ملامحمّدطاهر درنقدحسن بصری می‌گوید: «حسن بصری که غریق دریای بدعت وضلالت و مقتدای ارباب شقاوت».^[۴۹۱]وی نسبت به تابعان حلاج وبایزید نیزمی‌گوید: «تابعان حلاج وبایزید ازطایفه بی عقلان وبیشعوران سنیانند».^[۴۹۲]شیخ الاسلام قم در ردّ سالکان طریقت می‌گوید: «بدانکه مجتهدان طریقت که تارکان متابعت اهل بیت نبوت ورسالت وغولان بادیه ضلالتند…».^[۴۹۳] محمّد طاهر نسبت به فلاسفه و قاعده الواحد می‌گوید: «ثم اعلم أن الفلاسفه مضاهئون^[۴۹۴] للیهود فانهم ایضا قالوا الله قدخلق العقل وفرغ من الامر».^[۴۹۵]وی ابن عربی را از زمره مسلمین خارج کرده وحکم به کفر وی کرده ومی‌گوید: «فلاشک انه لیس من زمره المؤمنین بل من زمره المسلمین وممایدل علی کفره حکمه بایمان فرعون».^[۴۹۶]محمّدطاهر، ابن‌عربی را باجملاتی مثل«ممیت‌الدین»،«او سَرِ اشقیاست»، «شیخ شیطان صفت»^[۴۹۷]، «عمده الدّجالین»^[۴۹۸] و« هذالرجل الخداع الغرار»^[۴۹۹]مورد خطاب قرارمی‌دهد.
علاءالدوله سمنانی نیز درکلام محمّدطاهراز اینگونه جملات بی نصیب نبوده، که می‌توان به این جمله اشاره کرد: «این مرد از جمله اشقیاست واز مریدان خاص ابلیس است».محمّدطاهر همچنین نسبت به معروف کرخی می‌گوید: « او ازملاعین است».نسبت به ملاعبدالرزاق کاشی نیز می‌گوید: «یکی ازمخربان دین است».
میرلوحی سبزواری نیز در استفاده ازاینگونه جملات پا به پای دیگرمخالفین حرکت کرده و صوفیان وکسانی که دل همراه این طایفه داشته را مورد نقد قرارداده است.وی نسبت به حلاج می‌گوید: « حلاج ساحر وکافر».^[۵۰۰]وهمچنین می‌گوید«از روی بی شعوری».^[۵۰۱]
میرلوحی نیز از اینچنین نسبتها به بزرگان تصوف به دور نبوده است.وی نسبت به مجلسی اول جملاتی دارد.وی می‌گوید: «عدم ظهورحرمت افعال مذکوره نزد حضرت آخوند (یعنی مجلسی اول) به سبب قصورتتبع ایشان است».^[۵۰۲] میرلوحی پا ازحد نقد فراترگذاشته ومجلسی اول را به سخره گرفته، و می‌گوید: «این مزخرفاتی که حضرت آخوند دراین مقام برزبان مبارک رانده‌اند و رشحات حکمت ازدل پر معرفت برلسان حقیقت بیان افشانده اند، تذکر کلماتی [است] که درفصل دویم ازباب سیم ازعیون موعظت فیضان جنان اجرا نموده اند ونسبت به اکابرعلمای امامیه (رحمهم‌الله‌تعالی) فرموده اند: صلح الله لسانه وقلب جنانه».^[۵۰۳]
میرلوحی سبزواری درسلوه الشیعه نسبت به بعضی ازصوفیه می‌گوید: «بالجمله روشن ومبرهن شدکه علمای شیعه (رضوان الله‌علیهم‌اجمعین)این طایفه را که به خوانندگی کردن ودست زدن وطرب کردن وچرخیدن را اظهار بیهوشی نمودن اشتغال دارند، مذمت کرده اند وحدیث بلکه قرآن نیز دلالت برمذمومیت ایشان دارد، پس ازچندحال بیرون نخواهد بود: یاآن است که جماعتی که به این اعمال مشغولی دارند مقیدب به مذهب شیعه نیستند و اعتقاد به قرآن وحدیث ندارند، که یا از روی حماقت ونادانی این روش پیش گرفته اند، یا بواسطه مکر وخدعت ومردم فریبی براین دست زده‌اند.وهرکه اندک شعوری دارد، می‌داند بلکه این معنی به غایت ظاهراست که بعضی ازاین گروه درغایت حماقت ونادانی، وبرخی درنهایت بداعتقادی چون میرتقی سودانی که سگی است ازسگان محمود پسیخانی وجمعی درفریبندگی وتلبیس قصب السبق برده ازابلیس لعنه الله …..پس باید که مؤمنان به سالوسی وچاپلوسی وآواز باریک کردن ونرم نرم سخن گفتن وضع های شیّادانه ساختن ایشان، فریب نخورده که اگرچه بعضی ازایشان به ظاهر چون میش، درویش می‌نمایند، اما مجموع درباطن روباه صفتان وگرگ خصلتانند.مؤیّد این حال و مصداق این مقال، آنکه سید بیچاره ازشرارت وبد نفسی این جماعت ساعتی نیاسوده و ازکینه ورزی های ایشان لمحه‌ای فارغ نبوده وازخواص وعوام این قوم لئام که به آن دردمند نیش ها نزند و ازگزندگی ها به دلش ریش‌ها نرساند، واسطه آن بودکه چون عوام را ازدوستی ابومسلم مروزی منع کرده بود».^[۵۰۴]

۴.ناقدین، علمای دنیاهستند
ملامحسن فیض که از رهروان این طریق بوده، دربیان دلیلِ مخالفتِ جبهه‌مخالفِ‌تصوف، می‌گوید: «همین مباینت فطری و نکارت جبلی باعث شده بر آنکه ازآن زمان بازتا امروز همواره ابنای روزگار به تخصیص اهل عمامه ودستارکه دانشمندان‌ دنیا وعلمای عوامند، درهرزمانی چنانچه شیوه وشیمه ایشانست که به مقراض‌ اغراض پیوسته ملابس اعراض یکدیگر راعرصه تخریق وتمزیق سازند، علمای‌ ربانی را انکار می‌کنند و عارفان حقایق وحِکم را نکوهش می کند.چه علمی،‌ چندمشکل ازآثار انبیا و رموز اولیا بر صفحه روزگار مانده که دست فهم‌ هرکس به دامن ادراک آن نمی‌رسدو بغیراز زیرکان هوشمند، از ابنای آخرت که‌ به حسن متابعت شریعت وپیروی طریقت این راه را سپرده به پایمردی رفیق توفیق‌ بعد از ریاضت های بی‌شمار وعلوم بسیارکه حاصل کرده سمند تیزگام فکرت را دراین میدان توانند دوانید دیگری را مجال ادراک آن نمی‌باشد.هرآینه جمعی‌ ازعلمای دنیا که پیشوائی عوام در دماغ ایشان جاگیر می‌بوده و می‌باشد، تیغ‌ زبانِ طعن و تشنیع برایشان می‌کشیده و می‌کشند وعلما ربانیین را که گوی‌ سبقت در میدان دوران ازاشباه واقران خود به فنون علم و عمل ربوده‌اند به‌ تشنیع و عیب موسوم می‌گردانیده ومی‌گردانند و درتصانیف بلند پایه ایشان‌ طعن‌ها می‌کرده و می‌کنند».^[۵۰۵]
۵.خودپسندی
ملاصدرا که در ردیف موافقین تصوف حقیقی بوده یکی ازعیوبِ مخالفین این راه را خودپسندی شمرده ومی‌گوید: «ای خودپسند پرجور، علمی که اسرارصمدیت وحقایق الهیت رابدان می‌دانند… وآنچه از[این] قبیل که هرکدام بحریست ازعلم مکاشفه، چرا منکرمی‌شوی ودانستن آن را سهل و عبث می‌دانی ودیگر علوم که درمدت پنجاه سال جان وتن درتحصیل آن باخته وگداخته انکار وجحود آن می‌کنی».^[۵۰۶]
۶.کدورات نفسانی
ملامحمّدتقی مجلسی نیز از منظرِموافقین تصوف به ناقدن نگریسته وآنها را ازکدورات نفسانی ومکاید آن برحذرداشته، که نشان از وجود اینچنین صفاتی دربین ناقدین داشته است.
۷.تفاوت نگذاشتن بین تصوف شیعی وسنی
تصوفی که موافق با اصول تشیع وجود داشته را نمی‌توان منکرشد. درگذشته وحال کسانی با آموزه های اصیل اسلامی که صوفیه آن را اصول خود می‌دانند، همراه بوده ودرمسیر صحیح شریعت حرکت کرده وبه عنوان بزرگان دینی مورد احترام بوده مثل؛ ملاصدرا، فیض کاشانی ومجلسی اول ودیگرانی که تصوف اصیل وتشیع را ازهم جدا ندانسته، بی شک انتقادات ملامحمّدطاهر و دغدغه‌های وی برای رفع و دفع افراط وتفریط‌هایی بوده که واقع می‌شده است.وهمانطورکه مرحوم فیض کاشانی دررساله مشواق به آن اشاره دارد، سخنان بزرگان هر فنی که به ناچار در الفاظی گنجانده می‌شود باید با الفبای آن علم آشنا بود وچندین معنی داشتن یک کلام را باورکنیم.همانطور که مجلسی اول می‌گوید: «بلکه اگر کسى تفکر کند ازاین معانى به معانى دیگر راه مى‏برد چنانکه جمعى ازطالبان معرفت الهى شبى ازاین شکسته معنى این حدیث را استفسار نمودند تا قریب به سحرمذکور مى‏شد، ازمعانى وبعضى شمرده بودند هفتاد معنى‏ گفته بودم، واللَّه تعالى یعلم».^[۵۰۷]
علامه محمّدباقرمجلسی به این نکته مهم اشاره دارد که این طریقه هم سنی دارد وهم شیعه وهم ملحد. وی می‌گوید: دراین زمان صوفیانِ معارض و معاندِ ائمه(علیهم‌السلام) هم وجود دارد.وی ازصوفیه اهل حق که در عملِ به شریعت وتشیع بودن شواهدی ذکر می‌کند که ازبزرگان شیعه هستند،بزرگانی چون؛ شیخ صفی الدین، سیدبن‌طاووس که صاحب کرامات ومقامات بوده، ابن فهدحلی که درزهد و ورع وکمال مشهور آفاق بوده، شیخ زین الدین (رضوان الله علیه) که در راه دین شهید شد و کتب وی از قبیل منیه‌المرید و اسرار‌الصلوه که به دقایق اسرارصوفیه ازهمه مشهورتر است.علامه مجلسی مشکل کسانی که به این طریقه نقد وارد می‌کنند وتصوف را [بالجمله] نفی می‌کنند از بی بصیرتی است که فرقی میان صوفیه شیعه وصوفیه اهل سنت نگذاشته‌اند. وی می‌گوید: «این طریقه علیّه که ازمروجان دین بوده وهادیان مسالک یقین، با سایر سلاسل صوفیه که سالکان مسالک اهل ضلال هستند ربطی ندارند».^[۵۰۸]
صاحب فتوح المجاهدین نیز بعد از ذکراین مطلب که کسی ازصوفیه اثنی عشری حلاج را به عنوان شیخ معرفی نکرده، و مناط اعتبار مشایخ را، اثنی عشری بودن می‌دانند، می‌گوید: «بر فرض که تذکره الاولیا را عطار نوشته باشد، دلیلی بر بدی صوفی اثنی عشری نمی‌شود. وی می‌گوید صوفی منحصر در فرقه های ضاله نیست.پس وای برمفتی مفتری بی انصافی که شخصی که حلاج را نشناسد ومذهب او را نداند آن شخص را حامی ومرید حلاج گوید».^[۵۰۹]
۷-۱.تصوفِ شیعی،جامع ظاهر وباطن
فرق مهمی که دربین صوفیان شیعی وسنی وجود داشته ودرکلام علامه مجلسی نیزبه آن اشاره شده این است که «صوفیه شیعه همیشه علم وعمل وظاهر وباطن را با یکدیگرجمع می‌کرده و در زمان های تقیه مردم را به ریاضات ومجاهدات ازاغراض باطله صاف می‌کردند، اما صوفیه ای که تابع اهل سنت بوده، مردم رامنع از علم کرده زیرا با وجود علم کسی خلفای ثلاثه را از امیرالمؤمنین بهتر نمی‌داند.همانطور که شیخ صفی الدین(رضوان الله‌علیه) هزاران نفر را به طریقه مستقیمه تشیع هدایت کرد».^[۵۱۰]
۷-۲.مباینت در ریاضت
نکته مهمی که مورد اشاره علامه مجلسی بوده این است که صوفیانی که حامی دین مبین بوده در ذکر و فکر و ریاضت و ارشاد، مباین بوده باطریقه صوفیانی که به مشایخ اهل سنت منسوب هستند، و چرخ زدن وسماع کردن وبرجستن ودف زدن راجایز می‌دانند.صوفیانِ صافی ضمیر وتشیع مشرب به غیر ازتسبیح وتهلیل وتوحید حق تعالی وتوسل به انوار قدسیه ائمه طاهرین(علیهم‌السلام) وحمایت از شیعیان امیر المؤمنین (علیه‌السلام) چیز دیگری در میان آنها نیست.
۸.تقرب به سلاطین
ابراز ارادت ملامحمّدطاهرقمی به شیخ صفی‌الدین‌اردبیلی، معنادار بوده و به حدی است که نمی‌توان وجهی غیر از تقرب به پادشاهان صفوی برای آن بیان کرد.زیرا ابراز ارادت ملامحمّدطاهر قمی‌که در مخالفت با خانقاه و‌دیگر رفتارهای صوفیانه و در مخالفت با افرادی چون ابن عربی مشهور وصاحب تألیفات فراوان است، چطور می‌توان با تمجید از شیخ صفی‌الدین آن هم با این تفصیل جمع کرد، شیخ صفی‌که هم صاحب خانقاهی ‌بزرگ وهم ارادتمند ابن‌عربی‌است.این ارادت ملامحمّد طاهر برای تقرب به سلطان زمان خود یعنی شاه عباس ثانی صفوی بوده که به نوعی سیاست زدگی است.
وی دررجم الشیاطین ازشیخ صفی الدین طوری تمجید می‌کند که درهیچ کدام ازآثاری که نگارنده این سطور دیده، درباره هیچ کس اینطور مبالغه نمی‌کند.محمّدطاهر می‌گوید: «حضرت والا رتبت متعالی منزلت غفران ورضوان موهبت سلطان العارفین والد‌السلاطین مروج شرع المستبین سلطان صفی الدین العلوی الحسینی(رحمه‌الله‌علیه) ازطالبان مطلب عظیم و سالکان این مسلک مستقیم بوده واگرچه درزمان دولت مخالفین به عادت اجداد طاهرین خود(صلوات‌الله‌علیهم‌اجمعین) به مقتضای التقیه دینی ودین آبائی تقیه می‌کرده ونقل است که حضرت شیخ به مریدان وطالبان خودمی‌گفته وایشان رابدان ارشاد می‌کرده که لعن ابابکرو عمروعثمان بوده، امید که روح پرفتوحش با ارواح طاهره مطهره ائمه اطهار محشور وبه قرب جوارایشان مسرور بوده باشد،که به یمن دولت قاهره اولاد واحفاد امجادش مذهب حق امامیه که فرقه ناجیه‌اند ازمکمن خفا به منصه ظهور رسیده وبه ساعی جمیله ایشان گلشن دین سبز وخرم گردید وامیدوارم که خداوند کریم دولت قاهره وزبده برگزیده این سلسله علیّه عالیه را اعنی شاهنشاه صاحب قران فخر سلاطین زمان وخواتین جهان شاه عباس ثانوی موسوی الحسینی، متصل به دولت صاحب الزمان(علیه‌السلام) گرداند.دولتش را لبریزمعرفت ومحبت وشوق وطاعت ومعدلت وترویج دین وشریعت سازد.اللهم وفّقه له واعنه علیه بحق محمّد و وصیّه وبضعته وسبطه».^[۵۱۱]
۹.عالم معانی وسیع تر ازوضع ودلالت الفاظ است
آنچه مهم به نظرمی‌آید و درکلام فیض کاشانی به آن اشاره شد، این نکته است که می‌گوید:« چون اقلیم معارف وحقایق وعالَم معانی ودقایق وسیع ترازآن است که صورمحصوره الفاظ به واسطه وضع ودلالت، متصدی اظهارآن بتواند باشد وبدون کمک ازامثال واشباه پای مکنت و اقتداردرمیدان ابرازآن بتواندسیرکند، لاجرم دراظهار مخدرات معانی بصورت حرفی هرحقیقتی به رقیقه مناسبتی که بایکی از محسوسات دارد به اسم او ازآن تعبیر می‌کنند تا هم اهل معنی ازآن حقایق محظوظ گردند وهم اهل صورت مجازی آن بی بهره نمانند.«تلک الامثال نضربها للناس ومایعقلها الاالعالمون»^[۵۱۲] ».^[۵۱۳]
دراین‌باره علامه‌حسن‌زاده درتعلیه برشرح منظومه ملاهادی‌سبزواری به‌مناسبتی‌دربیان سرّ شطحیات بعض عرفا، درحقیقت اینچنین حرفهایی را اشاراتی به لطائف توحید صمدی ومعراج انسان الهی دانسته ومی‌گوید:«مارأینا من تلک العبارات الصادره عن اکابر العارفین بالله سبحانه فهی اشارات الی لطائف فی التوحید الصمدی وایماءات الی معارج الانسان الالهی، وتشبیهات وتنظیرات‌فی تطابق الکونین، وتفاسیر انفسه للکشف الاتم المحمدی ـ‌صلی الله علیه وآله‌ـ‌[…]ونعم ماقال الشیخ العطار:
تــوچـــه دانــی زبـــان مـرغــان را کــه بـــدیـدی شــبـی سلــیـمـان را
وقال الخواجه الحافظ
بشنوی سخن اهل دل مگو که خطاست سخن شناس نیی جان من خطا اینجاست
وجاء فی غزل من دیوانی:
مـدعی وسـخن ازگـوهر یکـدانه عشق اوکـه خـرمهره شنـاس است بـه بازار آمد»^[۵۱۴]
۱۰.تبعیت مقلدانه میرلوحی ازمحمّدطاهر
میرلوحی‌درروزگاری به سر‌می‌برده‌که‌بدون پشتیبانی دربارصفوی، مورد هجمه‌واذیت قرار می‌گرفته، همانطورکه ملامحمّدطاهرباوجود داشتن منصب شیخ الاسلامی ازگزندانتقادات بی‌بهره نبود. میرلوحی نیزمی‌توان به عنوان شخصیتی وابسته وکسی که در پس حجاب تقیه نوشتارهای ضدتصوفی خود را انشاکرده، معرفی‌کرد.ازآثاری که منسوب به میرلوحی است مثل؛ «توضیح المشربین وتنقیح المذهبین»، «تسلیه الشیعه»، «سلوه‌الشیعه وقوه‌الشریعه»، «مختصر‌سلوه الشیعه »و احتمالا «شهاب المؤمنین فی رجم الشیاطین المبتدعین »، می‌توان دریافت که از لحاظ علمی دارای مقام علمی نبوده وآثاری قشری وسطحی است، زیرا نتوانسته در مباحث تصوف، به عمق مباحث نظری این طایفه وارد شود.گرچه ملامحمّدطاهر دربخش فلسفه فی الجمله از وی دفاع کردیم، اما از میرلوحی نه دربخش فلسفه- وی نسبت به نقد فلسفه مطلبی ندارند ومتذکر مباحث فلسفی نمی‌شوند- ونه دربخش تصوف، نمی‌توان دفاع منصفانه ای از وی داشت.زیرا ادبیات نقد را رعایت نکرده، بلکه مخالف سفارش شریعت اسلام درنقد وجدال علمی،‌عمل کرده.ازآن جا که ملامحمّد طاهرقمی به عنوان شیخ الاسلام قم که هم منصب قضا و هم منصب امامت جمعه قم را به عهده داشته، به همین منظور کسی یارای مقابله جدی و اینکه بتوان به وی آسیب برساند، نداشت، لکن میرلوحی با وجودِ نداشتن مقام ومنصبی ازسوی حکومت وعدم حمایت از وی، درمبارزه با تصوف گرچه هم تراز ملامحمّد طاهرقمی چه ازحیث علمی وچه تألیفات نبوده، اما درحد توان با تکیه برمنابع روائی، دراین راه به سختی کوشیده تا بتواند دراصلاح وتنقیح دین اسلام ازکجی‌ها وانحرافات، قدمی جای قدم اسلاف بگذارد.
۱۱- اعتراف صادقانه میرلوحی
میرلوحی در میانه بحث غنا سخنی صادقانه می‌گوید که نشان ازضعف وی وامثال او درعدم تمییز اقوال فلاسفه وبه طریق اولی درمباحث تصوف دارد.قولی است طعن گونه که نسبت به بوعلی سینا در بحث غنا مطرح می‌کند.وی این اعتراف طعن گونه را به این صورت بیان می‌کند: «اگرچه این ضعیف به سبب کثرت مخالفت حکما با یکدیگر درالهیات وغلط‌های عظیم که درآن باب کرده‌اند، ازایشان وکتب ایشان به عنوانی ملول و ضجورشده که می‌خواهد مطلقابه مقالات ایشان خود را آشنا ننماید، وموسیقی را از علوم ریاضی شمرده اند^[۵۱۵]».^[۵۱۶]این عبارت نشان دهنده ضعف علمی وی درعلوم عقلی است که نتوانسته قول حق را تشخیص دهد که باعث بی‌رغبتی به این کتاب ها وصاحبان آنها شده است.
درپایان می‌توان به این نتیجه رسید که ناقدین تصوف دردوره صفویه متأثراز جوحاکم بوده، که از دو جبهه مستحکم یعنی؛ فقها وحاکمان دوره صفوی شکل گرفته بود.ناقدین این دوره گرچه با تألیفات فراوان ومناصب حکومتی ودینی، دارای جایگاه رفیعی بودند، اما نتوانسته آنطورکه شایسته نقد علمی است، مباحث جنجالی تصوف را تحلیل و پاسخ عالمانه ارائه دهند؛ زیرا درمباحث تصوف چه در بُعد نظری وچه عملی، وهمینطور درمباحث حِکمی، استادی آشنا به این مباحث نداشته اند.
والحمدلله رب العالمین.
پی‌نویس‌ها
(۱)ادامه پی‌نویس شماره‌۱ص۱۶: میرزا عبدالله افندی اصفهانی در کتاب ریاض العطا وحیاض الفضلا او را شیرازی و بعد نجفی و بعد قمی معرفی می‌کند: «المولی الاجل محمّد طاهر بن محمّد حسین الشیرازی ثم النجفی القمی» میرزا عبدالله افندی اصفهانی، ریاض العلما و حیاض الفضلا، چاپخانه خیام، قم،۱۴۰۱ق،ج ۵، ص۱۱۱.
(۲)ادامه پی‌نویس شماره۲ص۱۸: معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواه، ناشر مرکز نشر آثار الشیعه،چاپ ۴، قم، ۱۴۰۱ق،ج ۱۸،ص ۷۸: «محمّد طاهر بن محمّد حسین: قال الشیخ الحر فی تذکره المتبحرین المولی الاجل محمّد طاهر بن محمّد حسین الشیرازی ثم النجفی ثم) القمی، من اعیان الفضلا المعاصرین، عالم، محقق، مدقق، ثقه ثقه، فقیه، متکلم، محدث، جلیل القدر، عظیم الشأن».
(۳)ادامه پی‌نویس شماره‌۲ص۲۱: الحمد لله الذی أوضح لنا السبل الی الاحکام و جعل الروایه طریقاً لأخذها عن هداه الأنام والصلاه‌و السلام علی سید انبیائه و سفرائه المعصومین الکرام.وبعد فإن الأخ فی الله الجلیل البنیل العالم العامل الفاضل الکامل جامع بحار الانوار مروّج آثارالأئمه الاطهار اعنی التقی و النقی وسلفناالصالحون من الکتب الاربعه‌المشهورالتی هی دعائم الایمان ومرجع الفقها فی هذالزمان اعنی کتاب الکافی للشیخ ثقه الاسلام محمّدبن یعقوب الکلینی وکتاب من لایحضره الفقیه للشیخ الصدوق محمّد بن علی بن الحسین بن بابویه القمی وکتابی التهذیب والاستبصار للشیخ الطائفه أبی جعفر محمّدبن الحسن الطوسی علی الله مقامهم واجزل الجنه أکرامهم وغیر هذه الکتب الامامیه.فأجزتُ له أدام الله إقباله وکثر فی العلما أمثاله، و رویته عن مشایخی بالقراءه، و السماع و الاجازه. فأقول إن أروی الکتب الاربعه و غیرها اجازه عن السید السند الفاضل العالم العامل السید نورالدین العاملی(ره)عن إمامی الفضل والتحقیق أعنی اخیه السیدالعالم الأوحد شمس الدین محمّدوأخیه الفاضل العلامه جمال الدین حسن ولدالمحقق الشیخ زین الدین رحمه الله و هما یرویانها عن شیخهما الجلیل والد السید نورالدین علی بن الحسن عن شیخ زین الدین .وکتب هذه الاحرف بیده الفانیه التمسک بما ترکه رسول الله من الثقلین محمّدطاهربن محمّد حسین فی سابع شهر ذی قعده الحرام من شهور السنه السادسه و الثمانین بعدالالف من الهجره النبویه و الحمد لله وحده و الصلاه و السلام علی محمّد وآله».(بحارالانوار،ج ۱۰۷،ص ۱۲۹).
(۴)ادامه پی‌نویس شماره۱ص۳۶: فصاروا فرقا شتی فاختاربعضهم مذهب المتاخرین من الفارابی وابن سینا وامثالهما وسلک بعضهم مسلک افلاطن وارسطو واضرابهما من الیونانیین والملطیین الضالین المضلین وذهب بعضهم مذهب المتصوفین وتبع بعضهم آثارالمبتدعین من المتکلمین صنّفت هذا الکتاب فی بیان عثراتهم وزلّاتهم فی المسائل المتعلقه بالدین».
(۵)ادامه پی‌نویس شماره‌۲ص۳۷: فَلَمْ یَقْدِرْ عَلَیْهَا فَأَتَاهُ الشَّیْطَانُ فَقَالَ یَا هَذَا قَدْ طَلَبْتَ الدُّنْیَا مِنْ حَلَالٍ فَلَمْ تَقْدِرْ عَلَیْهَا وَ طَلَبْتَهَا مِنَ الْحَرَامِ‏ فَلَمْ تَقْدِرْ عَلَیْهَا أَ فَلَا أَدُلُّکَ عَلَى شَیْ‏ءٍ یَکْثُرُ بِهِ دُنْیَاکَ وَ یَکْثُرُ بِهِ تَبَعُکَ قَالَ نَعَمْ قَالَ تَبْتَدِعُ دِیناً وَ تَدْعُو إِلَیْهِ النَّاسَ قَالَ فَفَعَلَ فَاسْتَجَابَ لَهُ النَّاسُ فَأَطَاعُوهُ وَ أَصَابَ مِنَ الدُّنْیَا قَالَ ثُمَّ إِنَّهُ فَکَّرَ وَ قَالَ مَا صَنَعْتُ شَیْئاً ابْتَدَعْتُ دِیناً وَ دَعَوْتُ النَّاسَ إِلَیْهِ مَا أَرَى لِی تَوْبَه إِلَّا أَنْ آتِیَ مَنْ دَعَوْتُهُ إِلَیْهِ فَأَرُدَّهُ عَنْهُ قَالَ فَجَعَلَ یَأْتِی أَصْحَابَهُ الَّذِینَ أَجَابُوهُ- فَیَقُولُ إِنَّ الَّذِی دَعَوْتُکُمْ إِلَیْهِ بَاطِلٌ وَ إِنَّمَا ابْتَدَعْتُهُ کَذِباً فَجَعَلُوا یَقُولُونَ لَهُ کَذَبْتَ هُوَ الْحَقُّ وَ لَکِنَّکَ شَکَکْتَ فِی دِینِکَ فَرَجَعْتَ عَنْهُ قَالَ فَلَمَّا رَأَى ذَلِکَ عَمَدَ إِلَى سِلْسِلَه فَأَوْتَدَ لَهَا وَتِداً ثُمَّ جَعَلَهَا فِی عُنُقِهِ فَقَالَ لَا أَحُلُّهَا حَتَّى یَتُوبَ اللَّهُ عَلَیَّ قَالَ فَأَوْحَى اللَّهُ تَعَالَى إِلَى نَبِیٍّ مِنْ أَنْبِیَائِهِ أَنْ قُلْ لِفُلَانٍ بْنِ فُلَانٍ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَوْ دَعَوْتَنِی حَتَّى تَنْقَطِعَ أَوْصَالُکَ مَا اسْتَجَبْتُ لَکَ حَتَّى تَرُدَّ مَنْ مَاتَ عَلَى مَا دَعَوْتَهُ إِلَیْهِ فَیَرْجِعَ عَنْهُ‏ .
(۶)ادامه پی‌نویس شماره‌۳ص۳۹: در کتاب عطیه ربانی وهدیه سلیمانی از این کتاب به عنوان اثری بی بدیل یاد می‌کند، که در توضیح عطیه ربانی به آن اشاره شده است.
(۷)ادامه‌پی‌نویس شماره۲ص۴۲: الوجوب هل الواجب المحلل السلام علیناوعلی عبادالله الصالحین،أوالسلام علیکم ورحمه الله وبرکاته،وهل السلام علیک ایهاالنبی ورحمه الله وبرکاته سنه أوبدعه وهل التحیات سنه أوبدعه .ورتبهاعلی مقدمه وفصول ثلثه .نسخه شماره (۲/۲۹۲۵)مرکزأحیامیراث اسلامی،برگ۱.
(۸)ادامه پی‌نویس شماره۳ص۴۲: الفحص عنهامصلحه للنشأتین الّف هذه الرساله سماه فرحه الدارین ورتّبهاعلی مقدمه وخاتمه وفصلین اماالمقدمه فی الاخبار الوارده فی العداله بحذف الاسناد..».
(۹)ادامه پی‌نویس شماره۸ص۴۲: در روز حساب مفلس و تهی دست نباشی،بدانکه بهترازهمه طاعت ها و عبادت ها نماز است…».
(۱۰)ادامه پی‌نویس شماره۲ص۶۰: می‌زند با ذکرمحبت الهی رقص می‌کند ونعره می‌زند وبی هوش می‌افتد پس شک مکن دراینکه اونمی‌داند که چه چیز است محبت خدا ودستک زدن و…نیست مگربواسطه آنکه تصورکرده است درنفس زشت ناخوش خودصورت زیبای عاشق سازنده را وآن راخدانام کرده وازجهل وخبائث ونادانی وزشتی که درباطن اوست پس دستک زند ورقص کند ونعره زند وبیهوش افتدبه یادآن صورتی که آن راتصور نموده و… .
(۱۱)ادامه پی نویس شماره۲ص۷۲: و در دستش کتابی بوده وفرموده که این کتاب فصوص الحکم است آن را بگیر وبا این به طرف مردم برو که بوسیله آن رستگار می‌شوند.به همین جهت کتابی تصنیف کرده که مشتمل برانواع کفر وزندقه است.محمّدطاهر همچنین در کتاب رجم الشیاطین، فصوص الحکم را از کتب الحاد وابن عربی نیز زندیق معرفی می‌کند.
(۱۲)ادامه پی‌نویس شماره۵ص۷۳: و ولایت به خشت زر از آن کرد که در نقره بیاضى هست مشرف بر سواد، بیاض او مثال نوریّت حقیّه است، و سواد او مثال ظلمت خلقیّه است و نبوت را طرفى با حق است و طرفى با خلق. و امّا در زر جز نوریّت و صفا نیست، چنانکه ولى جز به حق مشغول نیست.
(۱۳)ادامه پی نویس شماره‌۲ص۷۴: ویل وکل الویل برای کسی که کلمات این مرد را بشنود وشک کنددرکفر او .ایشان بعداز ادعای خاتم اولیا همه انبیانزد اوحاضر شده برای تهنیت به اوبرای ختم ولایتش.
(۱۴)ادامه پی نویس شماره۲ص۷۵: گفته است به قسم سوم یعنی خاتم ولایت جزئیه محمّدی مربوط است.ابن عربی استعداد تامِ هضم درتعین اول را از آنِ امامان معصومین (علیهم‌السلام) می‌داند، که مقام خاتم ولایت کلی محمّدی رادارا هستند، مقامی‌که درباطن بامقام حضرت رسول الله (صلی‌الله علیه وآله)یکی است.همانگونه که تمام انبیای الهی پیرو ومرزوق رسول الله هستند، تابع خاتم اولیا نیز هستند.درعین حال به اعتقاد وی، دیگرپیروان ولایت ختمی نیز می‌توانندبه اندازه استعدادشان، ازاین مقام بهره ای داشته و واجد مقام خاتم ولایت جزئی محمّدی شده.ر.ک: یزدان پناه، مبانی واصول عرفان نظری،ص ۶۵۸.ملکی،محمد،خاتم اولیا،ص۵۱-۱۳۱.
(۱۵)ادامه پی‌نویس شماره۴ص۷۷: والحال المقیّده التوجُهَ بالصلاه إِلى شطرالمسجد الحرام ویعتقد أن الله فی قبلته حال صلاته،و هوبعض مراتب وجه لحق من«فَأَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ الله».فشَطْر المسجدالحرام منها، ففیه وجه الله و لکن لا تقل هو هنا فقط، بل قف عند ما أدرکت و الزم الأدب فی الاستقبال شطر المسجد الحرام و الزم الأدب فی عدم حصر الوجه فی تلک الأبنیه الخاصه، بل هی من جمله أینیات ما تولى متولٍ إِلیها. فقد بان لک عن الله تعالى أنه فی أینیه کل وجهه، و ما ثَمَّ إِلا الاعتقادات. فالکل مصیب، و کلمصیب مأجور و کل مأجور سعید و کل سعید مرضی عنه و إِن شقی زماناً ما فی الدار الآخره. فقد مرض و تألم أهل العنایه- مع علمنا بأنهم سعداء أهل حق- فی الحیاه الدنیا. فمن عباد الله من تدرکهم تلک الآلام فی الحیاه الأخرى فی دار تسمى جهنم، و مع هذا لا یقطع أحد من أهل العلم الذین کشفوا الأمر على ما هو علیه أنه لا یکون لهم فی تلک الدار نعیم خاص بهم، إِما بفقد ألم کانوا یجدونه فارتفع عنهم فیکون نعیمهم راحتهم عن وجدان ذلک الألم، أو یکون نعیم مستقل زائد کنعیم أهل الجنان فی الجنان و الله أعلم‏.

۰٫۰۵۵

۲۳

فاریاب

۰٫۹۵۲

۰٫۰۴۸

۴-۵ . رتبه بندی شهرستان های استان کرمان از نظر شاخص اصناف
برای بررسی و تحلیل شاخص اصناف از ۸ متغیر استفاده شده است بر اساس آنالیز تاکسونومی شهرستانهای کرمان ، کوهبنان ، انار و بافت دارای بهترین رتبه و شهرستانهای نرماشیر ، ریگان و فهرج در پایین ترین رتبه قرار دارند. اختلاف امتیاز شهرستان کرمان با بالاترین رتبه با شهرستان ارزوئیه با کمترین رتبه حدود ۶۱۰/۰ امتیاز می باشد که از جمله دلایل این اختلاف می توان به مواردی همچون رونق بازار شهرستان کرمان ، مصرف بیشتر ، فعالترین بودن مسئولین امر در امور بازرگانی داخلی و غیره اشاره کرد ولی نکته حائز اهمیت در این رتبه بندی و آمار ثبت شده این است که استان کرمان با جمعیت جدود ۲۹۳۸۰۰۰ نفر دارای ۵۵۹۰۰ واحد صنفی می باشد که بر اساس این رقم، یعنی به ازای هر ۵۲ نفر یک واحد صنفی دارای مجوز در استان موجود است. برای شهرستان کرمان که بهترین رتبه را دارد. بر اساس جمعیت حدود ۷۲۲۰۰۰ نفری حدود ۲۱۳۰۰ واحد صنفی دارای مجوز ثبت شده است . یعنی حدوداً به ازای هر ۳۴ نفر یک مجوز صنفی از طریق دستگاه ها متولی صادر و ثبت شده است که در این میان نباید از آمارهای ثبت نشده نیز غافل شد.

ضمناً در خصوص دقت آمار مربوط به اصناف باید این نکته را متذکر شد که این آمار از سامانه ای که وزارت صنعت ، معدن و تجارت برای تمامی استانها ایجاد نموده و استانها آمار مجوزهای جدید و مجوزهایی را که در سنوات قبل صادر نموده اند در این سامانه ثبت کرده اند استخراج شده است و به نوعی می توان بیان کرد که آمار ثبت شده کوچکتر یا مساوی آمار واقعی می باشد .
جدول۴-۷٫ متغیرهای مربوط به شاخص­ امور بانکی در استان کرمان

۱

منابع بانکی(میلیون ریال)

۲

تسهیلات پرداخت شده در بخش صنعت و معدن(میلیون ریال)

۳

تسهیلات پرداخت شده در بخش کشاورزی(میلیون ریال)

۴

تسهیلات پرداخت شده در بخش مسکن(میلیون ریال)

۵

تسهیلات پرداخت شده در بخش خدمات و بازرگانی(میلیون ریال)

۶

تسهیلات پرداخت شده در بخش صادرات و واردات(میلیون ریال)

۷

تسهیلات پرداخت شده در بخش قرض الحسنه(میلیون ریال)

۸

تسهیلات پرداخت شده در سایر بخشها(میلیون ریال)

۹

۱- ۱- مقدمه

فلات پهناور ایران از لحاظ جغرافیایی در کمربند خشک و نیمهخشک جهان واقع شده زیرا عرض جغرافیایی ۲۰ تا ۴۰ درجه نیمکره شمالی زمین متاثر از اوضاع آب و هوایی خشک جهان بوده و اغلب کویرهای دنیا در این منطقه قرار گرفته است (مهاجر،۱۳۸۲). در ایران تبدیل اراضی بدون کشت اطراف شهرها به پارکهای مصنوعی و غرس نهال به وسعت قابل ملاحظه، از جمله اقدام هایی است که به منظور مبارزه با آلودگی هوا و ایجاد فضای سبز پس از ملی شدن جنگلها و مراتع کشور به عمل آمده است. با توجه به موقعیت اقلیمی ایران که سطح وسیعی از آن را مناطق خشک و نیمه خشک اشغال کرده، بهسرعت میتوان به اهمیت جنگلکاری در کشور پیبرد (مصدق،۱۳۷۸). در مناطق خشک برای حصول موفقیت در جنگلکاری آشنایی با جغرافیای گیاهی لازم و ضروری به نظر میرسد تا از روی گیاهان باقیمانده، که معرف رستنیهای سابق در آن مناطق هستند بتوانیم گونههایی را که کاشت آنها با شرایط محل سازگاری دارد بشناسیم. کاشت درختان بومی در اکثر موارد در صورت مدیریت با موفقیت همراه بوده و میتوان گونه های خارجی را نیز در جنگلکاری بصورت آزمایشی وارد کرد (انصاری،۱۳۴۷). حدود ۳۵% از چوب مورد نیاز جهان از منابع جنگلکاری تامین میشود که تنها حدود ۳% از کل سطح جنگلهای جهان را به خود اختصاص داده است و انتظار میرود که جنگلکاریها بتوانند پاسخگوی ۴۶% از تقاضای چوب جهان تا سال ۲۰۴۰ باشند (بوت و همکاران^[۱]،۲۰۰۲). لازم به ذکر است که جنگلکاری نباید تنها با هدف اقتصادی و مالی صورت گیرد، گاهی بایستی تنها به دلیل اهمیت تفریحی یا حفاظتی آن برای اجتماع با تقبل هزینه، اقدام به جنگلکاری در منطقه نمود (یخکشی،۱۳۸۱). در کشور ایران که به رغم دارا بودن اکوسیستمی خشک و شکننده (مجد طاهری و جلیلی،۱۳۷۵) سرعت تخریب جنگل در دنیا توسط انسان بیش از احیا و توسعه آن است (بانک لغت^[۲]، ۲۰۰۰). با توجه به مزایای زیاد جنگلها باید سعی شود این منابع با اجرای مدیریتی اصولی هر چه بهتر حفظ و توسعه یابند. شناخت وی‍ژگیهای خاک یکی از پایه های مدیریتی جنگل است که بسیاری از گزینههای جنگلشناسی از جمله انتخاب گونه، تعیین حاصلخیزی رویشگاه، نرخ رویش توده، میزان سطح ذخیرهگاه لازم در جنگل، پیشبینی درصد زندهمانی و رشد نهالها تحت تاثیر آن قرار میگیرند (دانیل^[۳]، ۱۹۷۹).

نکته مهم این است که برنامهریزیهای کشاورزی و منابع طبیعی و تولید در هر منطقه به یک سری اطلاعات مربوط به آن منطقه نیازمند میباشد که یکی از مهمترین آن وضعیت خاک است. زیرا خاک، بستر رویش بوده، و گیاه را استوار نگه داشته و منبع غنی از مواد غذایی را نیز در اختیار آن قرار میدهد (رای موند^[۴]، ۱۹۹۸). لذا باید به منظور کمک به حفظ و توسعه جنگلها، اطلاعات موجود در رابطه با تاثیر گونه های جنگلی بر این ویژگیها مشخص گردد. البته خاکشناسی جنگل در دنیا سابقه طولانی داشته و تا کنون دانشمندان زیادی در زمینه اثر گونه های درختی بر خاک تحقیق نمودهاند. به عنوان مثال در قارهی اروپا تا سال ۲۰۰۲ تعداد ۲۰۵ تحقیق در زمینه بررسی اثر مهمترین گونه های درختی بر ویژگیهای فیزیکوشیمیایی خاک انجام شده است (آگوستو^[۵] و همکاران، ۲۰۰۲). شدت تاثیر، به تیپ خاکی که جنگلکاری در آن استقرار پیدا کرده و شرایط اقلیمی منطقه بستگی دارد (گانجنت^[۶] و همکاران، ۲۰۰۴). تولید موفقیتآمیز گیاهان مستلزم خاک مناسب و وجود مقدار کافی از عناصر غذایی و قابل استفاده گیاه است، عناصر غذایی نه تنها باید به صورت ترکیباتی باشند که به سهولت مورد استفاده گیاهان قرار میگیرند، بلکه تعادل بین مقدار آنها نیز حائز اهمیت است (تاندون^[۷]، ۱۹۸۹). با اندکی دقت به وضوح مشخص میشود که عناصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم جزء اصلیترین و ضروریترین عناصر غذایی گیاه میباشد (هانسون^[۸]، ۱۹۶۷). جذب متفاوت از منابع و بازگشت کربن و عناصر غذایی عوامل مهم و اصلی در جریان عناصر غذایی درون سیستم هستند (میلر^[۹]، ۱۹۸۴). ارتباط و اثرات متقابل بین خاک و درختان در یک منطقهی مشخص اقلیمی به قدری به هم نزدیک و به اندازهای دارای پیوند تنگاتنگ هستند که یک مولفه را بدون تاثیر مولفه دیگر نمیتوان مطالعه و بررسی نمود (زرین کفش، ۱۳۸۰).

درکشوری مثل ایران، شهرها برای مقابله با آلودگیهای صوتی و هوایی و کاهش استرسهای محیطی، بیشتر از هر نقطهی دیگری به فضای سبز نیاز دارند. اصولا خاکهایی که برای جنگلکاری در نظر گرفته میشوند اغلب برای زراعت نامناسب بوده و حاصلخیزی کمی دارند و جنگلکاری میتواند به حاصلخیزی و خصوصیات مطلوب آن کمک کند (روحی مقدم و همکاران، ۱۳۸۶). درهمین راستا شناخت گونه های سازگار در هر منطقه ضروری به نظر میرسد چرا که این گونه ها به تیمار و آبیاری کمتری نیاز دارند. گونه های پهنبرگ، نسبت به سوزنیبرگ دارای قدرت ذخیرهی ازت بیشتر (سولان^[۱۰]، ۱۹۹۰: هومان^[۱۱] وهمکاران ،۱۹۹۲) و فسفر کمتری (کوله^[۱۲] و همکاران، ۱۹۹۰) هستند و همچنین از تخلخل خاکی و سرعت هوادیدگی کمتری (آگوستو^[۱۳] و همکاران ، ۲۰۰۲) نیز برخوردارند و این تاثیر بیشتر در عمق ۱۰-۰ سانتیمتری خاک دیده میشود (هاگن^[۱۴] و همکاران و ۲۰۰۴). آبشویی عناصر معدنی در خاکهای زیر پوشش سوزنیبرگان سریعتر از خاکهای تحت پوشش پهنبرگان آن است. همچنین تجمع و انتقال عناصر معدنی فیلتر شده از جو و گرد و غبار روی برگهای سوزنیبرگان بیش از پهنبرگان است (زرین کفش، ۱۳۸۰). هر چند درختان جنگلی خشکیگرا به سبب کندی رشد و اینکه غالباً به ابعاد قابل ملاحظهای نمیرسند و بعضاً از نظر کیفیت چوب نیز چندان مطلوب نیستند اما عاری از فایده نبودهاند (جزیرهای، ۱۳۸۱). یکی از این مناطق خشک در ایران اصفهان میباشد که از دیر باز در حال توسعه جنگلکاریها با گونه های مناسب بوده است. از گونه های سازگار با این منطقه کاج تهران و توت است. تحقیق حاضر رویش و مواد غذایی خاک و برگ را در دو گونه توت سفید (Morus alba L.) و کاج تهران Medw) eldarica (Pinus در جنگلکاری اصفهان، و در سه منطقهی پارک کوهستان، پارک شرق و جنگل دست کاشت دانشگاه صنعتی بررسی خواهد کرد.

۱-۲- سوالهای تحقیق:

آیا توده های مورد تحقیق از نظر کمیت و کیفیت وضعیت مطلوبی دارند؟

آیا تاثیر خاک بر میزان رویش گونه های مذکور در سه منطقه متفاوت است؟

آیا تفاوت مشخصه های رویش در دو توده ناشی از تفاوت در ویژگیهای خاک میباشد؟

۱-۳- فرضیه ها:

مشخصه های کمی و کیفی درختان در سه منطقه با یکدیگر اختلاف معنیداری دارند.

رویش گونه های مورد مطالعه در این مناطق متفاوت است.

تاثیر مشخصه های خاک بر رویش گونه ها در این مناطق متفاوت است.

۱-۴- اهداف تحقیق:

مقایسهی میزان رویش با توجه به تفاوتهای موجود در خاک آنها

بررسی میزان تاثیر برخی مشخصه های خاک بر روی رویش درختان

بررسی اثر هر کدام از گونه ها بر خاک سطحی

۱-۵- معرفی گونه های مورد مطالعه:

۱-۵-۱- کاج تهران^[۱۵]:

این درخت گونهای از خانواده کاجها بوده که رویشگاه طبیعی آن در دشت الدار در گرجستان شرقی است. درختی روشنیپسند که ریشه های عمیق دارد و امکان رشد آن در مناطق خشک وجود دارد. گونهای کم نیاز، مقاوم به خشکی، سرما و گرما که میزان بارندگی سالیانه مورد نیاز آن ۲۵۰ تا ۳۵۰ میلیمتر میباشد. این گونه قادر به رشد در خاکهای آهکی و حتی کمی شور بوده، اما به خاکهای باتلاقی حساس است. این گونه در ایران بیشتر برای پارکهای جنگلی استفاده شده و کاشت آن در مناطق شمال ایران برای تولید چوب با موفقیت زیادی همراه نبوده است (جزیره ای ،۱۳۸۱). سردابی (۱۳۷۷) کاج تهران را گونهای که هم به کمبود آب و مواد غذایی خاک و هم در برابر اشباع بودن خاک بردبار است معرفی مینماید.

۱-۵-۲- توت^[۱۶] :

جنس توت در ایران دارای دو گونه با واریتههای متعددی است. این درختان دارای میوه مرکب گوشتی هستند و در آنها چهار کاسه وجود دارد که پس از رسیدن گوشتی و ماکول میشود و در درون هریک از آنها یک آکن قرار دارد. درخت توت بومی چین است و در نقاط استپی و شمال ایران کشت میشود و حتی بطور خودرو در جنگلهای شمال پراکنده شده است. توت درختی است که قامت آن به ۲۰ متر و قطرش به یک متر میرسد، دارای تنهای راست و قائم و پوستی شیاردار، خاکستری مایل به زرد، برگهای مختلف الشکل، صاف و دندانه دار، با قاعده نیم قلبی و انتهای تیز است. درخت توت در برابر خشکی بردبار است، و در مناطق استپی و نیمهخشک بصورت خودرو میروید (ثابتی، ۱۳۸۱). توت درختی است کم توقع و تا حدی سایهپسند، آنچنان که مقداری سایه موجب بالندگی بهتر این درخت میشود. زادآوری درخت بصورت دانهزاد و شاخهزاد صورت میگیرد و قدرت جستدهی این گونه بسیار زیاد است (جزیرهای، ۱۳۸۱). درخت توت یک گیاه چوبی و دائمی با قدرت سازگاری بالاست که قدرت رشد هم در مناطق سردسیر و هم گرمسیر را دارد (شبیریان، ۱۳۷۳).

۱-۶- اصطلاحات و مفاهیم:

۱-۶-۱- جنگلکاری^[۱۷]:

جنگلکاری اصطلاحاً به ایجاد جنگل در زمین باز، یا زمینی که سابقاً در آن به زراعت میپرداختند و اینک به جنگلکاری و درختکاری تخصیص داده شده، یا عرصهای که پیش از این در آن جنگلی وجود نداشته و یا اگر جنگلی هم موجود بوده به دلایل گوناگون (از قبیل برش یکسره) یا بر اثر عوامل مختلف (مثلاً حریق) به کلی برانداخته شده باشد اطلاق میشود (جزیره ای،۱۳۸۱).

۱-۶-۲- خشکی:

مفهوم خشکی از نظر شکل زمین، خاک، گونه های گیاهی، بیلان آبی و فعالیتهای انسانی فوق العاده متنوع است. مهمترین عامل در پیدایش و شناسایی مناطق خشک، محدودیت کمی و زمانی ریزشهای جوی و بهدنبال آن خشکی و کم آبی است (کنشلو، ۱۳۸۰).

۱-۶-۳- رویش:

رویش عبارت است از رشد یا افزایش هر یک از اندامهای درخت (قطر، سطح مقطع، ارتفاع و حجم ) در طی یک دوره زمانی(زبیری، ۱۳۸۴).

۱-۶-۴- آنالیز تطبیقی کانونیک ^[۱۸]CCA :

روش آنالیز گرادیان مستقیم و قدرتمند در بوم شناسی بوده که ترکیبی از آلگوریتم DCA بر روی داده های گونهای با رگرسیون چندمتغیره بر روی متغیرهای محیطی است. نتایج روش CCA به صورت دو نموداری است، بدین معنی که جایگاه گونه را در ارتباط با عوامل محیطی نمایان میکند. این روش در صورتی استفاده میشود که رابطه بین گونه ها و عوامل محیطی به صورت غیرخطی باشد (زارعی چاهوکی،۱۳۸۷).

۱-۶-۵- نرم افزار: PC-ORD

نرم افزاری برای تجزیه و تحلیل چندمتغیره و طبقهبندی داده های اکولوژیکی است. در سال ۱۹۹۶ نسخه ۲ آن که تحت DOS بود، توسط انجمن اکولوژیستهای آمریکا تهیه شد. در سال ۱۹۹۸ نسخه ۳ و در سال ۱۹۹۹ نسخه ۴ آن به بازار آمد. در حال حاضر نیز نسخه ۵ آن موجود است (زارعی چاهوکی،۱۳۸۷). در تحقیق فوق از نسخهی ۵ استفاده گردید.

فصل دوم

سابقه تحقیق

۲- پیشینه تحقیق:

۲-۱- پژوهشهای انجام شده در داخل کشور:

حبیبی کاسب ( ۱۳۵۳)، تاثیر بافت خاک بر روی میزان رویش راش ایران را مورد مطالعه قرار داد. محقق با مطالعه ۱۵رویشگاه راش شمال ایران و تجزیه فیزیکی و شیمیایی خاک آنها نشان داد که مقدار لیمون خاک میتواند روی رویش قطری و ارتفاع درخت تاثیر داشته باشد.

ستاریان (۱۳۷۱)، در مورد پوشش گیاهی پارک جنگلی لویزان مطالعاتی را به انجام رسانده است که شامل خصوصیات اقلیمی، زمینشناسی، خاکشناسی و پوشش گیاهی منطقه بوده است. او با در نظر گرفتن مطالعات خاکشناسی و نوع تاثیرگذاری سوزنیبرگان و پهنبرگان روی خاک منطقه، اظهار داشت که تاثیر مثبت پهنبرگان در تحول خاک بیشتر از سوزنیبرگان بوده است و در افزایش مواد آلی و همچنین عناصر حاصلخیز خاک N,P,K نقش اساسیتری را ایفا میکند.

میربادین (۱۳۷۳)، در تحقیقی علل ضعف فیزیولوژیکی کاج تهران در پارک چیتگر را بررسی نمود. خاک منطقه اغلب شنی یا شنی لومی است و ظرفیت نگهداری آب در خاک بسیار پایین بوده و اسیدیته خاک در توده کاملا شاداب به طرف توده کاملا پژمرده افزایش مییابد. عمق ریشه دوانی درختان در خاک منطقه بسیار کم بوده است. وی پژمردگی این گونه را به بالا بودن pH (بین ۵/۷ تا ۳/۸)، شنی یا شنی لومی بودن بافت و ضعیف بودن ظرفیت نگهداری رطوبت خاک مربوط میداند.

رضایی (۱۳۷۴)، جنگلکاری توده پیسهآی لاجیم را از نظر کمی و کیفی مورد ارزیابی قرار داده است. در این تحقیق، در کنار بررسی ویژگیهای اکولوژیکی از قبیل هواشناسی، خاکشناسی، زمینشناسی، ویژگیهای بیولوژیکی و اطلاعات دیگری جمعآوری گشته و مورد تجزیه و تحلیل واقع شده است، او بیان کرد pH خاک در نقاط خالص توده اسیدیتر از نقاط آمیخته و خارج توده است.

مجد طاهری و جلیلی (۱۳۷۵)، با بررسی تاثیر کاشت گونه های کاج تهران و اقاقیا بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و پوشش گیاهی زیر اشکوب در پارک جنگلی چیتگر به این نتیجه رسیدند که به رغم خشک بودن منطقه، روند تغییر و تحول اکوسیستم تحت تاثیر دو گونه در طول ۲۵ سال چشمگیر بوده است. گونهی اقاقیا در مقایسه با کاج تهران در جهت افزایش عمق خاک سطحی که شاخصی از تکامل محسوب میگردد بسیار موثر بوده اما نتوانسته است نقشی در افزایش میزان ازت کل خاک داشته باشد. گونه سوزنی برگ کاج نیز باعث افزایش اسیدیته و فسفر خاک نسبت به اقاقیا گردیده است.

ایروانی و همکاران (۱۳۸۰)، به تعیین رویشگاه بالقوه ۳ گونه مرتعی Ferula ovina ، Bromus tomentellus ، Cachyrys ferulacea در حوزه رودخانه وهرگان اصفهان پرداختند و نتیجه گرفتند مهمترین عوامل موثر بر رویش گونه Ferula ovina بافت خاک، جهت شیب و شاخص رطوبتی بوده و خاکهایی با بافت سنگین را جهت رویشگاه انتخاب میکند. همچنین عوامل محیطی موثر بر Bromus tomentellus را بافت خاک، میزان عمق، آهک و سنگریزه و عوامل موثر بر Cachyrys ferulacea را بافت خاک، میزان عمق و آهک خاک تشخیص دادند.

جعفری و همکاران (۱۳۸۱)، به بررسی روابط پوشش گیاهی مراتع پشتکوه استان یزد با خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک با بهره گرفتن از روش های تجزیه و تحلیل چندمتغیره پرداختند. نتایج نشان میدهد که ارتباط ویژهای بین پراکنش تیپهای مختلف رویشی و خصوصیات خاک وجود دارد و مهمترین خصوصیات خاکی موثر در تفکیک تیپهای رویشی منطقه مورد

۲-  طراحی و احداث ۱۱۰ پارک محله ای ، منطقه ای  و فرامنطقه ای در سطح شهر تهران، از جمله احداث بوستان مادر چیتگر ، بوستان نرگس (مادر قائم (عج)) ،بوستان جامع ری، بوستانهای مسافر در مبادی ورودی شهر تهران ،بوستان ونک ، بوستان عبدالرحمن صوفی ، بوستان دروازه فرهنگی البرز (کوهستان ) و بوستان مینیاتوری
۳-  برگزاری هفتمین  نمایشگاه بین المللی گل و گیاه شهر تهران در محل دائمی نمایشگاه تخصصی شهرداری تهران .
۴-  اجرای طرح آمایش بدنه بزرگراههای امام علی (ع) – شهید همت - یادگار امام - شهید حکیم و شهید چمران ، آزادگان و شیخ فضل ا… نوری با احداث دیواره خاک مسلح و نصب فلاور باکسهای بتونی و نیز احداث فضای سبز با بهره گرفتن از گونه های گیاهی مقاوم و سازگار با شرایط آب و هوائی شهر تهران  .
۵-  بازپیرایی و هرس درختان خیابان ولیعصر (عج) و تهیه شناسنامه  و پلاک کوبی الکترونیکی آنها
۶-  تکمیل طرح تهیه اطلس و CD راهنمای بوستانهای شهر تهران
۷-  چاپ کتب تخصصی فضای سبز
۸-  برگزاری دوره آموزشی تخصصی کارشناسی و کارگری جهت کارشناسان و کارگران شاغل در فضای سبز مناطق بیست و دوگانه
۹-  شرکت در نمایشگاه های داخلی جهت ارائه دستاوردهای سازمان
۱۰ – تهیه مقدمات برگزاری هشتمین نمایشگاه بین المللی گل و گیاه شهر تهران با دعوت از دهها  تولید کننده معتبر داخلی و خارجی
۱۱-  اجرای طرح جامع احیاء و نظارت بر قنوات سطح شهر تهران
۱۲ – اجرای ۸ پروژه آّبرسانی فضای سبز  با بهره گرفتن از تکنولوژی برتر آبیاری تحت فشار با راندمان بالا در راستای اجرای سیاستهای اصلاح الگوی مصرف
۱۳ – تهیه خط مشی زیست محیطی سازمان و اصلاح و بهبود روشها ی متناسب و سازگار با محیط زیست در جهت رسیدن به توسعه پایدار ونیز پیگیری اخذ استاندارد ایزو  ۱۴۰۰۱
۱۴ – پیگیری تهیه طرح جامع فضای سبز شهر تهران
۹-۱۳-۲- پروژه های آتی سازمان پارکها و فضای سبز شهر تهران
۱- تکمیل فار ۲ طرح کمربندسبز پیرامون شهر تهران به مساحت کل پنجاه هزار هکتار براساس مصوبه کمیسیون زیربنایی صنعت و محیط زیست هیئت محترم دولت
۲- برنامه ریزی دقیق برای رسیدن به سرانه فضای سبز استاندارد شامل حداقل ۱۵ مترمربع فضای  سبز درون شهری ۲۵ تا ۳۰ مترمربع کل فضای سبز برای هر شهروند با احداث دهها پارک محله ای، منطقه ای و فرامنطقه ای در نقاط مختلف شهر تهران  به منظور نیل به توزیع عادلانه و متناسب فضای سبز در مناطق مختلف با اولویت گذاری مناطق محروم شهر تهران

۳- اجرای طرح جامع آموزش ضمن خدمت کلیه پرسنل فضای سبز مناطق شهرداری تهران در سطوح مختلف کارشناسی و کارگری از طریق آموزشهای مستقیم بصورت برگزاری کلاسهای آموزشی و آموزشهای غیرمستقیم از طریق تهیه دستورالعملهای کاربردی و اجرایی در رابطه با مسائل و مشکلات موجود در فضای سبز شهر تهران
۴-  چاپ و نشر کتب تخصصی در زمینه رشته های مرتبط به منظور ارتقاء سطح دانش دست اندرکاران فضای سبز شهر تهران
۵- اجرای طرحهای تحقیقاتی مرتبط با مشکلات و تنگناهای موجود در امر حفظ و گسترش فضای سبز شهر تهران جهت دستیابی به راهکارهای مناسب علمی و اجرایی
چارت سازمانی فعلی سازمان پارکها و فضای سبز
۱۴-۲- مروری بر تحقیقات صورت گرفته در کشور
در ایران تحقیقات چندی در زمینه برون سپاری در صنایع مختلف صورت گرفته است . در بررسی پایان نامه های صورت گرفته تاکید عمده بر تحقیقاتی بوده که به لحاظ موضوعی برون سپاری می باشد . حال به طور خلاصه به بررسی آنها می پردازیم :
یگان مهر ، محمدرضا ؛ بررسی برون سپاری با بهره گرفتن از منابع سازمانی در شرکت تولی پرس ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشکده صنایع مهندسی صنایع دانشگاه تربیت مدرس ، ۱۳۸۰ .
این تحقیق تاثیرات برون سپاری بر سازمان را مورد بررسی قرار داده است . فرضیه های تحقیق مذکور عبارتند از :
برونسپاری موجب موفقیت و کارایی سازمان می گردد .
برون سپاری موجب کوچک شدن واحدهای عملیاتی و افزایش سازمانی می شود .
برون سپاری موجب اثربخشی سازمان و حذف مقررات زاید و دست و پا گیر اداری می شود .
نتایج حاصل از این تحقیق هر سه فرضیه را تایید کرده است .
اشرف زاده ، فرزاد ، بررسی استفاده از برون سپاری در شرکت ملی نفت ایران در بخش خدمات ، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد واحد جنوب ، ۱۳۸۲ .
این تحقیق ، برون سپاری شرکت های خدماتی را از برون سپاری شرکت های تولیدی تفیکیک کرده است . چارچوب پیشنهاد شده در تحقیق مذکور ، برون سپاری را از ابعاد و جنبه های مختلفی که سازمان با آن در تعامل ست از قبیل ” مشخصه های بازار ” ، ” مشخصه های شرکت ” به طور همزمان مورد بررسی دقیق قرار داده است . در این تحقیق ، عوامل موثر در برون سپاری خدمات شامل ناملموسی ، استاندارد شدن ، عدم اطمینان ، فعالیت اصلی ، اهمیت یا حساسیت فعالیت ، تعداد تامین کننده های بالقوه و موقعیت رقابتی شرکت شناسایی شده است .
ابراهیمی ، احسان ؛ تامین برون بنگاهی از منظر تئوری هزینه مبادله ، دانشکده مدیریت دانشگاه صنعتی شریف ، ۱۳۸۳ .
از جمله سوالات مهم در زمینه برون سپاری، تعیین محدوده و مرز بهینه واگذاری فعالیت ها در یک بنگاه است . یکی از عمده ترین دیدگاههایی که سعی در تبیین و تحلیل عوامل موثر در تعیین این مرز بهینه دارد ، ” تئوری هزینه مبادله ” می باشد . هدف تحقیق مذکور علاوه بر مرور ادبیات موجود در زمینه تامین برون بنگاهی و تئوری هزینه مبادله ، تعیین ابعاد و پارامترهای تعیین کننده برای پاسخ به سوال فوق می باشد .
براتی ، مسعود ؛ اولویت بندی مجموعه های تولیدی بدنه خودروی سمند به منظور برون سپاری آنها ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشکده مدیریت و حسابداری دانشگاه علامه طباطبایی ، ۱۳۸۴ .
مهمترین مساله در برون سپاری ، تعیین صحیح قابل واگذاری است . در این تحقیق با رویکردی راهبردی ، سعی بر تعیین عوامل فنی موثر بر تصمیم برون سپاری مجموعه های تولیدی بدنه خودروی سمند شده است . تعیین اولویت برون سپاری این مجموعه ها به عنوان بخش دیگری از این تحقیق مورد توجه قرار گرفته است . به منظور تعیین ملاک های ارزیابی تصمیم برون سپاری از مدل پروفسور چارلز فاین استفاده شده است .
۱۵-۲- مروری بر فصل دوم
در این فصل پس از بررسی مباحث و مبانی مربوط به برون سپاری ، فناوری اطلاعات و برون سپاری فناوری اطلاعات ، به منظور شناسایی و استخراج عوامل تعیین کننده در تصمیمات برون سپاری و همچنین انتخاب روش مناسب برای انجام این کار که هدف اصلی تحقیق می باشد ، تحقیقات انجام شده در این زمینه مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت .
به طور کلی این فصل در بخشهای زیر سازماندهی شده بود :
برون سپاری چیست ؟
تصمیم گیری در مورد برون سپاری یک فعالیت
پارامترهای موثر در تصمیم برون سپاری
آشنایی به سازمان مورد مطالعه ( شهرداری تهران و وظایف مربوطه )
مروری بر تحقیقات صورت گرفته در کشور
۱۶-۲ مدل تحلیلی تحقیق
۱-۳- مقدمه
فصل سوم :
روش شناسی تحقیق
در این فصل پس از بیان روش تحقیق ، نحوه گردآوری اطلاعات و تیم تحقیق ، کلیه مراحل مورد نیاز برای رسیدن به روش مناسب تصمیم گیری برونسپاری خدمات شهری که هدف این تحقیق می باشد ، بیان خواهد شد . در این تحقیق از روش AHP به عنوان یک ابزار تصمیم گیری جهت انتخاب و اولویت بندی فعالیت های ایجاد و نگهداری فضای سبز به منظور برون سپاری آنها استفاده شده است . به همین منظور مفاهیم مربوط به این روش و گام های آن و همچنین موارد مربوط به تشکیل تیم تحقیق و نحوه جمع آوری اطلاعات تشریح خواهند شد .
۲-۳- روش تحقیق
تحقیق حاضر از نظر ماهیت و جمع آوری داده ، توصیفی می باشد ؛ چرا که محقق قصد دخالت در وضعیت مورد نظر را ندارد و صرفا وضعیت موجود را مطالعه می کند . اما از نظر هدف کاربردی می باشد ، چرا که محقق قصد دارد دستاوردهای علمی حاصله را به حوزه فن آوری انتقال دهد یعنی پس از طرح مساله در پی دستیابی به یک روش منطقی برای برونسپاری خدمات شهری می باشد .
تحقیق توصیفی شامل مجموعه روش هایی است که هدف آن توصیف کردن شرایط یا پدیده های مورد بررسی است . اجرای تحقیق توصیفی می تواند صرفا برای شناخت بیشتر شرایط موجود یا یاری دادن به فرایند تصمیم گیری می باشد . در تحقیقات کاربردی ، هدف توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص است . به عبارت دیگر تحقیقات کاربردی به سمت کاربرد علمی دانش هدایت می شود .
۳-۳- روش گرد آوری اطلاعات
به طور کلی روش های گردآوری اطلاعات بر دو دسته روش کتابخانه ای و روش میدانی تقسیم میشوند . در این تحقیق برای جمع آوری اطلاعات از هر دو روش استفاده شده است . به منظور جمع آوری اطلاعات مورد نیاز تحقیق از منابع زیر استفاده گردید :
الف ) روش کتابخانه ای :

فشارهای ساختاری محدود کننده قابلیت ها

طرد اجتماعی

۲-۱-۱-۲-۵-۱۰. دیدگاه جیرون و همکاران^[۱۳۸](۲۰۱۰)
از دید جیرون و همکارانش با مطالعه طرد اجتماعی شهری که افراد را از تحرک روزانه محروم می کند، می­توان پویایی طرد و ماهیت چند­بعدی بودنش را بهتر بیان کرد. تحرک روزانه امکان دسترسی به فعالیت­ها و مکان­ها را برای افراد، فراهم می­ کند و نابرابری اشاره به موقعیت، توزیع و فرایندهای تخصیص نابرابری اجتماعی، منابع سیاسی و اقتصادی و فرهنگی در میان اعضای جامعه دارد. در واقع جیرون و همکاران، تحرک روزانه به عنوان اشکال مختلف طرد اجتماعی در نظر گرفته­اند و نابرابری با محدود کردن این تحرک روزانه به طرد اجتماعی منجر می­ شود بنابراین نابرابری­های فضایی در محلات حاشیه­ای و محروم شهری، با تأثیر بر تحرک روزانه منجر به طرد می­شوند(جیرون و همکاران، ۲۰۱۰).

مجموعه عواملی که با تأثیر بر تحرک روزانه منجر به طرد می شوند عبارتند از:
ـ موانع اقتصادی: هزینه استفاده از وسایل حمل و نقل
ـ ابعاد فیزیکی: مربوط به فاصله­های فیزیکی و شرایط جاده، پیاده­رو، توقف اتوبوس­ها و مترو و پارک­ها، در میان مکان­های دیگر باشد.
ـ محدودیت­های سازمانی: اشاره به فعالیت­های منظم روزانه از قبیل خرید، رفتن به دکتر، پرداخت قبض­ها، رفت ­و­ آمد به محل کار، و غیره و در ابعاد زمانی مربوط به شب، روز، فصول مختلف، ساعات متعدد و طول سفر بر تصمیمات تحرک دارد.
ـ توانایی تحرک: اشاره به قابلیت ­های خاص در شرایط حرکت، مانند رانندگی، تعمیر دوچرخه و یا اینکه قادر بر سوار شدن بر موتور سیکلت هستند، دارد.
ـ موانع تکنولوژیکی: شامل امکان استفاده و در دسترس بودن فن­آوری، مانند اینترنت و یا تلفن­های همراه و جایگزین سفرهای فیزیکی می­باشد. هر کدام از این محدودیت­های تحرک روزانه منجر به طرد اجتماعی می شود(همان منبع).
جمع­بندی دیدگاه جیرون و همکاران و شناسایی منابع مطرودساز اجتماعی: تحرک روزانه به عنوان اشکال مختلف طرد اجتماعی وجود دارد و نابرابری(نابرابری اجتماعی، منابع سیاسی و اقتصادی و فرهنگی) با محدود کردن این تحرک روزانه به طرد اجتماعی منجر می­ شود.

منابع مطرودساز اجتماعی

نابرابری اجتماعی، منابع سیاسی و اقتصادی و فرهنگی در میان
اعضای جامعه

محدودیت تحرک روزانه

طرد اجتماعی

جدول شماره(۲-۲۶): جمع­بندی دیدگاه جیرون و همکاران و شناسایی منابع مطرودساز اجتماعی
۲-۱-۱-۲-۵-۱۱. دیدگاه مارتین زیبرا^[۱۳۹]
زیبرا معتقد است برای اینکه بتوان طرد را به طور آزادانه تعریف کنیم، باید محیط مرجعی که باعث این “طرد” شده و اشکال مختلفی از آن را توضیح داد. واضح­ترین و تعجب­آورترین اشکال فراینده طرد را می­توان در خارج از ذهنیت­هایی که کمک به عادی شدن طرد شده در جامعۀ مدرن و پیشرفته می­ کنند، مشاهده کرد، در جامعه­ای که الگوی غالب “انسان اقتصادی^[۱۴۰]” است شرکت جستن در تبادلات مادی و سمبولیک عمومی لازمه به نظر می رسد(زیبرا، ۱۳۸۵: ۲۰). تمام کسانی که از حضور در این معاملات و بازار امتناع می­ورزند و یا ناتوان از آن هستند به عنوان طردشدگان به حساب می آیند. فقر یعنی ناتوانی از حضور در بازار مصرف و بیکاری یعنی ناتوانی از شرکت کردن در بازار تولید است. این دو پدیده، یعنی فقر و بیکاری به اشکال گوناگون هر دو، طرد کننده از بازار هستند. لیکن هر دو، افراد را از مطلوب­ترین در جامعۀ مدرن یعنی سرمایه­ها و امتیازات اقتصادی دور می­ کنند: اولین شکل طرد عبارت است از گسستگی­های پیوندی که به صورتی قانونمند و جدی بازیگران اجتماعی را به الگوی جامعه پیوند می­دهد. اشکال دیگر طرد به همین صورت نشان­دهندۀ عدم پذیرش و راندن به حاشیه از دیگر عوامل عادی کنندۀ فرد در جامعۀ مدرن می­باشد(عوامل عادی کننده: عواملی که به انطباق فرد طرد شده در جامعۀ مدرن کمک می کنند، فرد را نرمال می کنند). زیبرا، طرد در جامعه مدرن را با توجه به هنجارهای موجود در چنین جامعه­ای تعریف می­ کند. وی شکست در دستیابی به این هنجارها را عامل طرد می­داند: “هنجارها با سطوح مختلفی برای دستیابی وجود دارند که در یک سوی آن­ها افرادی هستند فاقد صلاحیت شرکت جستن در الگویی که به هنجار، نیک، زیبا، مناسب، یا با صلاحیت و کارا باشد. به نظر می­رسد در عمل تمام قلمروهای جامعه مدرن تابع و تسلیم این سطوح یا محدودیت های به قاعده بهنجاری هستند(که متقابلا به شکست هنجارمی انجامد). بنابراین به نظر می­رسد شکست (در دستیابی) هنجارها به وجود آورنده طرد باشد"(همان: ۲۱). زیبرا معتقد است که شکست در یک قلمرو اجتماعی به طرد نمی­انجامد. لیکن بدشانسی، شکست در دیگر زمینه ها را تقویت می­ کند. ناکامی، نماد شکست است. بنابراین برعکس، تعدد شکست­ها و تعدد نقض­ها دلیل مسلم طرد اجتماعی هستند. درست به این ترتیب که گویی جامعۀ میزبان در نهایت می­توانسته تفاوت یا اجتناب از هنجارها را لااقل در یک مورد بپذیرد، اما وقتی این تفاوت­ها متعدد شده و انباشته می­شوند تحمل آن برای جامعۀ میزبان غیر ممکن می شود. زیبرا معتقد است، نقطۀ مشترک این اشکال متعدد طرد مبتنی بر گسستگی روابطی است که این اشکال مستقیماً یا در طولانی مدت با هم داشته اند. وی گسستگی در پیوند اجتماعی، همچنین در پیوند سمبولیک که هر فرد را در موارد عادی به جامعه­اش مرتبط می­سازد، وقتی است که فردی از یکی از قلمروهای اجتماعی طرد شده، تمام روابطی که او را نزد دیگر بازیگران همچنین معیارهای مشترکشان نگه­داشته، قطع کرده است(همان: ۲۳ـ ۲۲). نکته جالب در این زمینه که زیبرا مفهوم گسستگی را تا سطح گسستگی از خود و تصویری که انسان از خویش ساخته، تعمیم می­دهد. طرد از نهادهایی که هنجارها یا سطح کارآیی را تعیین می­ کنند، به گسستگی روابط نهادی می­انجامد. شکست تحصیلی را می­توان به عنوان یک گسستگی تعریف کرد که فرد را به خارج از مدرسه، که محل اصلی اجتماعی شدن است، میراند. شکست در روابط یا خانوادگی می ­تواند به عنوان طرد از جامعه خانگی به حساب آید. شکست در تصویری که انسان از خود دارد به بیماری روانی می­انجامد و شکست در مرتبه جسمی و فیزیکی خصوصاً مربوط با بیماران مبتلا به ایدز است که در ابتدا به صورت گسستگی روان­شناسانه از تصویر خود بروز نموده و بعد جدایی از نزدیکان، که به انفصال پیوندهای اجتماعی و تنهایی و مرگ در خلوت می­انجامد که در نهایت قطع هر گونه رابطه سمبولیک نیز ملاحظه می­ شود. بدین ترتیب پدیده طرد منحصراً به صورت آشکار و مادی با قطع رابطه اجتماعی مثل اجتناب، بدگمانی، یا نفرت گسترش نمی­یابد. چرا که این پدیده شکلی بسیار مزورانه از قطع رابطه سمبولیک را نیز در بر می­گیرد. یعنی قطع رابطه­ای که بازیگران اجتماعی را با ارزش ها مرتبط می­سازد یا به بیانی ساده­تر یک گسستگی که ناشی از گسیختگی است(همان: ۲۴- ۲۳).
جمع­بندی دیدگاه مارتین زیبرا و شناسایی منابع مطرودساز اجتماعی: هنجارها با سطوح مختلفی برای دستیابی وجود دارند که در یک سوی آن­ها افرادی هستند فاقد صلاحیت شرکت جستن در الگویی که به هنجار، نیک، زیبا، مناسب، یا با صلاحیت و کارا باشد. به نظر می­رسد در عمل تمام قلمروهای جامعه مدرن تابع و تسلیم این سطوح یا محدودیت­های به قاعده بهنجاری هستند(که متقابلاً به شکست هنجار می­انجامد). بنابراین به نظر می­رسد شکست (در دستیابی) هنجارها به وجود آورنده طرد باشد.

منابع مطرودساز اجتماعی