و خدا شما را از شکم مادرانتان در حالى که چیزى نمى‏دانستید بیرون آورد و براى شما گوش و چشمها و دلها قرار داد باشد که سپاسگزارى کنید.
ممکن است توهم شود که در این آیه هر گونه معرفتی را در بدو تولد انسان از انسان سلب میکند و بنابرین با وجود معرفت حضوری به خداوند، ناسازگار است ولی همانگونه که برخی از مفسرین تصریح کردهاند آیه یاد شده هر گونه علم حصولی را در بدو خلقت از انسان نفی میکند اما امکان وجود علم حضوری برای انسان را نفی نمیکند.

شاهد بر این مطلب آن است که از چشم و گوش و دماغ(فواد)، به عنوان ابزار برطرف شدن جهل انسان نام برده است و به علت آن که در علم حصولی به این ابزار حسی نیاز است پس آیه، در مقام نفی علوم حاصل از چشم و گوش و سایر حواس، در بدو خلقت میباشد و وجود علم حضوری را از انسان نفی نمیکند.
امور سرشتی و فطرتی موجود در انسان اعم از آنچه به جنبه های حیوانی انسان مربوط میشود مانند غرایز و آنچه که به جنبه انسانی و فرا حیوانی او اختصاص دارد، از بدو تولد ظهور و بروز ندارد بلکه قوا و استعدادهای نهادی و نهانیای هستند که بعضی از آنها از همان آغاز تولد به فعلیت میرسند مانند غریزه گرسنگی و تشنگی و بعضی دیگر با گذشت زمان بتدریج شکوفا میشوند، مانند غریزه جنسی، بنابراین آنچه به روشنی می‌توان از آن دفاع کرد وجود استعداد این امور فطری در بدو خلقت انسان است. ولی ادعای فعلیت داشتن آنها از همان آغاز تولد در هر مورد دلیل خاص خود را میطلبد (مصباح یزدی، ۱۳۷۷، ص۶۷).
۲.۱۰. کمال انسانی
فرشتگان موجوداتی هستند که از عقل محض (اندیشه و فکر محض)آفریده شده‏اند، یعنی در آنها هیچ جنبه خاکی، مادی، شهوانی، غضبی و مانند اینها وجود ندارد، همچنانکه حیوانات، صرفا خاکی هستند و از آنچه قرآن، آن را روح خدایی معرفی می‏کند، بی‏بهره‏اند و این انسان است که موجودی است مرکب از آنچه در فرشتگان و خاکیان موجود است، هم ملکوتی و هم ملکی، هم علوی و هم سفلی است. این تعبیر در متن حدیثی در اصول کافی آمده است و اهل تسنن هم این حدیث^[۳۸] را ظاهرا با عبارت نزدیک به آن نقل کرده‏اند. در ادامه می‌آید که یک گروه از نور مطلق آفریده شده‏اند و یک گروه دیگر که مقصود حیوانات است از خشم و شهوت آفریده شدهاند و خدا انسان را مرکب آفرید. پس انسان کامل همچنانکه با یک حیوان کامل متفاوت است (مثلا با یک اسب در حد اعلی و ایده‏آل و به حد کمال رسیده متفاوت است)، با یک فرشته کامل نیزمتفاوت است. تفاوت انسان [با فرشته یا حیوان] به دلیل ترکیب ذاتش است که در قرآن آمده است: ” «انا خلقنا الانسان من نطفه امشاج نبتلیه» “^[۳۹] ما انسان را از نطفه‏ای آفریدیم که در آن مخلوطهای زیادی وجود دارد. مقصود این است که استعدادهای زیادی در ژنهای او وجود دارد. از این بیان قرآن معلوم می‏شود که “انسان” به دلیل همین “امشاج بودن"، با “فرشته” فرق می‏کند.
۲.۱۱. لزوم هماهنگی در رشد ارزشهای انسانی
کمال انسان در تعادل و توازن اوست، یعنی انسان با داشتن استعدادهای گوناگون، آن وقت انسان کامل است که فقط به سوی یک استعداد گرایش پیدا نکند و استعدادهای دیگرش را مهمل و معطل نگذارد و همه را در یک وضع متعادل و متوازن، همراه هم رشد دهد که علما می‏گویند اساسا حقیقت عدل به “توازن” و “هماهنگی” برمی‏گردد. مقصود از هماهنگی در اینجا این است که در عین اینکه همه استعدادهای انسان رشد می‏کند، رشدش رشد هماهنگ باشد. مثلا یک کودک که رشد می‏کند، دست، پا، سر، گوش، بینی، زبان، دهان، دندان، احشاء و امعاء و سایر چیزها را داراست. کودک سالم کودکی است که همه اعضایش به طور هماهنگ رشد می‏کنند. حال اگر فرض شود که یک انسان فقط بینی‏اش رشد کند و سایر قسمتهای بدنش رشد نکند یا فقط چشمهایش رشد کنند، یا فقط کله‏اش رشد کند و تنش رشد نکند و برعکس، و یا دستش رشد کند و پایش رشد نکند و یا پایش رشد کند و دستش رشد نکند مانند کاریکاتور می‌شود، چنین انسانی رشد کرده است، ولی این رشد، رشدی ناهماهنگ است. انسان کامل آن انسانی است که همه ارزشهای انسانی در او رشد کنند و هیچکدام بی‏رشد نمانند و [به علاوه] همه، هماهنگ با یکدیگر رشد کنند و رشد هر کدام از این ارزشها به حد اعلی برسد، آن وقت این انسان، انسان کامل است، انسانی که قرآن از او تعبیر به امام می‏کند: “«و اذ ابتلی ابراهیم ربه بکلمات فاتمهن قال انی جاعلک للناس اماما". ابراهیم بعد از آنکه از امتحانهای گوناگون و بزرگ الهی سربلند بیرون آمد و همه را به انتها رسانید، به مقام امام یعنی “انسان کامل” رسید. «انی جاعلک للناس اماما» تو اکنون به حدی رسیده‏ای که می‏توانی الگو باشی، امام و پیشوا باشی، مدل دیگران باشی و به تعبیر دیگر، تو انسان کاملی، انسانهای دیگر برای کامل شدن باید خود را با تو تطبیق دهند.
روح انسان و به تبع آن، جامعه انسانی، داری جزر و مدی مانند جزر و مد دریا هست. روح انسان دائما در حال جزر و مد است، از این طرف و آن طرف کشیده می‏شود.
حتی ارزشهای انسانی انسان هم همینطور است. افرادی دیده می‌شوند که واقعا گرایششان گرایش انسانی است، اما گاهی در جهت یک گرایش از گرایشهای انسانی، “مد” پیدا می‏کنند و کشیده می‏شوند، به طوری که همه ارزشهای دیگر فراموش می‏شود. اینها مثل همان آدمی می‏شوند که فقط گوش یا بینی یا دستش رشد کرده است (مطهری، ۱۳۷۳، ص۴۴).
این نکته قابل توجه است که غالبا جامعه‏ها از راه گرایشصد درصد به باطل، به گمراهی کشیده نمی‏شوند، بلکه از افراط در یک حق به فساد کشیده می‏شوند. بسیاری از انسانها نیز از این راه به فساد کشیده می‏شوند (مطهری،۱۳۷۳، ص۴۴).
فصل سوم :
روششناسی پژوهش
۳.۱. مقدمه
شناخت علمی از یک پدیده زمانی میسر خواهد بود که بر اساس مجموعه‌ای از شیوه ها و تدابیر علمی، الگوی تحقیق علمی فراهم آید. در واقع، اعتبار شناخت بدست آمده، برآمده از اعتبار روشی است که برای دستیابی به شناخت اتخاذ می‌شود. تفاوت بین ادراک معمولی و ادراک علمی از یک پدیده به روش دستیابی به هریک بر می‌گردد؛ این بررسی نظام مند و سازمان یافته یک موضوع جهت توصیف، تشریح و پیش بینی است که باعث شناخت علمی شده و پژوهش نام دارد (دانائی فرد، الوانی، آذر، ۱۳۸۳، ص۲۴). از این رو ارائه تصویر روشن و دقیق از فرایند پژوهش اهمیت بسیاری دارد.
۳.۲. روش تحقیق
تحقیق حاضر از نظر نوع، کاربردی و از لحاظ روش، استنباطی می‌باشد. چرا که با نمونه گیری از جامعه آماری مربوط که شامل صاحب نظران دانشگاهی واجرایی می‌باشند، به مصاحبه پرداخته شده است و در نهایت، مدل مفهومی طراحی شده در قالب گروه کانونی مورد بررسی و تأیید نهایی قرار گرفته است.
۳.۳. رویکرد تحقیق
رویکرد در پژوهش بیانگر نقطه شروع پژوهش، چندین مرحله و سپس پایان است. از جمله رویکردهای مورد استفاده در پژوهش می‌توان به رویکرد استقرائی و رویکرد قیاسی اشاره نمود. رویکرد استقرائی از داده ها آغاز می‌شود؛ گردآوری، تحلیل داده‌ها و تعمیم آنها، گزاره‌هایی را می‌آفرینند که ابعاد حیات اجتماعی را تبیین می‌کند.
رویکرد قیاسی مسیری عکس را طی می‌کند؛ از نظریه ای موقت یا آزمایشی شروع می‌شود، مراحل استنتاج یک فرضیه و گردآوری داده‌های مناسب را گذرانده، تحلیل داده‌ها و آزمون فرضیه در مقایسه با داده‌ها، پژوهش را به نتیجه می‌رساند. رویکرد استقرائی یعنی حرکت از داده‌ها به سمت مفاهیم و روابط میان آنها که به مثابه مدل مفهومی جهت کشف و توصیف واقعیت اجتماعی بکار می‌رود ( بلیکی، ۲۰۰۱، ص.۱۳۵).
هم چنان که آمد در رویکرد استقرائی که در آن پژوهشگر در جستجوی برآمدن نظریه ها از داده هاست با روش های کیفی سازگاری دارد. با عنایت به جهت گیری پژوهش حاضر، رویکرد پیش رو استقرائی است.
۳.۴. استراتژی تحقیق
پس از مشخص شدن پارادایم تحقیق، می‌بایستی بر مبنای ویژگی های تحقیق، استراتژی مناسب انتخاب شود. استراتژی تحقیق نحوه ارتباط محقق با موضوع تحقیق را مشخص می‌کند. استراتژی تحقیق بهره گیری از روش توصیفی پیمایشی است. یعنی محقق پس از مطالعه منابع موجود در زمینه تحقیق و انجام مصاحبه‌های عمیق به فهم کاملی از مشتری گرایی دست پیدا کرده و آن را در قالب روایتی از مشتری مداری اسلامی توصیف نموده است. پس از آن برای اعتبار سنجی روایت مذکور به مصاحبه با صاحب نظران دانشگاهی و اجرایی پرداخته و روایت و مدل مفهومی اولیه را به اطلاع آنها رسانده است. مصاحبه شوندگان، اصلاحات و پیشنهادات لازم را در خصوص مدل مذکور اشاره نموده اند که در نهایت اجماع نظرات آنها در مدل مفهومی و روایت اعمال گردیده است.
محقق با بهره گرفتن از روش گروه کانونی، روایت مولفه های فطری مشتری مداری را به تأیید صاحب نظران رسانده است.
۳.۵. هدف تحقیق
پژوهش های اکتشافی به منظور آشنایی با پدیده مورد بررسی و درک بهتر ماهیت مسئله انجام می‌شوند. زمانی که درک عمیقی از موضوع وجود ندارد پژوهشگران به منظور پیشبرد دانش از طریق نظریه پردازی به مطالعات اکتشافی روی می‌آورند (دانایی فرد، الوانی، آذر، ۱۳۸۳، ص.۲۰۲). این پژوهش به دنبال فهم درستی از مفهوم مشتری گرایی اسلامی بر مبنای شاخصه های دینی و خصوصا فطری در جهت تغییر مفهوم مشتری گرایی می‌باشد.
۳.۶. روش گردآوری داده ها
گردآوری داده‌ها بر مبنای یک طرح تحقیق بخش بسیار مهمی است چه اینکه کیفیت پژوهش بر کیفیت داده ها مبتنی است. شیوه های گوناگونی برای گردآوری داده ها وجود داردکه شامل مشاهده، پرسشنامه، بررسی اسناد و مدارک و مصاحبه می‌شود.
روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش استخراج از طریق مطالعه کتب و مستندات حاوی نظریه‌های مربوط به موضوع می‌باشد. ضمن اینکه مصاحبه‌های صورت گرفته در بنای کار نقش اساسی را ایفا نموده است.
مصاحبه با صاحب نظران دانشگاهی و حوزوی صورت پذیرفته است. صاحب نظران دانشگاهی شامل اساتیدی بودند که در زمینه دینی یا مدیریت و بازاریابی دارای مدرک دکترا بودند. از نظرات اساتید حوزه علمیه که در درس خارج مشغول تحصیل بودند نیز استفاده شده است.
۳.۷. روش تحلیل داده ها
از آنجایی که استراتژی پژوهش بر مبنای روش توصیفی پیمایشی می‌باشد، پژوهشگر پس از ارائه توصیف مشتری گرایی فطرت‌گرا درقالب اسلام، آن را از طریق پیمایش با ابزار مصاحبه در بین صاحب نظران دانشگاهی و اجرایی، در معرض نقد وبررسی قرار داد. روایت الگوی مولفه های فطری مشتری مداری در طی فرایند مصاحبه، با پیشنهادات ارائه شده از سوی مصاحبه شوندگان تکمیل گردید. در پایان، محقق روایت اصلاح شده و مدل بسط یافته را به تأیید مصاحبه شوندگان رسانید.
۳.۸. جامعه و نمونه ‌آماری
جامعه آماری ما در این تحقیق عبارتند از افراد صاحب نظر دانشگاهی و یا حوزوی در یکی از دو حوزه معارف اسلامی و بازاریابی در کشور ایران می‌باشند و دارای اثر علمی برجسته در زمینه‌های یاد شده بوده‌اند.
ملاک انتخاب ما، ادراک مفهوم توجه به مشتری بر اساس معارف دینی با تمرکز بر فطرت توسط مصاحبه شوندگان بوده است. محقق از طریق برقراری ارتباط با صاحب نظران با ویژگی های یاد شده به یک نمونه ۱۲ نفره دست یافت. تخصص این اساتید عبارت است از:
صاحب نظر در عرصه مدیریت و مدرس دانشگاه در حوزه مدیریت و معارف اسلامی
صاحب نظر مدیریت و معارف اسلامی و مدرس مدیریت و مدرس معارف اسلامی در دانشگاه
صاحب نظر در حوزه معارف اسلامی و استاد دانشگاه
صاحب نظر در حوزه معارف اسلامی و مدرس دانشگاه
صاحب نظر در حوزه معارف اسلامی مدرس حوزه و دانشگاه و مولف مقاله تبلیغات بازاریابی
صاحب نظر در حوزه مدیریت و مدرس مدیریت و معارف اسلامی
صاحب نظر در حوزه بازاریابی و مدرس دانشگاه در حوزه مدیریت و بازاریابی
مدرس حوزه علمیه
صاحب نظر در حوزه مدیریت و مدرس معارف اسلامی
صاحب نظر در حوزه رفتار سازمانی و مدیریت و مدرس دانشگاه
متخصص فلسفه و مدرس حوزه و دانشگاه
صاحب نظر در حوزه معارف اسلامی با تخصص فلسفه
۳.۹. روش تحلیل داده ها
داده‌های حاصل از تحقیق در آیات قرآن کریم که بیشتر بر اساس نظر فلاسفه اسلامی با موضوع انسان و نیازهای او و مطالعات کتابخانه‌ای و اینترنتی در این زمینه و در زمینه بازاریابی و مشتری‌گرایی توسط محقق مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. خروجی این تحلیل در قالب روایت توجه به مشتری بر اساس معارف دینی با تمرکز بر فطرت و نیازهایی که بر اساس نظر صاحب نظران دینی که بر مساله انسان شناسی صاحب نظر و اثر بوده‌اند به صورت یک جدول درآمد و برای اصلاح و پیشنهادات تکمیلی در قالب مصاحبه به صاحب نظران ارائه گردید. پیشنهادات مصاحبه شوندگان به تکمیل و اصلاح نهایی کار کمک نمود.
در فاز انتهایی، محقق، این الگو و روایت را در قالب گروه کانونی به تأیید مصاحبه شوندگان رساند.
فصل چهارم:
تجزیه و تحلیل
۴.۱. مقدمه
فصل چهارم فصل تجزیه و تحلیل داده هاست. این داده ها از مصاحبه با اساتید و متخصصان معارف اسلامی یا مدیریت و یا هر دو بدست آمده است.
۴.۲. روایت پژوهش
متن روایت که در ادامه به آن اشاره شده است در اختیار مصاحبه شونده‌ها قرار گرفته است.
استاد گرامی

تضمین صحت و درستی خدمات

مشتری اطمینان یابد که خدمات با صحت کامل و درستی انجام می شود

همدلی و همکاری

کارکنان بخش دولتی به هنگام ارائه خدمات ابراز نمایند که درخدمت مراجعان هستند

دوام و پایداری خدمات

مراجعان دریابند که خدمات ارائه شده موجز و کامل است

پاسخگویی

کارکنان بخش دولتی در قبال خدماتی که ارائه می نمایند ، پاسخگو باشند.

منبع:میوری وآتکینسون(۱۹۹۸)
مدل لهتنین و لهتنین^[۱۳۳]
این دو محقق سه بعد برای کیفیت خدمات آورده اند؛

کیفیت فیزیکی^[۱۳۴]: کیفیت فیزیکی به محصولات یا موارد حمایتی از محصولات و خدمات اشاره دارد.محصولات مالی ابعاد فیزیکی محدودی دارند،بنابراین غالبا شواهد فیزیکی دیگری به منظور ارز یابی کیفیت خدمات مورد استفاده قرار می گیرد.برای مثال مشتریان بر اساس دکوراسیون،امکانات و تسهیلات درون شعب و … کیفیت را مورد ارزیابی قرار می دهند.
کیفیت تعاملی^[۱۳۵]: کیفیت تعاملی به تعاملات بین مشتریان و ارائه کنندگان خدمات اشاره دارد. تعاملات ممکن است به روش های مختلفی روی دهد، مثلا می تواند به صورت رو در رو و یا ازطریق ابزارهای دوربرد نظیر تلفن یا اینترنت تعامل برقرار کرد. تعامل به هر شکلی که باشد سازمان باید اطمینان حاصل کند که به صورت اثربخش با مشتریانش ارتباط بر قرار می کند.
کیفیت سازمان^[۱۳۶]: کیفیت سازمان به تصویر ذهنی و ادراکات کلی از سازمان برمی گردد.کیفیت سازمان یک بعد نامحسوس می باشد. بنابراین احتمالا ادراکات از کیفیت کلی سازمان به تمامی عواملی که در بالا ذکر شده مبتنی است. اینکه هر یک از عوامل فوق الذکر تا چه اندازه بر ادراکات مشتریان از کیفیت کلی اثر می گذارد، متفاوت دارد.برای برخی از مشتریان، کیفیت عمومی ممکن است بیشتر از کیفیت تعامل با کارکنان مطرح باشد. در حالی که برای برخی از مشتریان دیگر، کیفیت ممکن است بیشتر تحت تاثیر قابل اعتماد بودن فناوری باشد. این دو اشاره می کنند که در بررسی عوامل تعیین کننده کیفیت، لازم است بین کیفیت مرتبط با فرایند ارائه خدمت و کیفیت مرتبط با ستاده خدمت تفاوت قائل شد(هاریسون^[۱۳۷] ،۲۴۵:۲۰۰۰ ) .
پیتر سنگه^[۱۳۸] در دسترس بودن، ایجاد ارتباط روانتر و سریعتر، حفظ ارتباط، کیفیت ارتباط و یکپارچگی و صداقت را از ابعاد مدیریت کفیت جامع در بخش عمومی مطابق جدول ۲-۹ می داند(جوزف جوران^[۱۳۹]، ۱۹۹۸).
جدول ۲-۹ : ابعاد کیفیت جامع در بخش عمومی

در دسترس بودن

تمام اطلاعات مربوط به ارائه خدمات در دسترس مراجعان باشد

ایجاد ارتباط روانتر و سریعتر

ارتباط کارکنان با مراجعان روان و آسان برقرار شود

حفظ ارتباط

این ارتباط دوستانه وکلامی در همه ملاقاتها برقرار باشد

کیفیت ارتباط

ارتباط بین سازمان و مراجعان انتظارات مشتریان را بر آورده سازد

یکپارچگی وصداقت

مراجعان اطمینان حاصل نمایند که کارکنان در رفتار خود صداقت دارند

تاریخ اسماعیلیه یا هدایت المؤمنین الطالبین
این اثر در اوایل قرن ۱۹ یا اوایل قرن ۲۰میلادی در بمبئی توسط یکی از نزدیکان پیشوای اسماعیلی،آقاخان سوم سلطان محمد شاه نوشته شد.محمدبن زین العابدین خراسانی فدائی نویسنده کتاب، به کتابخانه آقاخان در شهر پونه دسترسی داشته است . خراسانی فدائی به بررسی وضعیت اسماعیلیان ایران از زمان حسن صباح می پردازد و سلسله ائمه اسماعیلیان را تا آقاخان سوم ذکر می کند ،بیشترین مباحث کتاب مربوط به زندگی آقاخان سوم می باشد ، در این کتاب حوادث مربوط به اسماعیلیان تا پایان زندگی آقاخان سوم مورد بررسی قرار گرفته است. خراسانی فدائی در پی اثبات قانونی بودن فرمانروایی امامان اسماعیلی و آقاخان ها واثبات حق وراثت امامان اسماعیلی از امام علی(ع) تا دوران معاصر بوده است .این کتاب در سال۱۳۶۲ش ،به تصحیح و اهتمام الکساندر سیمیونوف توسط انتشارات اساطیر به چاپ رسید . در این پژوهش از این کتاب در شرح زندگی آقاخان ها و حوادث زمان آن ها خصوصا آقاخان سوم استفاده شده است.
۱-۵-۲-منابع تاریخی
جامع التواریخ
این کتاب از مهمترین کتاب هایی است که درخصوص حکومت مغولان همراه باجزئیات بسیار دقیقی نگاشته شده است.کتاب اثر خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی می باشد.نشر البرز این کتاب را در سال۱۳۷۳،به تصحیح و تحشیه محمد روشن و مصطفی موسوی منتشر کرد. این کتاب در چهار مجلد توسط نشر البرز منتشر شد که جلد اول آن به بیان اقوام ترک و مغول و اجداد ونوادگان آنها تا ابتدای تولوی خان می پردازد ،جلد دوم حوادث حکومت مغولان از تولای خان تا پایان غازان خان را ذکر کرده است.جلدهای چهارم و پنجم شامل تصحیحات و فهرست آیات و اشعار می باشد.
در این پژوهش، از جلد دوم این کتاب در زمینه حمله مغولان به قلاع اسماعیلیه استفاده شده است.
سیرالملوک(سیاست نامه)
خواجه نظام الملک طوسی وزیر معروف ملکشاه سلجوقی ،در قرن پنجم کتاب را به رشته تحریر درآورده است.این کتاب در پنجاه فصل تدوین شده است که مربوط به آئین مملکت داری می باشد. این کتاب را شرکت انتشارات علمی و فرهنگی برای نهمین بار در سال۱۳۸۹،به اهتمام هیوبرت دارک در یک مجلد به چاپ رسانید.

در این پزوهش ،از این کتاب در بخش مربوط به آغاز دعوت اسماعیلیان در ایران و اولین داعیان اسماعیلی در ایران استفاده شد.
ناسخ التواریخ
این کتاب در دو مجلد تاریخ قاجاریان از آغاز تا پایان سلطنت فتحعلی شاه را ذکر کرده است که در سال ۱۳۷۷توسط انتشارات اساطیر به اهتمام جمشید کیانفر انتشار یافت .
حوادث این دوره معین از زمان قاجار در این کتاب ذیل هر سال آمده است .ذیل حوادث سال۱۲۶۵ق ،سپهر به شورش آقاخان محلاتی از ابتدای آن تا گریختن او از ایران پرداخته است
در این پژوهش ،از این کتاب در زمینه همراهی فرقه عطاءالهی با آقا خان و انگیزه آقاخان برای شورش استفاده شده است
۱-۵-۳-تحقیقات تاریخی
دموکراسی و آزادی در هند
این کتاب نیز در یک مجلددر سال۱۳۲۹ش، توسط عبدالرحمن سیف آزاد، تدوین شده است . کتاب با هدف بررسی تاریخ هند و تحولات آن و اشاره به شخصیت ها و گروه های مذهبی کشور هندوستان به نگارش در آمده است .فصل انتهای کتاب بیان کننده جزئیات دقیقی از وضعیت اجتماعی اسماعیلیان و آداب و رسوم آنها است.در این کتاب به نحوی شایسته از زندگی آقاخان سوم تمجید شده است و خلال مباحث اصلی کتاب ، به بسیاری از آداب و رسوم اجتماعی اسماعیلیان در ایران اشاره شده است.
در این پژوهش ، از این کتاب در خصوص سلسله امامان اسماعیلی و آداب و رسوم اسماعیلیان در ایران استفاده شده است.
اعلام اسماعیلیه
مصطفی غالب نویسنده کتاب از اسماعیلیان معاصر سوریه ای می باشد .این کتاب در سال ۱۹۶۴میلادی توسط انتشارات دارالیقظه العربیه به چاپ رسید .کتاب با توضیحاتی درخصوص اسماعیلیان و دعوت آنها ، داعیان اسماعیلی و تعداد آنها و نحوه کارشان آغاز می شود ،سپس سلسله امامان اسماعیلی را تا زمان آقاخان سوم و فعالیت های او پیگیری می کند .در این پژوهش از این کتاب در شرح زندگی آقاخان ها و همچنین داعیان اسماعیلی استفاده شده است.
آقاخان ها
این کتاب در یک مجلد در سال ۱۳۶۷ توسط ماهر بوس نوشته شده است ،وانتشارات کتاب سرا آن را به چاپ رسانده است . این کتاب تنها اثری است که زندگی آقاخان اول تا چهارم را بررسی نموده است. ساختار کتاب بررسی تاریخ آقاخان ها به صورتی بسیار دقیق و جزئی می باشد ، اطلاعات موجود در این کتاب در سایر کتاب هایی که در زمینه زندگی آقاخان ها نوشته شده اند نیامده است .
در این پژوهش از این کتاب در بخش چهارم ، زندگی و اقدامات آقاخان چهارم استفاده شده است
شورش آقاخان محلاتی و چند مقاله دیگر
این کتاب در یک جلد توسط حامد الگار تدوین شد و انتشارات توس در سال ۱۳۷۰ ش ، با ترجمه ابوالقاسم سری آن را منتشر کرد .در این کتاب وضعیت اسماعیلیان در ایران پس از الموت بررسی شده است و در این زمینه اشاراتی به دوران ستر و علنی کردن دوباره امامت توسط امامان اسماعیلی شده است و در پایان شورش آقاخان محلاتی به شیوه ای نقادانه موردبررسی قرار گرفته است.
در این پژوهش از این اثر در نقد شورش آقاخان اول استفاده شده است.
تاریخ و عقاید اسماعیلیه آقاخانیه
این اثر درسال ۱۳۸۱ش،توسط میثم تارم یک مجلد تدوین و از سوی مرکز کرمان شناسی چاپ شده است. این کتاب تاریخ مختصری از اسماعیلیان ایران از الموت تا زمان آقاخان ها را بررسی کرده است .این کتاب تاریخ اجتماعی اسماعیلیان ایران در دوره معاصر و شهرهای اسماعیلی نشین ایران را به نحو احسن بررسی نموده است . این کتاب از مهمترین و کاملترین کتاب هایی می باشد که در دوران معاصر توسط اسماعیلیان ایران و به قلم نویسنده ای ایرانی نوشته شده است . وضعیت اسماعیلیان ایران در دوره معاصر به خوبی در این کتاب بیان شده است.
در این پژوهش از این کتاب در بخش چهارم ،در زمینه وضعیت اجتماعی اسماعیلیان معاصر، فرقه های فرعی اسماعیلیان، انشعابات اسماعیلیان و پراکندگی شهری اسماعیلیان استفاده شده است.
فرقه اسماعیلیه
این کتاب در یک جلد توسط مارشال ج.س.هاجسن تألیف شده است .شرکت انتشارات
علمی و فرهنگی در سال ۱۳۸۳ش، برای اولین بار این کتاب را با ترجمه فریدون بدره ای منتشر کرد . کتاب در دوازده فصل تدوین شده است ، از ابتدای جانشینی پیامبر(ص) تا شکل گیری اسماعیلیان نزاری در ایران و سپس سقوط آنها به دست مغولان در این کتاب ذکر شده است و اشاراتی هم به اسماعیلیان شام در این کتاب آمده است.
در این پژوهش،از فصل ۵این کتاب در زمینه فدائیان اسماعیلی و قتل ها و آدمکشی های نزاریان استفاده شده است
اسماعیلیه و ایران مجموعه مقالات
فرهاد دفتری نویسنده معروفی که در زمینه اسماعیلیان دارای آثار معروفی است، به جمع آوری تعدادی از مقالاتی پرداخته است که مرتبط با اسماعیلیان ایران بوده است.این کتاب در یک جلد تدوین شده و نشر فرزان روز در سال ۱۳۸۹ش آن را به چاپ رسانیده است .دلایل قیام حسن صباح علیه سلجوقیان ، وضعیت اسماعیلیان در الموت ،تأسیس انجمن اسماعیلی و مؤسسه تحقیقات اسماعیلیه ،امامان اسماعیلی ساکن در کرمان و نواحی اطراف آن و اشاراتی به زندگی و اقدامات امامان معاصر اسماعیلیه از مهمترین محتویات این مقالات می باشند.
در این پژوهش از این کتاب در شرح انگیزه های حسن صباح در قیام علیه سلجوقیان استفاده شده است.
مختصری در تاریخ اسماعیلیه سنّت های یک جماعت مسلمان
این کتاب اثری است از فرهاد دفتری ،در سال ۱۳۷۸ ش،با ترجمه ی فریدون بدره ای برای نخستین بار چاپ شد.نشر و پژوهش فرزان روز آن را منتشر کرد .
کتاب در یک مجلد و پنج فصل تدوین شده است ،فصل اول درمورد تاریخنگاری اسماعیلیان، فصل دوم درمورد سرآغاز و تاریخ اولیه اسماعیلیان،فصل سوم درمورد عصر فاطمیان،فصل چهارم درمورد دوره الموت در تاریخ نزاری و فصل پنجم در خصوص تحولات دوره معاصر اسماعیلیان می باشد.
در این پژوهش ،از این کتاب از فصل های چهارم و پنجم در خصوص وضعیت اجتماعی اسماعیلیان الموت و پس از آن تا دوران معاصر استفاده شده است .
فصل دوم
مروری گذرا بر تاریخچه حضور اسماعیلیان در ایران از ابتدا تا آغاز انقلاب مشروطه۱۲۸۵ش/۱۹۰۶م
۲-۱-آغاز دعوت اسماعیلیان در ایران و اولین داعیان آن ها
دعوت اسماعیلیان در سده سوم هجری ،در شمال غرب،غرب و مرکز ایران آغاز شد .اسماعیلیان پیش از حمله مغول صمیمانه ترین پیوندها را با ایران داشته اند.اولین داعی این مناطق را فردی به نام خلف دانسته اند ،که به عنوان داعی از طرف عبدالله بن میمون قداح به این مناطق که شیعه نشین بودند فرستاده شد تا بتواند به تبلیغ آئین خود بپردازد. او به ناحیه پشاپویه از نواحی کلین ری آمد و زمینه دعوت اسماعیلیان را فراهم کرد .پس از او پسرش احمد و سپس فردی به نام غیاث به جانشینی او رسیدند .(طوسی،۲۸۳:۱۳۸۹).غیاث کتابی به اسم البیان نوشت و احکام و آداب شریعت را در آن بیان کرد .غیاث به مناظره با اهل سنّت پرداخت. در زمان او در سال ۲۸۰ق ،مذهب اسماعیلیان آشکارشد.(طوسی،۲۸۵:۱۳۸۹).غیاث پس از فاش شدن مذهب اسماعیلیان در ری به خراسان و مرورود گریخت ، و با فردی به اسم امیر حسین علی مرورودی آشنا شد و او را به آئین خود درآورد
از طریق امیرحسین مرورودی افراد زیادی به کیش اسماعیلیان درآمدند.غیاث دوباره به ری برگشت و ابوحاتم نامی را مشغول دعوت در منطقه ری کرد.پس از غیاث ،اسماعیلیان با یکی از نوادگان خلف بیعت کردند و پس از او پسرش ابوجعفر ،جانشین او شد.ابوجعفر ،بیمار شد و ابوحاتم لیثی را که همان ابوحاتم رازی معروف است، به عنوان جانشین خود برگزید .در زمان ابوحاتم دعوت اسماعیلیان به سرعت پیشرفت کرد و داعیانی به شهرهای مختلف مانند طبرستان،گرگان،آذربایجان واصفهان فرستاد و او را مأمور تبلیغ آئین اسماعیلیان کرد. امیر ری احمد بن علی ،در زمان ابوحاتم لیثی ،دعوت اسماعیلیان را پذیرفت.ابوحاتم رازی،کتاب های معروف الزینه ، النبوه و الاصلاح را نوشت و در سال۳۲۲ق/۹۳۴م،از دنیا رفت . از سوی دیگر در خراسان دعوت اسماعیلیان ، مدتی پس از ری آغاز شد .منابع از او ابوعبدالله خادم به عنوان اولین داعی خراسان یاد می کنند (همدانی،۱۲:۱۳۵۶). پس از او ابو عبدالله شعرانی و سپس حسین مرورودی به جانشینی اش رسیدند.پس از حسین مرورودی ،محمد نخشبی به نیابت رسید. او توانست افراد زیادی از درباریان و معتمدان و نزدیکان پادشاه را با خود همراه کند.پس از اندک مدتی نصربن احمد سامانی هم آئین او را پذیرفت،باعث شد درباریان و علماء علیه نصربن احمد توطئه کنند و پسرش نوح بن نصر را به حکومت بنشانند. (طوسی ،۲۸۸:۱۳۸۹-۲۸۹) .تاریخ اسماعیلیان این دوره پر از فراز و نشیب می باشد گاهی امید دردست گرفتن دوباره امور بسیار کاهش می یافت و گاهی امور آن چنان خوب پیش می رفت که داعیانی مانند ابویعقوب سجستانی به بهترین شکل به تبلیغ می پرداختند.
به این شیوه ،اولین داعیان اسماعیلی در شمال غرب،غرب و مرکز ایران فعالیت می کردند و دامنه نفوذ خود را تا شرق ایران هم گسترش دادند.
دوازده داعی در مناطق عرب ،ترک ،بربر،حبشی و فارس وجود داشت که این دوازده نفر داعیان اصلی بودند و نمایندگانی را از طرف خود مشخص می کردند و به سایر سرزمین ها می فرستادند . این نمایندگان یا نقیب ها مانند وزیر برای داعی بودند .(غالب،۲۰:۱۹۶۴).این داعیان در طول تاریخ اسماعیلیان ،در ایران و سایر نقاط اسماعیلی نشین نقش مهمی داشتندو باعث حفظ نهضت شدند.داعیان و نقیبان ایرانی معمولا از میان خود ایرانی ها انتخاب می شدند .پس از این داعیان اولیه ،افراد مشهوری مانند ابویعقوب سجستانی،احمد حمیدالدین کرمانی، هبه الله المؤیدفی دین الله شیرازی،ناصرخسرو و افراد دیگری به تبلیغ آئین اسماعیلی پرداختند.هرکدام از این داعیان ،عقاید و جهانبینی اسماعیلیان را تنظیم و به نوبت خود تکمیل کردند و باعث گسترش دعوت اسماعیلیان شدند. شاخصترین چهره مبلغان اسماعیلی در قرن پنجم ،‌ناصر خسرو قبادیانی بود . فعالیت او از آغاز عهد سلجوقی شروع شد.
نخستین داعیان در ایران بر امامت محمدبن اسماعیل تأکید داشتند و این مسأله را تبلیغ می کردند
در این دوران دید عموم مردم نسبت به اسماعیلیان مناسب نبود .این مطلب از عنوان هایی که بر این فرقه اطلاق می گشت ،معلوم می شود .اسماعیلیان را تحت عنوان کافران می شناختند .
اسماعیلیان هر زمانی که در منطقه ای دعوت خود را آشکار می کردند ،نامی و لقبی پیدا می کردندو در هر شهرو ولایتی آنها را بنامی دیگر می خواندند واما همه درمعنی یکی هستند.(طوسی،۳۱۰:۱۳۸۹).تا مدت ها پس از دعوت اسماعیلیان در ایران ،جهت دعوت و عقاید آنان با سایر اسماعیلیان،یکسان بود هرچند نام های متفاوتی بر آنان نهاده می شد :سبعی،رافضی ،باطنی،قرمطی و تعلیمی از جمله این نام ها بودند .
کثرت این نام ها و عنوان ها که از سوی دیگران و اغلب مخالفان به آن ها داده می شد ،حاکی از اهمیت این فرقه در قرون گذشته از قرن سوم تا هفتم هجری و موقعیت سیاسی و فکری متفاوت آنها بوده است.(فضایی،۲۳:۱۳۷۴).
۲-۲-دعوت جدید
دعوت جدید ،همان دعوت جدید حسن صباح در ایران می باشد .این دعوت آن اندازه اهمیت داشت که عده ای در تعیین آغاز دعوت اسماعیلیان در ایران به آن استناد کرده اند و گمان کرده اند که دعوت اسماعیلیه در ایران از زمان ملکشاه سلجوقی یعنی فاصله زمانی ۴۶۵ الی ۴۸۵ق/۱۰۷۲-۱۰۹۲م انتشار یافت (عثمان ،۱۴۱۹ه،۱۹۹۸م:۲۵).

مراسم حنابندان با زیبایی هر چه تمام­تر برگزار می­گردد. داماد را در جای مشخص و تزیین شده می­نشانند. حنا را مردان بر دست و پای داماد می­بندند و دور دست و پایش حنابند^[۵۲] (که سبز رنگ است) می­بندند. زیر هر کدام از دست­ها و پاهای داماد، بالشتک سبز زیبایی قرار می­ دهند. بعد از این کار، مردان دستمال­های رنگی را که در سبدی زیبا قرار دارد، برداشته و دایره­وار همراه با ساز و نقاره شروع به رقاصی می­ کنند. در گروه رقاصان از هر سنی( نوجوان، جوان و پیر) مشاهده می­ شود و این نشان یکدلی و یکرنگی مردم روستا با هم­دیگر است. در این بین پول، بادام سبز، شکلات و… بر سر داماد پاشیده می­ شود و به اصطلاح رسم بَرِنش به جا آورده می­ شود.
بعد از رقاصی، مردان مجلس را ترک کرده و نوبت به زن­ها می­رسد، که به همان روش دایره­وار با دستمال رقص می­ کنند. بعد از این مراسم، همگی برای صرف نهار می­روند، در حالی­که غذایی جداگانه داخل ماشین گذاشته می­ شود و خانه به خانه می­برند. این غذا معمولاً در مجمعه ریخته شده و بیشتر برنج و کتخ محلی^[۵۳] یا بریانی می­باشد.

۵-۱-۵-۶- خَر فِشنگی
افرادی که به منظور جمع کردن هیزم با الاغ که «خَرِ خَجَه» نامیده می­شد، به کوه و کمر و دشت و صحرا می­رفتند. بعد از جمع هیزم مورد نیاز عروسی، با هم مسابقه می­گذاشتند و آن الاغی که با بار هیزم زودتر به ده می­رسید، آمدنش با شلیک یک گلوله اعلام می­شد. به همین دلیل به آن خَر «خَرِ فِشنگی» می­گفتند و هدیه­ای شامل: «پول، بادام رنگ­شده و….» به صاحب آن خَر داده می­شد. وقت آوردن هیزم، زن و مرد به استقبال آن­ها می­رفتند و می­خواندند:
خَر فرستادم به هیزم، تــا دَمِ تـَـنگِ نـَـمک پاشنه وا کِش، کاکایِ داماد، وقت ِامداد و کُمک
۵-۱-۵-۷- خرید عروسی
ماشینی که قرار بود وسایل مورد نیاز عروسی را از شهر خریداری کند، دو طرف آن را با پرچم سبز تزیین می­کردند. وقتی وسایل را به درب منزل داماد می ­آورد نیز، آمدنش را با شلیک گلوله به اهالی اعلام می­کردند.
۵-۱-۵-۸- خواستگاری
در این خطّه از سرزمین ایران نیز مانند سایر مناطق، مراسم خواستگاری انجام می­گیرد. بدین ترتیب که خانواده داماد به اتفّاق چند نفر بزرگتر به منزل خانواده عروس رفته و دخترشان را خواستگاری می­ کنند. اگر عروس خانم از اقوام نزدیک باشد، معمولاً این خواستگاری ساده­تر است و تنها بین دو خانواده است.
۵-۱-۵-۹- دار بازی
این بازی در واقع نوعی رقص مردانه است که در شب عروسی برگزار می­ شود و زمان آن بعد از اذان عشاء (بانگ خُفتن) می­باشد. بازیگران بر اساس یک سری تعصّبات قومی و طایفه­ای، به دو گروه تقسیم می­شوند. یک نفر چوب بزرگ و پایه و دیگری چوب کوچکی که به آن تَرکَ (tarka) می­گویند، را در دست می­گیرد. بازی­کنان، هم­زمان با آهنگ و ریتم ساز و نقاره حرکت پاهای خود را تنظیم می­ کنند و در این­جا شخصی که تَرکَ در دست گرفته، سعی می­ کند که با آن، حریف خود را بزند. فردی که پایه را در دست گرفته، نیز به شیوه­ای چوب پایه را در دست می­گیرد که کتک نخورد. اگر چنان­چه کتک بخورد، خود به خود خشم هوادارانش بالا می­گیرد و بازی رونق بیشتری پیدا می­ کند. در این بازی عده زیادی از مردان و تعداد کمی زنان، که از دور این بازی را می­بینند، تماشاگر بازی هستند. این بازی جذابیّت خاصی دارد و تا پاسی از شب ادامه دارد.
۵-۱-۵-
۵-۱-۵-۱۰- دست گرون:
روز بعد از عروسی زنان یکی یکی به دیدن عروس می­آیند و هدیه­ای به عروس می­ دهند، که معمولاً پول یا طلا است. به این هدیه دست­گرون می­گویند. شب عروسی نیز بعضی­ها که از راه دور آمده­اند به عروس هدیه می­ دهند.
۵-۱-۵-۱۱- دَف زدن
چند روز قبل از عروسی، سه نفر از طرف خانواده داماد و سه نفر از طرف عروس، زنان را جهت دَف زدن دعوت می­کردند. سه شب در منزل داماد و یک شب با دعوت مادر عروس در منزل عروس، دَف می­زدند و شعر می­خواندند.
۵-۱-۵-۱۲- رسم عروسی در قدیم­تر­ها
در سال­های نه چندان دور، رسم عروسی کمی متفاوت بود: روز عروسی حدود ساعت نه صبح زنان همراه با دَف زدن و شعر خواندن حنا داماد را خیس و آماده می­کردند. بعد حنار را در ظرف مخصوص ریخته، آن را داخل طبق می­گذاشتند و روی ظرف حنا را با پارچه سبز زیبایی می­پوشاندند. چهار طرف طبق را، تخته­های نمک تزیین شده، می­گذاشتند. چند زن طبق­ها را بر روی سر گرفته و در حالی که تعداد زیادی از زنان آنان را همراهی می­کردند ، به خانه کدخدای دِه می­بردند. در منزل کدخدا، زنان با شربت و شیرینی پذیرایی می­شدند. آن­جا نیز همراه با دَف زدن و خواندن شعر­های زیبا، طبق­ها را گذاشته و بر می­گشتند. گروهی دیگر طبق­ها را به طرز زیبایی می­آراستند و حدود ساعت ده و نیم مردان برای آوردن طبق­ها به منزل کدخدا می­رفتند و ساعتی را با نواختن ساز و نقاره و رقص، شادی می­کردند. بعد طبق­ها را برداشته، به منزل داماد می­بردند و مراسم زیبای حنابندان را انجام می­دادند. بدین صورت که این حنا در منزل بزرگی از اهالی روستا و توسط یکی از بزرگان دِه بر دست و پای داماد گذاشته می­شد. در این مدت زنان از روی پشت­بام خانه­ها تماشاگر مراسم حنا­بندان بودند. بعد از حنا­بندان، مهمانان پذیرایی می­شدند و برای صرف نهار می­ماندند. سپس تا عصر که مراسم سر­تراشان انجام می­گرفت، هر کدام به خانه خود می­رفتند. بعد از انجام این مراسم و نیز حمام داماد نیز آداب خاصی داشتند. بدین ترتیب که جلوی زیارت روستا، به نام «سلطان سیّد احمد عماد» با ساز و نقاره لباس داماد را می­پوشیدند. داماد و همراهیان دو رکعت نماز می­خواندند و بعد از آن، داماد را در کوچه­های محل و خانه بزرگترهای دِه می­گرداندند. زنان در حالی­که بسیار پوشیده بودند و معمولاً نقاب بر چهره داشتند، از روی پشت بام خانه­ها، داماد را با پاشیدن شکلات، بادام سبز یا پول بَرِنش می­کردند. بعد داماد را که یا سوار بر اسب بوده یا دو نفر پیاده، ساقدوش او بودند، به منزل عروس می­بردند.
آنجا ملاّ با صلوات سر عروس و داماد را به­هم می­زده و صورت عروس در این موقع با «بَلَه^[۵۴]» پوشیده بوده است. هفت روز داماد در منزل عروس بوده و بعد از هفت روز به منزل داماد دعوت می­شدند. زنان با آینه و ظرفی از حلوای محلی جلوی در منزل داماد، منتظر آن­ها می­ایستادند. عروس مقداری از حلوا را برداشته و به بالای در می­کشیده و قسمتی از پای خود را داخل ظرف حلوا کرده و هنگام رد شدن به در می­کشید. سپس به عروس پای­انداز داده می­شد و بدین ترتیب عروس برای همیشه در منزل همسرش می­مانده است. بعد از عروسی چند نفر از زنان فامیل، عروس را به خانه فامیل برده و زنان در منزل، عروس را بَرَنِش کرده و مفصل پذیرایی می­کردند. هنوز هم بعضی­ها این مراسم را به جای می­آورند.
۵-۱-۵-۱۳- زَن­گردی
قبل از عروسی، شش یا هفت نفر از طرف داماد و عدهّ­ای از طرف عروس، برای دعوت زنان جهت مراسم عروسی می­روند که به این کار زَن­گردی می­گویند. بعد از اتمام زَن­گردی، همه برای صرف نهار دعوت منزل داماد هستند.
۵-۱-۵-۱۴- سر­تراشون
عصر روز عروسی، همگی برای مراسم سر­تراشی به منزل داماد می­روند. ساز و نقاره و رقاصی به همان شیوه حنابندان است. بعد از رقص مردان و ترک مجلس، قوال­ها به داخل یک اتاق رفته و زن­ها به وسط میدان می­آیند و مثل حنابندان بَرَنِش می­ کنند. در سال­های قبل زنان، رقص مردان را از پشت­بام خانه­ها تماشا می­کردند و از همان بالا بَرَنِش می­کردند. بعد از سر­تراشی و حمام، ،داماد کت و شلوار پوشیده و روی تخت می­ایستد. سپس مردان دوباره برای رقص می­آیند و در ادامه زنان. بعد از انجام مراسم سرتراشان، با شربت و شیرینی از مدعوین پذیرایی می­ شود. در این مراسم معمولاً اشعاری خوانده می­ شود که در زیر نمونه آن آورده می­ شود.
اُسّا پلنگ سرتراش، سر دوماد بتراش
چَش اَدَست خُت بُکُ، صورتُشُ وَلْم بتراش ( نِبی خرِاش)
معنی: (به دست خودت نگاه کن و صورتش خوب بتراش)
*****
آی حمومی، آی حمومی، آب حموم تازه کن شازده دوماد توی راهه، شربتش آماده کن
کت و شلوار آقا داماد، ریشه ریشه مُرواری شَ قَدُ بَرا نــوشته یا محـــمد یا علی
بعد از مراسم سرتراش این اشعار خوانده می­ شود. معمولاً یک نفر این اشعار را می­خواند و بقیه جــواب می­دهـــند: «پــیر شــوی…».
نارنج وترنج بر سر یک دار که دید؟ در لانـــه زنبور عســل، مار که دید؟
ابــله شده­ای وفــا از زن طــلبی؟ آن زن و شمشیر وفـــا دار که دید؟
بلبل، سرِ چشـمه به چه کار آمده­ای؟ تشنه شده­ای یـا به شکار آمده­ای؟
نه تشنه شـدم، نه به شـــکار آمده­ام عاشق شـده­ام، دیـدن یار آمده­ام
بلبل به هوای گل، خروشی داردنوروز رسید و گل چه جوشی دارد
شبنم باران ببارد بر سر گل که آغا داماد چه عیشی و نوشی دارد
هر که شاه داماد ببیند و شادی نکندبر روی زمین تپیده، چون ماهی باد
بدا کِ مُرغُم، اَ قدقداس کَتِه بدا کِه، شَمَدُم اَ َپسِ هاس کَتِه
بدا کِ موقع خَرَک رَنگِن بدا که شَمَدُم اَ پَسِ پَنگِن
۵-۱-۵-۱۵- شب عروسی
شب عروسی وقتی عروس را به خانه آوردند به مدعوین شام داده می­ شود. بعد از شام از زنان با حلوای تهیه شده از آرد برنج پذیرایی می­ شود. در این شب یک محوطه باز انتخاب می­ شود، دور آن را صندلی چیده و مردان می­نشینند و چند نفر به وسط میدان آمده و با ساز و نقاره «دار بازی» می کنند.
۵-۱-۵-۱۶- قند­شکنی
قبل از عروسی، یک شب زنان طایفه برای قند شکنی به منزل داماد می­روند. در این شب پاک کردن نخود و برنج نیز جزء کارهایی است که زنان انجام می­ دهند. همچنین دَف می­زنند و شعر می­خوانند.
۵-۱-۵-۱۷- طبق­بران
صبح روز عروسی حدود ساعت ۱۰ مردان جمع شده و طبق­هایی آراسته و آماده که در آن­ها بادام رنگی، و بالشتک­هایی مخصوص حنابندان داماد، شکلات، حنای خشک و نمک (به منظور چشم زخم) قرار دارد و با پارچه سبزی پوشانده شده را، بر روی سر­گرفته و همراه با قوال از خانه داماد به سمت خانه عروس می-برند (این طبق­ها معمولاٌ چهار یا پنج تاست). بر روی یکی از طبق­ها بالشتک سبز زری مخصوص حنای داماد (در قدیم­تر­ها رخت­خواب سبزرنگی نیز وجو داشت) قرار دارد.
۵-۱-۵ - ۱۸- عروسی
مراسم عروسی به طور رسمی در سه شب برگزار می­ شود. شب اول فقط فامیل درجه یک عروس و داماد دعوت می­شوند. عروس را لباس سبز می­پوشند و دست­ها و پاهایش را حنا می­بندند. در شب دوم که عروسی رسمی­تر می­ شود، عروس لباسی ترکی که به آن «کُمپل» می­گویند، می­پوشند و کلاهی که به آن «کلاه طلا» می­گویند، بر سر می­ گذارد. در این شب زنان فامیل آش درست می­ کنند یا نخود آب­پز می­ کنند و پذیرایی می­ کنند. همچنین شب هنگام، زنان نان می­پزند و برای صبحانه «بلالیت»^[۵۵]،،‌تخم مرغ آب­پز و حلوای برنج درست می­ کنند. صبح روز بعد این صبحانه آماده شده را در مَجمَعه^[۵۶] چیده و به درب خانه فامیل و همسایه می­برند.
۵-۱-۵-۱۹- مبارک­باد
بعد از مراسم سر­تراشون و بر تخت ایستادن داماد، مردان دِه، یکی یکی با داماد روبوسی کرده و به او تبریک می­گویند و عدهّ­ای هم بر سر او، پول می­ریزند.
۵-۱-۵-۲۰- مشورت جهت همکاری

Wheat middling

۶.۰۰

Fish oil

۱.۰۰

Binder (sodium alginate)

۱.۰۰

Vitamin mixture^b

۰.۱۰

Mineral mixture^a

(%, dry matter)

Chemical composition

۹۲

Dry matter

۴۵

Crude protein

۱۴

Ether extraction

^a Premix content (g/kg): Fe (FeSO4) 49.60; Mn (MnSO4), 207.20; Cu (CuSO4) 3.86; I (KIO3) 0.84; Inert Carrier 553.40.
^b Composition of vitamin premix (mg/kg of premix, unless otherwise listed): D Calcium pantothenate,26,840; pyridoxine (pyridoxine HCl), 7700; riboflavin, 13,200; niacinamide, 55,000; folic acid, 2200; thiamine (thiamine mononitrate), 8800; biotin, 88; vitamin B12, 5.5; menadione sodium bisulfitecomplex, 2.75; vitamin E (DL a-tocopherol acetate), 88,000 IU; vitamin D3 (stabilized), 110,000 IU; vitamin A (vitamin A palmitate,stabilized), 1,650,000 IU.
میزان وزن خشک نمونه با توزین ۵ گرم از نمونه هر جیره غذایی و در ادامه خشک کردن برای ۲۴ ساعت در آون با دمای ۱۰۵ درجه سانتیگراد انجام میپذیرد. نمونه ها پس از این فرایند توسط مخلوطکن صنعتی به صورت پودر در آمده و میزان وزن خشک در ادامه با تفریق وزن نهایی از وزن اولیه تعیین میگردد. میزان خاکستر نیز با قرار دادن نمونه ها در یک کوره الکتریکی با دمای ۵۵۰ درجهسانتیگراد به مدت ۴ ساعت اندازه گیری میشود (AOAC, 1995). میزان پروتیئن هر جیره نیز با اندازه گیری نیتروژن (N×۶.۲۵) با بهره گرفتن از روش کجلدال تعیین میشود. ۵ گرم از ماده غذایی را برای این منظور وزن نموده و داخل بالن کجلدال قرار میدهیم. سپس ۷ گرم سولفات سدیم و ۱ گرم سولفات مس به عنوان کاتالیزور به نمونه داخل بالن اضافه میگردد. این مجموعه را با اضافه کردن ۲۰ میلی لیتر اسید سولفوریک غلیظ کامل مینماییم. بعد از آن درب بالن را به وسیله حباب جمع آوری گاز و قیف مخصوص محتوی سود سوزآور ۵۰ درصد میپوشانیم. مجموعه را روی هیتر قرار داده و حرارت میدهیم تا نمونه بطور کامل هضم شده و محتویات بالن به رنگ سبز درخشان درآید. رویت این حالت نشانه پایان عملیات هضم میباشد. محتویات بالن را پس از سرد شدن با ۳۰۰ میلیلیتر اسیدسولفوریک غلیظ مخلوط مینماییم تا رنگ محلول تقریباً سبز کم رنگ شود. کجلدال را در این مرحله برای تقطیر آماده کرده و پس از اتصال قطعات از محکم بودن آنها اطمینان حاصل میکنیم. حداقل ۷۵ میلیلیتر سود سوزآور ۵ درصد را از طریق قیف بالای سه راهی به محتویات داخل بالن به آرامی اضافه مینماییم تا رنگ محلول از آبی به سیاه متغیر نماید. ۵۰ میلی لیتر اسید بوریک ۲ درصد و چند قطره متیلنرد بهعنوان نشانگر در طرف دیگر دستگاه داخل ارلن ۳۰۰ میلی لیتری اضافه نموده و زیر قطره چکان قرار میدهیم. شیر مبرد را باز و محلول را با کمک هیتر به نقطه جوش میرسانیم. رنگ محلول در این مرحله کاملاً سیاه میباشد. تقطیر را تا زمانی ادامه میدهیم که حجم محلول داخل ارلن به حدود ۳۰۰  میلی لیتر برسد. تمام آمونیاک موجود در نمونه در این مرحله استخراج شده و بصورت مایع وارد اسید بوریک موجود در ارلن شده است. بورات آمونیوم موجود در ارلن را با اسید هیدروکلریک ۱/۰ نرمال تیتر نموده و حجم محلول مصرفی را تعیین مینماییم. سپس میزان پروتئین را به کمک فرمول زیر محاسبه مینماییم:

چربی نمونه نیز با بهره گرفتن از سوکسله و به کمک اتر از جیره غذایی استخراج میشود. برای این کار میزان ۲ تا ۳ گرم نمونه غذا را در یک کارتوش قرار داده و دهانه آن را با مقداری پشم شیشه به صورت شل میپوشانیم. کارتوش را در استخراج کننده قرار داده و آنقدر پترولیوم اتر اضافه میکنیم تا یک بار سیفون گردد. مقدار دیگری پترولیوم اتر افزوده تا نیمی از محفظه استخراج پر گردد. مبرد را در ادامه وصل نموده و مجموعه را بر روی هیتر برقی قرار میدهیم تا به آرامی جوش آمده. مجموعه در این شرایط حداقل برای ۱۰ بار باقی میماند تا پر و خالی گردند. سپس میزان چربی با کمک فرمول زیر محاسبه میگردد:
که در آن:
W₁ برابر است با وزن بالن خالی (برحسب گرم)
W₂ برابر است با وزن بالن بعلاوه چربی (برحسب گرم)
W₃ برابر است با وزن نمونه غذایی مورد آزمایش (برحسب گرم)
این پروژه در یک مزرعه محلی پرورش ماهیان سردآبی واقع در منطقه شاهرود استان سمنان انجام میشود. تعداد۵۰۰ عدد بچه ماهی قزل آلا از ن‍ژاد فرانسوی (Aqualand) برای این منظور تهیه و پس از سازگاری به محیط مزرعه (برای ۲ روز) با بهره گرفتن از غذای پایه (تیمار شاهد) در سه نوبت به مدت چهار روز تا حد سیری غذادهی خواهند شد. نمونه ها پس از شروع غذادهی و همزمان با شروع روز چهارم، زیستسنجی میگردند. ماهیان برای این منظور ابتدا توسط اسانس گل میخک به میزان ppm 250 (سلطانی، ۱۳۸۰) بیهوش و میزان طول و وزن آنها توسط یک خطکش با دقت ۱ میلی متر و ترازوی دیجیتال با دقت ۰۱/۰ گرم اندازه گیری میگردد. مدت زمان انجام آزمایش به مدت ۸ هفته میباشد.
ماهیان در ادامه به صورت کاملاً تصادفی از محیط اصلی ذخیرهسازی ماهیان توسط یک ساچوک برداشته شده و در تیمارهای پنج گانه با سه تکرار قرار خواهندگرفت. تعداد ۳۰ عدد ماهی ۱۵گرمی در هر یک از تیمارها قرار خواهند گرفت که در پایان آزمایش از تیمارهای آزمایشی خارج و متغییرهای مورد بررسی آنها، تعیین خواهند شد.