طرح جامع تحقیقات راجع به این زنبور و فنآوری تولید انبوه آن توسط سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران به اجرا در آمد. معتقدند که در شرایط جغرافیایی ایران و با توجه به اثر نامساعد شرایط فیزیکی و سایر عوامل محیطی، نقش اقتصادی این عوامل از ثبات کاملی برخوردار نیست] ۵[. در ارتباط با کنترل بیولوژیک کنه ها در ایران تاکنون مطالعات معدودی صورت گرفته است.
در مطالعهای توسط پیرعلی خیرآبادی و همکاران (۲۰۰۷) تاثیر ۱۱ جدایه قارچی انتوموپاتوژن با منشا داخلی و خارجی روی مراحل مختلف رشد کنه ریپیسفالوس آنولاتوس مورد ارزیابی قرار گرفته است] ۱.[
در یک بررسی توسط پیرعلی خیرآبادی و همکاران (۲۰۰۸) اثر دو جدایه قارچ انتوموپاتوژن متاریزیوم آنیزوپلیه در شرایط فیلد روی زنبورستان آلودهای در شمال تهران انجام گردید که با موفقیت همراه بوده است] ۴۸.[
در سال ۲۰۰۸ توسلی و همکاران تاثیرات سه قارچ انتوموپاتوژن متاریزیوم آنیزوپلیه روی مراحل مختلف رشد کنه درمانیسوس گالینه (Dermanyssus gallinae) را بررسی کردند. آنها هم چنین متاریزیوم آنیزوپلیه سویه V245 را موثرترین قارچ معرفی نمودند] ۶۲.[
پورسید و همکاران در سال ۲۰۱۰ به بررسی اثرات قارچ انتوموپاتوژن متاریزیوم آنیزوپلیه روی مراحل مختلف زندگی کنه Argas persicus پرداخته و عنوان کردند که متاریزیوم آنیزوپلیه سویه V245موثرترین قارچ در مطالعه آنها بوده که باعث ۱۰۰% تلفات، ۱۸روز پس از درمان در بالاترین غلظت مورد آزمایش (۱۰^۷ کنیدی در میلی‏لیتر) شده است] ۵۰.[
با وجود تحقیقات به عمل آمده، این مطالعه جزء اولین مطالعات صورت گرفته در کشور به امید جایگزین کردن قارچ های انتوموپاتوژن با سموم شیمیایی قابل استفاده علیه کنه هیالوما مارجیناتوم می باشد.
۲-۲-۵- مزایای کنترل بیولوژیک:
کنترل بیولوژیک دارای برخی مزایا نسبت به دیگر روش های کنترل آفات به ویژه آفت کش های شیمیایی است. کنترل بیولوژیک برای کاربر و محیط ایمن است، پسماند ندارد و به مراتب مقرون به صرفهتر است. این کنترل معمولا پایدار است و نیاز به اقدام مجدد و مداوم مانند استفاده از آفت کش ها ندارد و در بسیاری موارد به راحتی استفاده میشود. مزیت دیگر این است که عوامل بیولوژیکی اغلب میزبان اختصاصی دارند.
از مزایای کنترل بیولوژیک به وسیله قارچ های انتوموپاتوژن این است که بلع آنها توسط میزبان ‏هایشان ضروری نیست و ایجاد عفونت در اثر نفوذ مستقیم از طریق کوتیکول بندپایان هم حاصل میشود. این روش وقتی مهم است که علیه بیماری به انسان و دام به کار برده شود، زیرا تزریق پاتوژنهای حشرات به انسان یا حیوان به منظور کشتن ناقلین از جمله کنه ها از طریق خونخواری کاری غیر اخلاقی است. از طرفی وفور آن ها در طبیعت، سهولت جمع‏آوری و تکثیر، مقاومت بندپایان نسبت به سموم و مشکلات ناشی از باقی ماندن سموم در تولیدات دامی نظیر شیر، گوشت و تخم مرغ که در استفاده از قارچ های انتوموپاتوژن وجود ندارد، از مزایای استفاده از این قارچ ها در کنترل بندپایان است. لازم به ذکر است که کنترل بیولوژیک بندپایان توسط قارچ ها نمیتواند جمعیت بندپایان را کاملا ریشه کن کند ولی آنها را به صورت چشمگیر کاهش داده و باعث جلوگیری از اثرات نامناسب آنها در صورت قرار گرفتن روی دام میشود] ۱,۸.[
۲-۲-۶- معایب کنترل بیولوژیک:
بزرگترین عیب کنترل بیولوژیک این است که اثرات آن اغلب به کندی صورت می گیرد. اگر جمعیت یک آفت در حد ایجاد ضرر اقتصادی باشد، آفت کش های شیمیایی پاسخ بهتری میدهند. عیب دیگر اینکه عوامل کنترل بیولوژیکی میزبان را کاملا ریشهکن نمیکنند زیرا حیات خودشان به میزبان وابسته است. از دیگر معایب آنها از بین رفتن گونه های مفید و غیر هدف در منطقه مورد نظر است. پیش از هر اقدام باید ابتدا در هر منطقه ارزیابی های دقیق صورت گیرد تا مانع از خسارات احتمالی گردد و یا آن را به حداقل برساند. باید برنامه های پیشگیری برای کاهش ضرر و زیان آفات بسیار دقیق باشد. بنابراین دشمنان طبیعی برای آفات مورد نظر باید اختصاصی باشند و بهترین نتیجه زمانی به دست می آید که بدون ایجاد هیچ خطری برای گونه های مفید و غیر هدف، گونه هدف از بین برود] ۱,۸.[
۲-۲-۷- عوامل کنترل بیولوژیک:
عوامل کنترل بیولوژیک شامل سه نوع ارگانیسم شکارچی، انگل و پاتوژن میباشند.
۲-۲-۷-۱- شکارچی:
شکارچی عموما به صورت ارگانیسمی تعریف میشود که در طول دوره زندگی خود همه یا بخشی از جمعیت میزبان خود را میکشد و مصرف میکند. شکارچی ها معمولا خیلی اختصاصی میزبان نیستند. از آنجایی که شکارچی ها تعداد بیشتری شکار تغذیه میکنند، تعداد کمتری از آنها برای کنترل بیولوژیک مورد نیاز است. بنابراین سرعت تکثیر پایینی دارند.
۲-۲-۷-۲- انگل:
انگل عموما به صورت ارگانیسمی تعریف میشود که در دوره زندگی خود همه یا بخشی از میزبان خود را مصرف میکند. انگل ها اغلب بسیار اختصاصی میزبان هستند. از آنجایی که روی یک میزبان تغذیه میکنند تعداد بیشتری انگل برای کنترل بیولوژیک مورد نیاز است و بنابراین تکثیر بالایی دارند.
۲-۲-۷-۳- پاتوژن:

نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام

به نمایندگی از تأثیر رشد عملیاتی بر محافظه کاری:
شرکتهای با نرخ MB بالاتر ، فرصتهای رشد و سرمایه گذاری بیشتری پیش روی خود دارند و وجود چنین شرایطی منجر به افزایش هزینه های نمایندگی خواهد شد ؛ چرا که وجود گزینه های مختلف رشد با هزینه های نمایندگی ارتباط مثبت معناداری دارند (خان و واتز ، ۲۰۰۹ ) و حسابداری محافظه کارانه ابزاری موثر در پاسخ به هزینه های نمایندگی است . خان و واتز ( ۲۰۰۹ ) ، لارا و همکاران (۲۰۱۱) ، فروغی و عباسی (۱۳۹۰) ، از این متغیر به عنوان یکی از عوامل موثر در محافظه کاری نام برده و در مدلهای مفهومی پژوهش از آن استفاده نمودند.

لگاریتم طبیعی کل دارایی‌ها

به نمایندگی از تأثیر گذاری اندازه بر محافظه کاری:
با توجه به فرضیه های هزینه های سیاسی و تأثیر تجمیعی رویدادها پیش بینی می شود که بین اندازه شرکت و میزان محافظه کاری اعمال شده توسط شرکتها رابطه معناداری وجود دارد .(واتز و زیمرمن ،۱۹۸۶) معتقدند که صاحبان قدرت انگیزه دارند که برای انتقال ثروت از شرکتها به سمت خودشان موضع بگیرند. این مواضع به شکل الزام بعضی از شرکتها به تحمیل مالیات بالاتر یا محروم کردن آنها از بعضی از مزایا و حقوق صورت میگیرد. هزینه های تحمیل شده به شرکت ها تابعی ازاندازه ی آن ها است. زیرا شرکت های کوچک تر کمتر مورد توجه هستند و بنابراین کمتر در معرض انتقال سیاسی ثروت واقع می شوند؛ در نتیجه شرکتهای بزرگ که تحت فشارهای سیاسی هستند. انگیزه ی بیشتری برای استفاده از رویه های کاهنده ی سود خالص و در نتیجه حسابداری محافظه کارانه دارند.

درصد مالکان نهادی

به نمایندگی از تأثیر حاکمیت شرکتی بر محافظه کاری :
وجود سهامداران نهادی به عنوان ساز و کار حاکمیت شرکتی موجب همسو شدن منافع سهامداران میشود و این همسویی باعث نفوذ سرمایه گذاران بر مدیریت می گردد (.شفر، ۱۹۹۷) و با توجه به تئوری نمایندگی در شرکتهای با میزان مالکیت نهادی بالا. تقاضای کمتری برای رویه های محافظه کاری وجود دارد .(خان و واتز ،۲۰۰۷) . نکونام و نکونام( ۱۳۹۱) در پژوهش خود با بهره گرفتن از مدل‌های تعدیلی آستامی و تاور^[۲۰۶] (۲۰۰۶) ،چی و همکاران (۲۰۰۹) از این متغیر به عنوان یکی از عوامل موثر در تعیین درجه محافظه کاری نام می برنند .

۲-۴-۹-۳- متغیر های کنترلی عدم تقارن اطلاعاتی
در این پژوهش به منظور افزایش توان تخمینی مدلهای رگرسیونی مرتبط با عدم تقارن اطلاعاتی و بازدهی غیر عادی از شاخص های ترازنامه ای ، شاخص های افشاء اطلاعات و شاخص های مدیریت سود به عنوان متغیرهای کنترلی استفاده شده است .
الف) شاخص‌های ترازنامه‌ای در ارتباط با عدم تقارن اطلاعاتی
(هیم ال بر و سالمورسز ۱۹۹۷) متغیرهای زیر را به عنوان ابزارهای توضیحی در خور در ارتباط با هزینه نمایندگی سهامداران شرکت ارائه می کند. آن‌ها استدلال می‌کنند که تفاوت در هزینه‌های نمایندگی از عدم تقارن اطلاعاتی بین مدیریت و سایر افراد نشات می‌گیرد. نتایج آن‌ها حاکی از آن است که متغیرهای زیر در تعیین عدم تقارن اطلاعاتی می‌تواند کمک نماید.
ارزش خالص اموال و تجهیزات / فروش
سرمایه ‌در گردش / ارزش خالص اموال و تجهیزات
بدهی کوتاه مدت / ارزش دفتری دارایی ها
اهرم مالی /ارزش دفتری دارایی
لگاریتم طبیعی فروش خالص
ب) شاخص افشاء و محیط اطلاعاتی در ارتباط با عدم تقارن اطلاعاتی
لیوز و وایسوکی (۲۰۰۸) ادبیات نظری در ارتباط بین گزارش مالی و سطح افشاء و تأثیر گذاری آن‌ها بر روی محیط اطلاعاتی ارائه نمودند. آن‌ها مدعی شدند که بین محققان مختلف یک توافق کلی وجود دارد مبنی بر اینکه گزارش مالی و افشاء داوطلبانه بر روی محیط اطلاعاتی تأثیر می‌گذارد. با این وجود معیار مشترکی برای اندازه گیری محیط اطلاعاتی وجود ندارد. ولی اغلب از کیفیت سود و رشد سود به عنوان معیارهای محیط اطلاعاتی استفاده می‌شود. همچنین ایکر و همکاران (۲۰۰۶). استفاده از چنین معیارهایی را برای بررسی عدم تقارن اطلاعاتی مناسب می‌دانند آن‌ها استدلال می‌کنند که اصلاح و تغییر اقلام تعهدی از طریق شناسایی جریان نقد در طول زمان صورت می‌گیرید و با توجه به اینکه اقلام تعهدی به عنوان مبنا برای برآورد و اندازه گیری استفاده می‌شود بنابراین ممکن است خطا پیش بینی‌ها از این عامل نشات بگیرد. به بیان دیگر می‌توان مدعی شد که شاخص‌های محیط اطلاعاتی از دو عامل ذاتی و مدیریتی ناشی می‌شود و اقلام تعهدی شاهدی براین قضیه است؛ و به طور کلی می‌توان گفت که عدم تقارن اطلاعاتی رابطه معکوسی با کیفیت سود دارد.
به همین منظور در این پژوهش ضمن در نظر گرفتن هر دو متغیر مذکور از مدل (فرانسیس و همکاران (۲۰۰۵) که بر گرفته از پیشنهادات دیچو و دیچاو (۲۰۰۲) استفاده شده است. لازم به ذکر است که متغیرهای کلیدی به وسیله مدل اصلاح شده جونز تقویت شده است.
معادله ۱۲
کل اقلام تعهدی جاری است که از فرمول زیر محاسبه می گردد.
تغییر در دارایی جاری شرکت i در دوره t
تغییر دربدهی جاری شرکت i در دوره t
تغییر در وجه نقد عملیاتی شرکت i در دوره t
خالص تغییرات در بدهی های غیر عملیاتی کوتاه مدت (سود سهام وحصه جاری بدهی بلند مدت) شرکت i در دوره t
جریانات وجوه نقد ناشی عملیاتی شرکت i در دوره t که به صورت زیر محاسبه می‌گردد.
سود خالص شرکت i در دوره t
مجموع هزینه استهلاک شرکت i در دوره t
تغییر فروش شرکت i در دوره t
ارزش ناخالص دارایی ثابت شرکت I در دورهt
با توجه به اینکه صورت جریان وجه نقد تهیه شده بر اساس استاندادهای حسابداری ایران در ۵ طبقه دسته بندی می گردند لذا جهت تعدیل مدل بالا از فرمول زیر کمک گرفته شده است .(ثقفی ،بولو،۱۳۸۸)

جریان نقد مرتبط با مالیات بر در آمد

_

Memorandum to CCW Delegates The Need to Re-Visit Protocol III on Incendiary Weapons, Human Rights Watch and Harvard Law School International Human Rights Clinic November 2010,p1.available on:
http://hrp.law.harvard.edu/wp-content/uploads/2011/04/protocolmemo.pdf ↑
Detter Delupis, Ingrid,’’ The Law of War’’, Cambridge University Press,2000,p223.
↑
Ibid,p223. ↑
Draft Rules of 1956 for the Limitation of the Dangers Incurred by Civilian Population in Time of War ↑
Fleck, Dieter,Op.Cit,p151. ↑
Ibid,p151. ↑
ICRC,’’ Customary International Humanitarian Law: pt. 1-2. Practice’’,Op.Cit,p1942.
↑
Barak, Eitan,Op.Cit,p97. ↑
Human Right Watch,’’ Rain of Fire: Israel’s Unlawful Use of White Phosphorus in Gaza’’, Human Rights Watch Publication,2009,p63. ↑
Human Right Watch,Op.Cit ,p63.
↑
البته این حق شرط ایالات متحده که علاوه بر پروتکل سوم،پروتکل های دوم و اول کنوانسیون برخی تسلیحات متعارف را شامل می گردد مورد اعتراض برخی کشورها از جمله اسپانیا قرار گرفته است که آن را مخالف با روح و مفاد این اسناد ذکر می نمایند. بر طبق کنوانسیون بین الملل حقوق معاهدات ۱۹۶۹،در صورت اعتراض به حق شرط یک دولت عضو توسط دولت عضو دیگر در یک معاهده چندجانبه،آن حق شرط نسبت به دولت اعتراض کننده مجری نخواهد بود.برای اطلاعات بیشتر دراین مورد ن.ک به :

Schmitt, M.N.; Arimatsu, Louise and McCormack, Tim,Op.Cit,p604. ↑
Sivakumaran, Sandesh,Op.Cit,p398. ↑
Ibid,pp1-2. ↑
Additional Protocol to the Convention on Prohibitions or Restrictions on the Use of Certain Conventional Weapons which may be deemed to be Excessively Injurious or to have Indiscriminate Effects (Protocol IV, entitled Protocol on Blinding Laser Weapons)
↑
United Nations Office for Disarmament Affairs,’’ Convention on Prohibitions or Restrictions on the Use of Certain Conventional Weapons which may be deemed to be Excessively Injurious or to have Indiscriminate Effects
http://disarmament.un.org/treaties/t/ccwc_p4
↑
…..,’’ Customary International Humanitarian Law: pt. 1-2. Practice’’, Cambridge University Press,p1977.
↑
Saxon, Dan,’’ International Humanitarian Law and the Changing Technology of War’’, Martinus Nijhoff Publishers,2013,p71.
↑
Maslen, Stuart,’’ Anti-personnel Mines Under Humanitarian Law: A View from the Vanishing Point’’, Intersentia nv, 2001,p221.
↑
Solis, Gary D.,’’ The Law of Armed Conflict: International Humanitarian Law in War’’ Cambridge University Press,2010,p587.
↑
International Committee of Red Cross,’’New Protocol on Blinding Laser Weapons’’, https://www.icrc.org/eng/resources/documents/misc/57jn4y.htm,p1(last visit 6/5/2014) ↑
Geneva Academy of International Humanitarian Law and Human Rights ‘’۱۹۹۵ Protocol on Bliding Laser Weapons,’’ http://www.weaponslaw.org/treaties/1995-protocol-on-blinding-laser-weapons/p1(last visut 4/9/2014) ↑
Rappert, Brian,’’ Non-lethal Weapons as Legitimising Forces?: Technology, Politics and the Management of Conflict’’, Routledge, ۲۰۰۴,p153.
↑
Explosive Remnants of War Protocol ↑
International Committee of Red Cross,’’ Protocol on Explosive Remnants of War (Protocol V to the 1980 CCW Convention), 28 November 2003 https://www.icrc.org/ihl/INTRO/610,p1(last visit 24/1/2014) ↑
United Nations Office in Geneva’,Working for Peace’’ http://www.onug.ch/ 80256EE600585943/(httpPages)/C7DDB8C CD5DD3BB 7C1 25 71D 8004247FA?OpenDocument,p1(last visit 24/1/2015) ↑
شایان ذکر است که مین ها به دو دسته کلی مین های زمینی و دریایی تقسیم می شوند.. مین های دریایی برخلاف مین های زمینی در حقوق بین الملل منع نشده اند و بالعکس یکی از سلاح های می باشد که در نبرد دریایی می تواند کارایی بسیار خوبی داشته باشند. وجود انواع مین های دریایی اعم از مین های لنگردار،شناور،کف خواب،کنترل از راه دور و …. توانمندی های بالایی را ایجاد می نماید.برای اطلاعات بیشتر ن.ک به : جمالی،علی؛محبی،عباسعلی،اهمیت بکارگیری مین های دریایی در نبردهای دریایی،فصلنامه مطالعات دفاعی و امنیتی ،بهار و تابستان ۱۳۸۸،شماره ۵۴،ص۳۷٫ ↑
Convention on the Prohibition of the Use, Stockpiling, Production and Transfer of Anti-Personnel Mines and on their Destruction ↑
‘’Ottawa Process’’ ↑
‘’Toward a Global Ban on Anti-Personnel Mines’’ ↑
“Oslo Diplomatic Conference on a Total Global Ban on Anti-Personnel Mines" ↑
این ۲۸ کشور عبارتند از افغانستان،آلبانی،آنگولا،بوسنی و هرزگوین،بروندی،کامبوج،چاد،کلمبیا،کروواسی،جمهوری دموکراتیک کنگو،السالوادور،اریتره،اتیوپی،گینه بیسائو،عراق،اردن،موزامبیک،نیکاراگوئه،پرو،سنگال،صربستان،سومالی،سودان جنوبی،سودان،تاجیکستان،تایلند،اوگاندا و یمن.برای اطلاعات بیشتر در این زمینه ن.ک به :
AP Mine Ban Convention,’’Convention on the Prohibition of the Use,Stockpiling,Production and Transfer of Anti-Personnel Mines and Their Destruction,http://www.apminebanconvention.org/background-status-of-the-convention/assisting-the-victims/p1(last visit 6/12/2014) ↑
The Cartagena action plan 2010-2014
↑
از این میان برای نمونه می توان به علت عدم مضویت ایالات متحده آمریکا در کنوانسیون اتاوا اشاره نمود.ایالات متحده به دو دلیل عمده حاضر به عضویت در این کنوانسیون نیست یکی بحث مربوط به مین های ضد نفر هوشمند که در جبهه های نبرد نیروهای آمریکایی به منظور حفاظت از نیروهای نظامی این کشور کارگذاشته می شود و ایالات متحده گفته است حاضر به کنارگذاشتن این نوع مین ها نمی باشد از سوی دیگر مسئله کارگذاشتن مین های زمینی توسط ارتش ایالات متحده در منطقه غیرنظامی شبه جزیره کره به منظور جلوگیری از حمله زمینی کره شمالی به جنوبی می باشد.با این حال،دولت اوباما اعلان نموده است که در حال بازنگری در سیاست های آمریکا نسبت به کنوانسیون اتاوا است. برای اطلاعات بیشتر دراین زمینه ن.ک به:
Arms Control Association,’’The Ottawa Convention at Glance ‘’ http:// www armscontrol .org/factsheets/ottawa,p1(last visit 12/6/2014) ↑
هم اکنون نیز سه دولت بلاروس،یونان و اوکراین هنوز نتوانسته اند نسبت به تخریب کامل زرادخانه های مین های زمینی خود اقدام نمایند.برای اطلاعات بیشتر دراین زمینه ن.ک به :