اثر اصلی تاریخ کاشت روی تعداد شاخه اولیه در سطح احتمال یک درصد معنی دار بوده ولی اثر اصلی رقم و اثر متقابل تاریخ کاشت در رقم بر روی این صفت غیر معنی دار بوده است (جدول۳-۵). با توجه به جدول مقایسات میانگین مشاهده می شود که تاریخ کاشت ۱۰ فروردین (۱۵/۳ شاخه اولیه) بالاتر از بقیه تاریخ های کاشت در گروه a قرار گرفته و با دیگر تاریخ های کاشت (۲۵ فروردین، ۹ اردیبهشت و ۲۴ اردیبهشت) اختلاف معنی داری نشان می دهد و کمترین تعداد شاخه نیز در آخرین تاریخ کاشت یعنی در ۲۴ اردیبهشت مشاهده می شود (جدول۳-۶). جانسون و همکاران (۱۹۹۵)، و اوزر (۲۰۰۳)، طی گزارش مشابهی اعلام می دارند که تعداد شاخه در هر بوته با تاخیر در کاشت کاهش می یابد. جنکینز و لیچ (۱۹۸۶)، گزارش کردند که با تاخیر در کاشت کلزا، تعداد شاخه های جانبی کاهش می یابد. که دلیل آن می تواند دوره رشد رویشی کوتاه گیاه در اثر عوامل نامساعد آب و هوایی باشد. در تاریخ کاشت زود و به موقع رشد گیاه به طور طبیعی انجام می شود و گیاه فرصت کافی برای شاخه زنی پیدا می کند ولی در تاریخ کاشت های دیر هنگام گیاه بیشتر از اینکه شاخه تولید کند، سعی می کند که مراحل مختلف رویشی را هر چه زودتر پشت سر گذاشته و تولید بذر نماید.
۳-۱-۲-۳- تعداد خورجین در ساقه
با توجه به جدول تجزیه واریانس، اثر اصلی تاریخ کاشت بر روی صفت تعداد خورجین در ساقه در سطح احتمال یک درصد معنی دار بوده ولی اثر اصلی رقم و اثر متقابل تاریخ کاشت در رقم بر روی صفت تعداد خورجین در ساقه غیر معنی دار می باشد (جدول ۳-۵). در تاریخ کاشت ۱۰ فروردین صفت تعداد خورجین در ساقه مانند اکثر صفات مرفولوژیک بالاترین رقم را (۱۷/۱۲ خورجین در ساقه) به خود اختصاص داده است و در گروه a قرار گرفته و با دیگر تاریخ های کاشت اختلاف معنی داری دارد. دیگر تاریخ های کاشت (۲۵ فروردین، ۹ اردیبهشت و ۲۴ اردیبهشت ) نیز به ترتیب در گروه های پایین تر قرار گرفته اند (جدول ۳-۶). مندهام و همکاران(۱۹۸۱)، گزارش کرده اند که صفت تعداد خورجین در گیاه در ژنوتیپ های پر محصول کلزا بیش از هر عامل دیگری تابع شرایط آب و هوایی، زمان کاشت و تراکم بوته می باشد. دجنهارد و کندرا (۱۹۸۷)، نیز گزارش کردند که با تاخیر در کاشت، تعداد غلاف در بوته کاهش می یابد. که در اینجا نیز مشاهده می شود تعداد غلاف در ساقه به تبع از تعداد غلاف در بوته کاهش یافته است. اوزر و اورال (۱۹۹۹) نیز تعداد غلاف در بوته را علاوه بر نوع رقم متاثر از تاریخ کاشت نیز می دانند که در این آزمایش نیز تعداد غلاف هم در ساقه و هم در شاخه با تاخیر در کاشت کاهش یافته است، که می تواند ناشی از کوتاه بودن طول دوره های مختلف فنولوژیکی در تاریخ کاشت های تاخیری باشد. زیرا گیاه نمی تواند در فرصت کم تعداد غلاف بیشتری تولید نماید.
۳-۱-۲-۴- تعداد خورجین در شاخه
با توجه به جدول تجزیه واریانس، مشاهده می شود که اثر اصلی تاریخ کاشت بر روی صفت تعداد خورجین در شاخه معنی دار بوده ولی اثر اصلی رقم و اثر متقابل تاریخ کاشت در رقم بر روی تعداد خورجین در شاخه غیر معنی دار شده است (جدول ۳-۵). تاریخ کاشت ۱۰ فروردین با بیشترین اثر (۴۸/۲۴ خورجین در شاخه) و به طور مشترک با ۲۵ فروردین و با قرار گرفتن در گروه a اختلاف آماری معنی داری با دو تاریخ کاشت دیگر (۹ اردیبهشت و ۲۴ اردیبهشت) دارد، و تاریخ کاشت ۲۴ اردیبهشت یعنی آخرین تاریخ کاشت با میانگین ۲۰/۲ خورجین در شاخه در پایین ترین حد قرار گرفته است (جدول ۳-۶). در اینجا نیز تاریخ کاشت های زودهنگام به دلیل داشتن فرصت کافی تعداد غلاف بیشتری را تولید کرده اند. این یافته با نتایج حاصل از یافته های بسیاری از جمله دجنهارد و کندرا (۱۹۸۷)، اوزر و اورال (۱۹۹۹) و مندهام و همکاران (۱۹۸۷) مطابقت دارد.
۳-۱-۲-۵- ارتفاع بوته
با توجه به جدول تجزیه واریانس اثر اصلی تاریخ کاشت در سطح احتمال یک در صد، اثر اصلی رقم در سطح احتمال ۵ درصد و اثر متقابل تاریخ کاشت در رقم در سطح احتمال یک درصد بر روی ارتفاع بوته معنی دار می باشد (جدول۳-۵). جدول مقایسات میانگین نشان می دهد که تاریخ کاشت ۱۰ فروردین بیشترین تاثیر را بر روی صفت ارتفاع بوته داشته و بالاترین مقدار (۸۶/۸۴ سانتی متر) را به خود اختصاص داده و در گروه a قرار گرفته وبا دیگر تاریخ های کاشت اختلاف معنی داری نشان می دهد. بقیه تاریخ های کاشت نیز (۲۵ فروردین، ۹ اردیبهشت و ۲۴ اردیبهشت) به ترتیب در گروه های پایین تر قرار گرفته اند به طوری که تاریخ کاشت ۲۴ اردیبهشت در پایین ترین گروه قرار گرفته و با ۴۶/۱۹ سانتی متر کمترین ارتفاع بوته را داشته است، و یک اختلاف قابل توجهی بین اولین و آخرین تاریخ کاشت از نظر صفت ارتفاع بوته وجود دارد (جدول۳-۶). در کاشت بموقع در بهار گیاه فرصت کافی برای رشد رویشی دارد و دیرتر به مرحله رشد زایشی وارد می شود ولی در تاریخ کاشت های دیر هنگام، با توجه به افزایش دما و نا مساعد شدن شرایط محیطی، گیاه به طور طبیعی از رشد رویشی کمتری برخوردار بوده و ارتفاع آن نیز کوتاه تر می شود. حسینی بای (۱۳۸۲)، گزارش می کند که تاریخ کاشت بر روی صفات مختلف کلزا از جمله صفت ارتفاع بوته، تاثیر معنی داری دارد. پوتز و گاردنر(۱۹۸۰)، نشان دادند که تاخیر در کاشت بر روی ارتفاع گیاه تاثیر معنی داری ندارد. با این حال تایلور و اسمیت (۱۹۹۲)، گزارش کردندکه کاشت دیر باعث کاهش ارتفاع در گیاه کلزا می شود.
با توجه به جدول مقایسات میانگین، رقم RDF003 با میانگین ۷۷/۵۷ سانتی متر بیشترین ارتفاع را داشته و در گروه a قرار گرفته است و نسبت به دو رقم دیگر (ساری گول و هایولا۴۰۱) برتر می باشد و دو رقم ساری گو ل و هایولا۴۰۱ به طور مشترک در گروه bقرار گرفته اند و تفاوتی با یکدیگر ندارند (جدول ۳-۶). در این مورد اختلاف ژنتیکی ارقام با یکدیگر باعث به وجود آمدن بوته های بلند تر و کوتاه تر شده است. در یک بررسی که توسط واعظی و همکاران (۱۳۸۸)، در منطقه گچساران انجام شد، مشخص گردید که بین لاین های مختلف آزمایشی از نظر برخی صفات مهم زراعی از قبیل ارتفاع بوته در سطح احتمال یک در صد اختلاف معنی دار وجود دارد که بیانگر اختلاف ژنتیکی بین لاین ها از نظر صفات مورد بررسیمی باشد. اوزر (۲۰۰۳)، نیز در سال اول آزمایش خود به نتیجه مشابهی رسید.
در بررسی اثر متقال تاریخ کاشت در رقم نیز مشاهده می شود، رقم RDF003 در تاریخ کاشت ۱۰ فروردین بیشترین ارتفاع را به خود اختصاص داده است ولی از نظر آماری به طور مشترک با ارقام ساری گول و هایولا ۴۰۱ در همین تاریخ کاشت و خود رقم RDF003 در تاریخ کاشت ۲۵ فروردین قرار گرفته است (شکل ۳-۸). رقم ساری گول در تاریخ کاشت ۲۴ اردیبهشت در پایین ترین حد و به طور مشترک با دو رقم دیگر (هایولا۴۰۱ و RDF003 ) در همین تاریخ کاشت قرار گرفته است.
۳-۱-۲-۶- فاصله اولین غلاف از خاک
با توجه به جدول تجزیه واریانس اثر اصلی تاریخ کاشت و اثر اصلی رقم بر روی صفت فاصله اولین غلاف از خاک در سطح احتمال یک درصد و اثر متقابل تاریخ کاشت در رقم در سطح احتمال ۵ درصد بر روی این صفت معنی دار می باشد (جدول۳-۵). در جدول مقایسات میانگین ملاحظه می شود که تاریخ کاشت اول (۱۰فروردین) با میانگین ۹۴/۴۰ سانتی متر با قرار گرفتن در گروهa بالاترین عدد را به خود اختصاص داده است و غلاف ها در این تاریخ کاشت در ارتفاع مناسب تری برای برداشت مکانیکی قرار گرفته اند و تاریخ کاشت های بعدی (۲۵ فروردین، ۹ اردیبهشت و ۲۴ اردیبهشت) به ترتیب و در کلاس های بعدی قرار گرفته اند به طوری که پایین ترین غلاف در تاریخ کاشت ۲۴ اردیبهشت یعنی درآخرین تاریخ کاشت در ۴۵/۱۰ سانتی متری سطح خاک تشکیل شده است (جدول ۳-۶). احتمالا در تاریخ کاشت های زود هنگام به دلیل ارتفاع زیاد بوته غلاف ها نیز در ارتفاع بالاتر و مناسب تری تشکیل می شوند.
در بررسی اثر اصلی رقم نیز رقم RDF003 در گروه a و با اختلاف معنی داری نسبت به دو رقم دیگر قرار گرفته است. این رقم از نظر ارتفاع بوته نیز بالاتر از دو رقم دیگر می باشد و در نتیجه غلاف های آن نیز در ارتفاع بالاتری تشکیل شده اند. دو رقم ساری گول و هایولا۴۰۱ با یکدیگر اختلاف آماری ندارند (جدول ۳-۶).
در بررسی اثر متقابل تاریخ کاشت و رقم بر روی صفت فاصله اولین غلاف از خاک رقم RDF003 به طور مشترک با رقم ساری گول در تاریخ کاشت ۱۰ فروردین در بالاترین حد قرار دارند و هر سه رقم (ساری گول، RDF003 و هایولا۴۰۱) در تاریخ های کاشت ۹ و ۲۴ اردیبهشت در پایین ترین مقدار قرار دارند (شکل ۳-۹). رقم RDF003 یک رقم پابلند بوده و درنتیجه غلاف های آن نیز در ارتفاع بالاتری تشکیل شده است، و همچنین تاریخ کاشت ۱۰ فروردین نیز با تاثیر بر روی صفت ارتفاع بوته برروی صفت فاصله اولین غلاف از خاک نیز موثر می باشد.
جدول ۳-۶- مقایسات میانگین خصوصیات مرفولوژیک | |||||||
میانگین صفات | |||||||
فاصله اولین غلاف از خاک (cm) |
ارتفاع بوته (cm) |
تعداد خورجین در شاخه | تعداد خورجین در ساقه | تعداد شاخه اولیه | تعداد ساقه اصلی | ||
a94/40 | a86/84 | a48/24 | a17/12 | a15/3 | a88/1 | ۱۰ فروردین | تاریخ کاشت |
b22/36 | b61/75 | a11/24 | b15/8 | b77/2 | a77/1 | ۲۵ فروردین |