۲-۷-۸- استئوپروزیس: ضعف و سستی استخوانی در نتیجه استئوپروز یکی دیگر از عوارض بیماری MS در افرادی است که تمرین چندانی ندارند و یا دوره­ طولانی مدت از استروئید استفاده کرده ­اند (۶۱). تمرینات هوازی موجب تقویت استخوان­ها شده و از پیشرفت استئوپروز جلوگیری می­ کند (۴۳).
۲-۷-۹- خستگی: خستگی یکی از معمول­ترین مشکلات افراد مبتلا به MS می­باشد (۱۳۵و۱۶۵). تمرین می ­تواند موجب بهبود قدرت، آمادگی و خلق­وخو شود که همه این موارد به فرد در مدیریت خستگی­اش کمک کند (۹۱و۱۴۲). با این وجود، انجام تمرینات هوازی با استراحت­های مناسب و سرد نگه­داشتن بدن از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. تمرینات هوازی مناسب به افراد مبتلا به MS کمک می­ کند تا با کیفیت بهتری کار کند و همچنین باعث کاهش فشار و کاهش استفاده از انرژی بدن می­ شود که این خود به مدیریت خستگی کمک می­ کند (۱۳۵و۱۴۱). در برخی از تحقیقات نیز نشان داده­اند که تمرینات هوازی سطح خستگی افراد مبتلا به MS را کاهش داده است (۸۷، ۱۴۶و۱۶۵).
خستگی یک علامت بسیار شایع و یک شکایت اصلی در بیماری MS می­باشد ولی با این وجود کمتر شناخته شده است. ازخستگی بعنوان شایع­ترین علامت بیماری MSو اکثرا” ناتوان کننده­ترین علامت درمراحل اولیه بیماری یاد شده است. در حقیقت خستگی یکی از یافته­های تشخیصی (characteristic) دربیماری MSمی­باشد. طبق مطالعات انجام شده، بالاترین میزان شروع خستگی در بیماران مبتلا MS 70 تا ۹۰ درصد می­باشد (۴۲،۵۴و۱۶۵). خستگی مفرط که بطور جدی فعالیت­های روزمره زندگی افراد را تحت تاثیر قرار می­دهد و آن را محدود می­ کند حداقل در دو سوم از افرادی که به این بیماری مبتلا هستند تجربه می­ شود. این داده ­ها تایید می­ کند که خستگی باعث ناتوانی جسمی می­ شود؛ اما، به نظر می­رسد که خستگی دارای ابعاد شناختی و روانی مستقل هم می­باشد. خستگی همچنین باعث افسردگی و پایین بودن کیفیت زندگی می­ شود (۱۷۸).
۲-۸- ورزش به عنوان یک روش درمانی در افراد مبتلا به MS
فعالیت بدنی یکی از روش­های که نه به عنوان درمان کامل این بیماری بلکه به عنوان روشی برای کاهش خطرات ثانویه و جلوگیری از عواقب آن دارای اهمیت می­باشد (۱۰۴). شرکت در فعالیت بدنی منظم یک کلید مهم است و بایستی تمام افراد به ویژه افراد مبتلا به MS برای شرکت در این فعالیت­ها تشویق شوند. بیشتر پژوهش­ها به اثر مثبت تمرین بر سلامت عمومی و MS اشاره دارند.

توجه به فعالیت بدنی در بیماران مبتلا به MS
با توجه به اینکه در مبتلایان به MS حتی با سطح پایین بیماری معمولا یک زندگی کم­تحرک را پیش می­گیرند (۸۹) در نهایت این بی­تحرکی باعث افزایش بیماری­های ثانویه مثل دیابت و بیماری شریان کرونری در این افراد می­ شود (۱۰۴و۱۷۴)؛ چراکه، بیماری شریان کرونری در اثر افزایش تری­گلیسریدها و لیپوپروتئین کم­چگال کلسترول خون حاصل از بی­فعالیتی افزایش می­یابد (۱۰۴). ورزش و فعالیت بدنی یک شیوه درمانی مهم و غیردارویی جهت کمک به بهبودی بیماران MS است (۱۰۲). طی چند سال گذشته توجه خاصی به ورزش و اهمیت توان هوازی، به ویژه ورزش هوازی شده است اگرچه ورزش نمی­تواند روند از بین رفتن میلین را متوقف یا آن را بازسازی کند. با روش­های دیگر فرد مبتلا به MS را حمایت و به آن­ها کمک می­ کند (۳۵و۱۷۱). از آن جمله تاثیر مثبت در روح و روان این افراد و احساس خوب بودن در آن­ها همچنین کنترل وزن آن­ها، کاهش خستگی، افزایش پشتکار، بهبود کیفیت خواب و در نهایت کاهش بیماری­های ثانویه مانند بیماری شریان کرونری قلب خواهد شد. البته با کنترل شدت تمرین که باید با توجه به میزان توانایی بیماران باشد (۶و۱۰۴).
در گذشته پزشکان به بیماران خود توصیه می­کردند که از انجام تمرینات ورزشی خودداری کنند آن­ها بر این عقیده بودند که خستگی و افزایش دمای بدن از عوارض این تمرینات است که منجر به بدتر شدن بیماران مبتلا به MS خواهد شد (۱۵۲). اخیرا مطالعات زیادی نشان دادند که تمرینات درمانی به صورت صحیح و یا دیگر تکنیک­های توانبخشی می­توانند در بهبود این بیماران موثر باشد. از فواید ورزش درمانی برای بیماران مبتلا به MS می­توان بهبود وضعیت جسمانی بیماران، انجام بهتر فعالیت­های روزانه و سلامت روحی و روانی آنان اشاره کرد (۷۶). بی تحرکی، سستی و خستگی از علایم شایع در این بیماران است که با موارد زیر ارتباط دارد (۳۵). کاهش یا عدم توانایی حرکتی، عدم شرکت در فعالیت­های اجتماعی، عدم ارتباط با افراد دیگر، اختلال در تکلم و حتی بی­اختیاری ادراری. این نکته که می­توان کیفیت زندگی را با کاهش بیماری ثانویه (بیماری شریان کرونری) افراد مبتلا به MS را با انجام فعالیت ورزشی (با بهره گرفتن از برنامه تمرینی خاص) تغییر داد، موضوعی قابل تامل است. از آنجایی که توانایی حرکتی این افرادپایین است و زود خسته می­شوند، خستگی یکی از علل تشدید بیماری محسوب می­ شود و به کاهش توانایی حرکتی و حسی می­انجامد (۶۶و۱۹۶). خستگی با توان هوازی و بیماری شریان کرونری ارتباط مستقیم دارد (۶۵و۱۵۸).
۲-۹- برنامه توصیه شده برای فعالیت بدنی در افراد مبتلا به MS
در طراحی برنامه ورزشی همچنین باید به شدت، مدل یا نوع مطلوب مدت و حفظ تمرین ورزشی توجه شود، زیرا که ورزش بیش از حد شدید ممکن است منجر به تغییرات هورمونی و ایمنی شود. برنامه فعالیت بدنی برای افراد مبتلا به MS محدودیتی وجود ندارد، به طوری می ­تواند شامل تمرین استقامتی و مقاومتی باشد که باعث بهبود و حفظ آمادگی قلبی-عروقی، ترکیب بدنی، قدرت و استقامت عضلانی این بیماران می­ شود. در حال حاضر هیچ مدرک در دسترسی برای تعیین دوز تمرین (نوع تمرین، حجم تمرین و شدت تمرین) برای افراد مبتلا به MS وجود ندارد. ثابت نشده که یک روش تمرینی موثرتر از دیگری است. اما شواهد قوی وجود دارد که ورزش بر افراد مبتلا به MS تأثیر می­ گذارد، بدون در نظر گرفتن اینکه آیا آن شبیه به ورزشی است که برای افراد سالم توصیه می­ شود و یا شامل تمرینات برای حفظ عملکرد و توانایی حرکتی است. در طراحی یک برنامه تمرینی ورزشی علاوه بر این­که باید به اثرگذاری آن در بیماران مبتلا به MS توجه شود باید به جنبه تفریحی و لذت بخش بودن آن نیز در افراد مبتلا توجه شود تا این­که احساس خوب بودن را در آن­ها برانگیخته و شوق ادامه دادن را داشته باشند و از خسته شدن افراد مبتلا جلوگیری شود.
۲-۹-۱- نوع تمرین: برای افراد مبتلا به MS تعیین نوع فعالیت مهم است تا بتوانند با خیال راحت و به طور موثر مصرف کالری را افزایش دهند. تمرینات هوازی و در واقع تمرینات استقامتی با توجه به تحقیقاتی که در داخل و خرج از کشور انجام شده تاثیر این تمرینات را تایید کردند چرا که باعث کاهش خستگی و افزایش کیفیت زندگی و همچنین افزایش در سیستم قلبی تنفسی و ظرفیت هوازی این افراد می­ شود. یکی از ورزش­های که فواید زیادی را به دنبال دارد تمرینات هوازی می­باشد؛ به طوری­که، بر سیستم قلبی عروقی اثر می­ گذارد و اینکه باعث تحریک قلب و ریه می­ شود.
۲-۹-۲- حجم تمرین: افراد مبتلا به MS برای بهبود استقامت قلبی تنفسی و دستیابی به مصرف کالری مطلوب دست کم دو یا سه جلسه در هفته تمرین کنند. برای تاثیر مطلوب فواید مرتبط با سلامت، مانند کاهش درصد چربی بدن، کاهش فشار خون و تغییرات مطلوب لیپید و لیپوپروتئین باید فعالیت بدنی مناسبی انجام شود، با این وجود نباید در همه روزهای هفته فعالیت بدنی انجام شود.
۲-۹-۳- شدت تمرین: برای بیشتر افراد مبتلا به MS، شدت فعالیت بدنی کم و متوسط (حدود ۴۰ تا ۷۰ در اکسیژن مصرفی بیشینه) برای رسیدن به بهبودهای قلبی تنفسی و متابولیک توصیه می­ شود. مهم­تر از همه این است که اجرای فعالیت­های با شدت کم تا متوسط در افراد با MS خطرات را به حداقل می­رساند و فواید سلامتی با فعالیت بدنی برای این دسته از افراد را به حداکثر می­رساند. علاوه بر این، فعالیت با شدت کمتر به دلیل انجام فعالیت در سطحی راحت­­تر و افزایش احتمال تداوم فعالیت منظم کاهش آسیب عضلانی اسکلتی و آسیب پا توصیه می­ شود. در افراد مبتلا به MS برای اگاهی از شدت فعالیت­های بدنی از ضربان قلب یا میزان درک فشار استفاده شود.
۲-۱۰- مروری بر پژوهش­های انجام شده
۲-۱۰-۱- پژوهش­های انجام شده در داخل کشور
خواجه­ای و همکاران (۱۳۹۰) تأثیر تمرینات هوازی در آب بر عوامل خطرساز قلبی-عروقی در بیماران مبتلا MS مورد بررسی قرار دادند. در این پژوهش از ۴۰ نفر بیمار ۲۰-۴۰ سال که مبتلا به MS بودند. همگی بیماران با EDSS بین ۱-۶ که به طور تصادفی به دو گروه ۲۰ نفره تجربی و کنترل تقسیم شدند. برنامه تمرینی برای گروه تجربی، به مدت ۸ هفته و هر هفته ۳ جلسه با شدت ۶۰-۵۰ درصد حداکثر ضربان قلب اعمال شد. تمرینات هوازی منتخب در آب به کاهش عوامل خطرزای قلبی- عروقی مخصوصا LDL-C، کلسترول و تری­گلیسرید در این بیماران منجر شده بود؛ اما، بر HDL-C تاثیر معناداری نداشت. همچنین، توان فیزیکی بیماران بعد از ۸ هفته تمرینات هوازی منتخب در آب افزایش معنی­داری داشت (۹۹).
ارسطو و همکاران (۱۳۸۹) اثر هشت هفته تمرین هوازی و یوگا بر شاخص هزینه فیزیولوژیک بیماران مبتلا به MS را مقایسه کردند. در این تحقیق ۳۰ نفر از زنان مبتلا به MS با سطح متوسط بیماری به طور تصادفی به سه گروه تمرینات هوازی، تمرینات یوگا و گروه کنترل تقسیم شدند. بعد از نمونه گیری، شاخص هزینه فیزیولوژیکی تمامی بیماران با بهره گرفتن از پروتکل طراحی شده ارزیابی شد. گروه ­های تمرینات هوازی و یوگا به مدت ۸ هفته فعالیت خود را زیر نظر محقق و فیزیوتراپیست کلینیک و بر اساس برنامه تمرینی از پیش تعیین شده انجام دادند. میانگین سن و مدت ابتلا به بیماری آزمودنی­ها به ترتیب ۱۶/۳۰ و ۵ سال بود و میانگین EDSS این بیماران نیز ۲۵/۲ بود. افراد گروه هوازی ۸ هفته، هر هفته ۳ جلسه به مدت ۴۰ تا ۶۰ دقیقه با ۴۰ تا ۷۵ درصد حداکثرضربان قلب خود به صورت انفرادی روی تردمیل راه می­رفتند. طی انجام تمرین شدت کار با بهره گرفتن از مقیاس ۲۰ امتیازی بورگ نیز کنترل می­شد. تمرینات یوگا ۸ هفته، هر هفته ۳ جلسه در یک سالن تحت نظر محقق تمرینات سطح یک هاتا یوگا را انجام دادند. محققان نتیجه گرفتند که تمرینات هوازی و یوگا می­توانند در بهینه کردن هزینه فیزیولوژی بیماران مبتلا به MS تاثیر معنی­داری داشته باشند (۳۷).
کردی و همکاران (۱۳۸۹) در پژوهشی تحت عنوان تاثیر یک دوره تمرین ترکیبی منتخب بر قدرت، تعادل و کیفیت زندگی بیماران مبتلا به MS را مورد بررسی قرار دادند. در این پژوهش ۳۸ نفر شرکت کردند که به طور تصادفی به دو گروه آزمایش (۱۹ نفره) و گروه شاهد (۱۹ نفره) تقسیم شدند. برنامه تمرینی برای گروه آزمایش یک نوع تمرین منتخب ترکیبی فزاینده شامل تمرینات کششی، هوازی، قدرتی و تعادلی را به مدت ۸ هفته و ۳ جلسه در هفته اجرا کردند. گروه شاهد در این مدت هیچ فعالیت ورزشی نداشتند. از آزمودنی­ها یک هفته قبل و بعد از دورۀ تمرینی، آزمون قدرت، تعادل و کیفیت زندگی به عمل آمد. آزمون قدرت از طریق اجرای یک تکرار بیشینه حرکت باز کردن زانو، تعادل از طریق آزمون برگ (BBS)^[92] و کیفیت زندگی با ابزار (MSQOL - 54 )در نظر گرفته شد. نتایج آزمون نشان داد که قدرت و تعادل بیماران در گروه آزمایش به­دنبال تمرینات ترکیبی افزایش معنی­داری داشت. همچنین پژوهش حاضر نشان داد که ۸ هفته تمرین ترکیبی موجب بهبود وضعیت جسمانی و احساسی کیفیت زندگی بیماران می­ شود، ولی این بهبود معنی­دار نیست (۲۳).
کارگرفرد و همکاران (۱۳۸۹) در پژوهشی تغییرات در کیفیت زندگی و خستگی بیماران زن مبتلا به MS را پس از ۸ هفته ورزش در آب مورد ارزیابی قرار دادند. در این پژوهش ۲۱ نفر زن مبتلا به MS شرکت کردند که به طور تصادفی به دو گروه آزمایش (۱۰ نفره) و گروه شاهد (۱۱ نفره) تقسیم شدند. برنامه تمرینی برای گروه آزمایش ۸ هفته تمرین هوازی در آب، هر هفته ۳ جلسه، هر جلسه یک ساعت با شدت ۵۰-۶۰ درصد حداکثر ضربان قلب اعمال شد؛ در حالی­که، گروه شاهد به زندگی معمول خود ادامه دادند.کیفیت زندگی و خستگی به ترتیب با بهره گرفتن از پرسشنامه­ ۵۴ سئوالی کیفیت زندگی نسخه­ ایرانی و مقیاس اصلاح شده خستگی در شرایط پایه و پایان هفته­های چهارم و هشتم ارزیابی شدند. بهبود معنی­داری در کیفیت زندگی و زیرمقیاس­های آن (به جز عملکرد ذهنی و جنسی) در گروه آزمون در مقایسه با سطح پایه و گروه شاهد پس از ۸ هفته آزمون دیده شد؛ اما، در گروه شاهد کاهش یافته بود (۲۲).
عطاپور و اسدی ذاکر(۱۳۸۸) تأثیر ورزش بر میزان خستگی بیماران مبتلا به MS را بررسی کردند. جمعیت مورد مطالعه یک گروه ۱۵ نفره از بیماران MS با سن بین ۲۰ تا ۵۵ سال با ناتوانایی خفیف و متوسط بودند. بیماران ورزش­های کششی و هوازی با بهره گرفتن از دوچرخه ثابت به مدت ۶ هفته و ۳ جلسه در هفته انجام دادند. بعد از ورزش میزان خستگی و به طور معناداری کاهش یافت و همچنین خستگی در طول ۶ هفته روند نزولی داشت (۳).
سلطانی و همکاران (۱۳۸۸) در پژوهشی تحت عنوان تاثیر یک دوره فعالیت هوازی در آب بر کیفیت زندگی بیماران مبتلا به MS را مورد بررسی قرار دادند. در این پژوهش ۴۵ نفر زن مبتلا به MS 20 تا ۵۰ ساله با درجه ناتوانی ۱ تا ۵ شرکت کردند که به طور تصادفی به دو گروه آزمایش (۲۵ نفره) و گروه شاهد (۲۰ نفره) تقسیم شدند. برنامه تمرینی برای گروه آزمایش ۸ هفته تمرین هوازی در آب و هر هفته ۳ جلسه با شدت ۶۰-۵۰ درصد حداکثر ضربان قلب اعمال شد. کیفیت زندگی را توسط پرسشنامه (FAMS.Version2) قبل و بعد از اعمال تمرینات در هر دو گروه آزمایش و شاهد ارزیابی شد. کیفیت زندگی در گروه آزمایش بعد از اعمال فعالیت هوازی در آب افزایش معنی­داری یافت؛ اما، در گروه شاهد کاهش یافته بود (۱۹).
افتخاری و همکاران (۱۳۸۷) تاثیر تمرین استقامتی بر توان هوازی و کیفیت زندگی زنان مبتلا به MS را مورد بررسی قرار دادند. در این پژوهش از ۴۰ نفر زن ۲۰-۴۵ سال که مبتلا به MS از نوع RR بودند. همگی بیماران با EDSS بین ۲-۴ از انجمن MS که به طور تصادفی به دو گروه ۲۰ نفره تجربی و کنترل تقسیم شدند. از گروه کنترل یک نفر به دلیل لیپوساکشن و یک نفر از گروه تجربی به دلیل داشتن برنامه تغذیه درمانی حذف شدند. متغیرهای وزن، توان هوازی، کیفیت زندگی و خستگی آزمودنی­ها بررسی شد. برنامه تمرین گروه تجربی، ورزش هوازی شامل رکاب زدن با حداکثر شدت ۷۰ تا ۸۰ درصد VO₂ Peak، سه جلسه در هفته و به مدت ۱۲ هفته اجرا شد. بدین ترتیب که از ابتدا با ۲۵ وات شروع شد و هر۲ دقیقه ۲۵ وات افزایش یافت دور پدال زدن روی دوچرخه ^[۹۳]RPM 50-60 (دور در دقیقه) تنظیم شد و زمانی که فرد نمی­توانست این تعداد دور را حفظ کند، آزمون خاتمه می­یافت. علاوه بر تنظیم شدت تمرین حداکثر ضربان قلب نیز عامل محدود کننده در نظر گرفته شد. اگر ضربان قلب بیمار به ۹۰ % حداکثر ضربان قلب خود می­رسید، بار کار کاهش می­یافت تا ضربان قلب به زیر آستانه فرضی برسد. در برنامه تمرینی اصراری به افزایش فشار کار برای آزمودنی وجود نداشت؛ زیرا، این عامل به خستگی و تشدید علایم بیماری فرد منجر می­شد و آزمودنی مجاز بود با توجه به میزان توانایی خود شدت تمرین را به کمتر از میزان تعیین شده برساند؛ زیرا، شرایط جسمی روانی آزمودنی­ها در جلسات مختلف متفاوت بود. محققان به این نتیجه رسیدند که در گروه تجربی پس از اجرای تمرین استقامتی متغیرهای وزن ۷۳/۲ درصد، خستگی ۸۰/۱۶ درصد و EDSS 04/23 درصد کاهش داشتند؛ در حالی که توان هوازی ۸۲/۵۳ درصد و کیفیت زندگی ۹۴/۹ درصد افزایش معنی­داری داشتند (۶۵).
حضرتی و همکاران (۱۳۸۴) در تحقیقی تاثیر فرایند نوتوانی را بر کیفیت زندگی بیماران مبتلا به MS را مورد ارزیابی قرار دادند. در این پژوهش جهت بررسی کیفیت زندگی از پرسشنامه استاندارد کیفیت زندگی در بیماران مبتلا به MS استفاده گردید که ۱۲ جنبه کیفیت زندگی را شامل می­ شود. همچنین میزان ناتوانی بیمار با بهره گرفتن از مقیاس سنجش میزان ناتوانی که یک مقیاس ۱۰ رتبه­ای است، تعیین شده است. نمونه مورد مطالعه ۷۵ بیمار مبتلا به MS بوده که به درمانگاه­های مغز و اعصاب وابسته به دانشگاه علوم پزشکی شیراز مراجعه کرده و در دو گروه شاهد (۴۰ بیمار) و آزمایش (۳۵ بیمار) قرار گرفتند. در ابتدا پرسشنامه کیفیت زندگی به وسیله بیمار تکمیل شده و میزان نمره درجه ناتوانی بیمار تعیین گردید. سپس مداخلات نوتوانی شامل ۱۰ جلسه فیزیوتراپی، ۵ جلسه آموزش، ۲ جلسه مشاوره روانی و روان درمانی گروهی بر حسب نیاز بیماران در گروه آزمایش علاوه بر درمان­های معمول انجام می­گرفت؛ در حالی­که، گروه شاهد در این مدت تنها درمان­های معمول (دارو درمانی) را دنبال می­کردند. سپس در فاصله­ی یک ماه پس از اجرای فرایند و سه ماه پس از آن مجددا کیفیت زندگی و نمره سنجش میزان ناتوانی بیماران در هر دو گروه تعیین و با هم مقایسه گردید. نتایج نشان داده بود که فرایند نوتوانی موجب افزایش کیفیت زندگی و رضایت از زندگی در بیماران مبتلا به MS می­ شود. هم­چنین این فرایند توانایی انجام فعالیت­های روزانه را بهبود می­بخشد؛ در حالی­که، بر نمره سنجش میزان ناتوانی این بیماران تاثیری ندارد (۱۳).
۲-۱۰-۲- پژوهش­های انجام شده در خارج از کشور
تالنر و همکاران^[۹۴] (۲۰۱۲) در پژوهشی به بررسی اینکه عودهای بیماری MS با ورزش و فعالیت بدنی رابطه­ای ندارد را مورد بررسی قرار دادند. در این پژوهش ۶۳۲ بیمار (۴۶۰ نفر زن و ۱۷۲ نفر مرد) مبتلا به MS با درجه ناتوانی متفاوت شرکت کردند. آن­ها را بر اساس درجه ناتوانی در دو گروه قرار دادند و فعالیت بدنی فعال و غیر فعال را انجام دادند. پرسشنامه خود گزارش را قبل و بعد از تمرینات هوازی روی دوچرخه کارسنج در گروه فعال و تمرینات ورزشی غیرفعال برای گروهی اجرا کردند که درجه ناتوانی بالایی داشتند. نتایج حاصل از این پرسشنامه ­ها نشان داد که تمرینات ورزشی روی عودهای بیماری MS هیچ تاثیری ندارد؛ اما، موجب جلوگیری از پیشروی این بیماری در افراد مبتلا می­ شود و به افزایش معنی­داری در توانایی حرکتی و ظرفیت هوازی بیماران منجر می­ شود (۱۸۱).
نیکول و همکاران^[۹۵] (۲۰۱۱) در پژوهشی به مقایسه تمرینات استقامتی و قدرتی در بیماران مبتلا به MS پرداختند. در این مطالعه ۲۱ نفر شرکت کننده که در دو گروه: گروه اول استقامتی (۶ نفر) و گروه دوم مقاومتی (۱۵ نفر) قرار گرفتند که در گروه استقامتی یک نفر و در گروه مقاومتی سه نفر به علت مشکلات خاصی حذف شدند. هر کدام از گروه­ ها در ۸ هفته برنامه تمرینی استقامتی و مقاومتی را انجام دادند و قبل و بعد از اعمال برنامه تمرینی از تست­های شش دقیقه راه رفتن، مقیاس تعادل، تست زمان برخاستن و رفتن و همچنین قدرت عضله ران را مورد ارزیابی قرار دادند که بعد از ۸ هفته برنامه تمرینی هر کدام از گرو­ها معیار­های اندازه ­گیری شده بهبود معناداری یافته بود؛ اما، بین دو گروه از برنامه تمرینی استقامتی و مقاومتی تفاوت معنی­داری مشاهده نشده بود (۱۴۴).
اندرسون و همکاران^[۹۶] (۲۰۱۱) در پژوهشی به بررسی اثر درمان ورزشی بر خستگی بیماران مبتلا به MS پرداختند. در این پژوهش با بازنگری پژوهش­های انجام شده اثر تمرینات ورزشی را بر روی خستگی بیماران مبتلا به MS را مورد تایید قرار دادند. محققان با انجام این بازنگری به بیماران مبتلا به MS متوسط و خفیف پیشنهاد کردند که به انجام تمرینات ورزشی مخصوصا تمرینات هوازی بپردازند (۳۵).
سلطانی و همکاران^[۹۷] (۲۰۱۱) اثرات تمرینات هوازی آبی بر سرعت راه رفتن، درجه بالا و پایین بیماری در بیماران MS را بررسی کردند. هدف از این مطالعه بررسی ۸ هفته تمرینات هوازی در سرعت راه رفتن افراد مبتلا با درجه بالا و پایین MS بود. حدود ۱۰۰ نفر زنان ۲۰ تا ۵۰ ساله که حداقل یک سال مبتلا به MS بودند، در این تحقیق شرکت کردند به طوری که از این تعداد شرکت کننده ۴۶ نفر بر اساس درجه ناتوانی بالا و پایین انتخاب شدند. این افراد به ۴ گروه، دو گروه به عنوان تجربی و دو گروه به عنوان گروه کنترل تقسیم شدند. هر گروه نیز به دو گروه درجه بالا و پایین این بیماری تقسیم شدند. گروه تجربی به مدت ۸ هفته، هر هفته سه جلسه تمرین هوازی آبی را با شدت ۴۰-۵۰ درصد حداکثر ضربان قلب انجام می­دادند. ضربان قلب آن­ها در طول انجام برنامه تمرینی با ضربان سنج کنترل و اندازه ­گیری می­شد. سرعت راه رفتن در هر دو گروه تجربی و کنترل قبل و بعد دوره تمرینی با انجام تست ۱۰ و ۱۴ متر سرعت راه رفتن اندازه ­گیری می­شد. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که افراد مبتلا در گروه تجربی مخصوصا آن­های که درجه بالایی از بیماری را داشتند، به طور معناداری سرعت راه رفتن نسبت به گروه کنترل بهبود یافته بودند (۱۷۱).
رابرت و همکاران^[۹۸] (۲۰۱۰) اثر تمرینات ورزشی به عنوان درمان آسیب راه رفتن در بیماران MS را مورد بررسی قرار دادند. هدف از این تحقیق بررسی بهبود راه رفتن این افراد با تجویز برنامه تمرینات به بیماران MS بود. در این بیماران کم­تحریکی و ثبات شایع است و همین امر باعث آسیب رسیدن به راه رفتن آن­ها می­ شود. چونکه عملکرد عضلات و سیستم قلبی- عروقی آن­ها کاهش می­یابد، به طور تجربی فعالیت فیزیکی و تمرینات ورزشی اثر مثبتی بر عملکرد راه رفتن افراد مبتلا به MS دارد. این مطالعه بازنگری تحقیقات قبلی است که آزمودنی­ها در سنین ۲۰ تا ۵۰ ساله زن و مرد با =۴ EDSS شرکت داشتند که با پروتکل­های تمرینی متفاوتی که معمولا ۸ هفته­ای بود. اثر تمرینات ورزشی را بر راه رفتن این افراد بررسی کردند. نتایج حاصل از این بازنگری، آزمودنی­ها تست ۵۰۰ متر را بعد از اعمال برنامه تمرینی بهتر می­پیمودند. افرادی که قبلا توانایی راه رفتن این مسافت را نداشتند، بعد از پروتکل تمرینی بهتر شده بودند. در تست ۶ دقیقه راه رفتن بعد از اعمال برنامه تمرینی مسافت بیشتر راه رفته بودند. دیگر تحقیقات انجام شده روی مصرف اکسیژن و انرژی در این بیماران بود. در مقایسه با گروه کنترل، در گروه تجربی بعد از اعمال برنامه تمرینی مصرف اکسیژن و هزینه انرژی در هنگام راه رفتن کمتر شده بود. در واقع اقتصادی­تر راه می­رفتند و عملکردشان بهتر شده بود (۱۵۹).
گلزاری و همکاران^[۹۹] (۲۰۱۰) تأثیر تمرین ترکیبی را بر سطوح IFN-γ و IL-4 و IL-17 پلاسما و لنفوسیت­های خون محیطی در زنان مبتلا به MS را بررسی کردند. EDSS به طور معناداری کاهش یافته بود و VO_{2 max،} قدرت عضلانی و تعادل به طور معناداری بعد از ۸ هفته تمرین ترکیبی افزایش یافته بود. IFN-γ و IL-17 در پلاسما و سلول­های تک هسته­ای خون محیطی به طور معناداری کاهش یافته بود (۸۱).
آسانو و همکاران^[۱۰۰] (۲۰۰۹) بازنگری پژوهش­های سال ۱۹۵۰ تا ۲۰۰۷ پرداختند که در این بازنگری اثر مداخله­های ورزشی و بیماری MS را مورد بررسی قرار دادند. محققان با بررسی پژوهش­های انجام شده طی این سال­ها بر روی عملکرد بدنی­، ساختار بدنی، فعالیت بدنی و درکل روی کیفیت زندگی و خستگی بیماران مبتلا به MS به این نتایج دست یافتن که حدود ۹۵% از پژوهش­ها، اثر مثبت تمرینات بدنی مخصوصا تمرینات هوازی روی افزایش عملکرد، فعالیت بدنی و کیفیت زندگی بیماران مبتلا به MS را مورد تایید قرار داده بودند؛ اما، اکثر پژوهش­ها نشان دادند که فعالیت بدنی روی درجه ناتوانی بیماران بدون تاثیر می­باشد (۳۸).
دتمرس و همکاران^[۱۰۱] (۲۰۰۹) در پژوهشی به بررسی بهبود مسافت راه رفتن بیماران مبتلا به MS توسط تمرینات استقامتی پرداختند. در این پژوهش ۳۰ بیمار مبتلا به MS با EDSS 5/4 شرکت کردند که به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش (۱۵) و گروه کنترل (۱۵) تقسیم شدند. پروتکل تمرینی گروه آزمایش ۳ هفته تمرین استقامتی (شامل: تمرینات تعادلی- هماهنگی، تمرینات کششی و راه رفتن) که هفته­ای ۳ جلسه در ۴۵ دقیقه تمرین می­کردند. محققان در این پژوهش به این نتیجه رسیدند که تمرین استقامتی به افزایش معنی­داری در استقامت راه رفتن و سرعت راه رفتن بیماران مبتلا به MS می­ شود و همچنین این نوع از تمرینات به افزایش هماهنگی عصبی- عضلانی و تعادل افراد مبتلا می­ شود؛ علاوه براین، تمرینات استقامتی موجب افزایش کیفیت زندگی بیماران و کاهش معنی­دار خستگی افراد مبتلا می­ شود (۶۲).
دالگاس و همکاران^[۱۰۲] (۲۰۰۸) رابطه فعالیت بدنی و بیماری MS را بررسی کردند و پیشنهاداتی برای بکار بردن تمرینات استقامتی، مقاومتی و ترکیبی را ارائه کردند. در این مقاله مروری اظهار کردند که بیماران (MS) به ورزش و فعالیت بدنی روی نمی­آوردند؛ چون­که آن­ها فکر می­کردند که تمرین بدنی باعث افزایش دمای بدن و در نهایت باعث بدتر شدن بیماری آن­ها و یا اینکه ورزش موجب تخلیه انرژی آن­ها می­ شود و بیشتر در این فکر بودند که این انرژی را برای انجام کارهای مهمتری نگه دارند. اما در طی چند دهه اخیر توصیه­های به شرکت این افراد به ورزش و فعالیت بدنی شده است. چرا که اخیرا ثابت کردند که ورزش نه تنها اثر منفی ندارد، بلکه اثر مثبتی در افراد مبتلا دارد. در همین راستا محققان پروتکل­های گوناگونی از تمرینات استقامتی، مقاومتی و ترکیبی را در این افراد مبتلا به MS انجام داده­اند. از جمله، مطالعات گروه اول ارزیابی اثرات تمرینات مقاومتی روی انقباض­های عضلانی در مقابل بار کارهای سنگین بود. مطالعات گروه دوم ارزیابی اثرات تمرینات استقامتی با انقباض­های چند گروه عضلانی در بار کارهای سبک بود. مطالعات سوم ارزیابی اثرات تمرینات ترکیبی استقامتی- مقاومتی را انجام دادند. نتایج جمع بندی این مطالعات، تفاوت معنی­داری را در این سه گروه ارزیابی تمرینات ارائه شده به افراد مبتلا مشاهده نشد؛ همه محققان انجام فعالیت بدنی را برای افراد مبتلا به MS توصیه کرده ­اند (۶۰).
الیزابت و همکاران^[۱۰۳] (۲۰۰۸) فشار بر روی بیماران MS را در طول تمرین هوازی مورد بررسی قرار دادند. ۲۴ نفر زن و مرد در سنین ۳۰ تا ۴۵ ساله که ۱۲ نفر بدون MS و ۱۲ نفر دیگر حداقل ۳ ماه مبتلا به MS بودند. هر دو گروه با MS و بدون MS از نظر حاملگی و بیماری­های بالینی معاینه شدند. آن­های که مشکل اساسی و بیماری­های قلبی ریوی داشتند، در این تحقیق حذف شده بودند. برنامه تمرینی را با کنترل دمای محیط (۲۱ درجه) روی دوچرخه کارسنج ۸۰۰ انجام می­دادند به طوری که با بار تمرینی ۵ تا ۲۰ وات در دقیقه تا سر حد خستگی اجرا می­کردند. نمونه­های لاکتات خون را قبل و فورا بعد تمرین از سیاهرگ خونی در هنگام آزمایش از آن­ها گرفته شده بود. در این آزمون سرعت کار، ضربان قلب و آستانه تهویه بین هر دو گروه تعیین شده بود و تنفس دمی و باز دمی نیز برای تعیین vo₂ جمع آوری شد. محققان نتیجه گرفتند که تحمل لاکتات خون در افراد بدون MS بالاتر است و فاکتورهای دیگری مانند ضربان قلب و سرعت کار بهینه تری نسبت به افراد مبتلا دارند، به همین خاطر آن­ها عملکرد بهتری نسبت به این افراد دارند و همچنین اظهار کردند که فعالیت بدنی عملکرد و کیفیت زندگی افراد مبتلا را بهتر می­ کند (۶۶).
گاستلانو و همکاران^[۱۰۴] (۲۰۰۸) پاسخ­های سیتوکین را با فعالیت بدنی حاد و مزمن در بیماران MS بررسی کردند. در این تحقیق ۱۱ نفر بیمار MS و ۱۱ نفر بدون MS (8 نفر زن و ۳ نفر مرد در هر دو گروه) شرکت کردند. افراد به مدت ۸ هفته که سه جلسه در هفته و هر هفته ۳۰ دقیقه بر روی دوچرخه کارسنج با ۶۰% حداکثر اکسیژن مصرفی تمرین کردند. غلطت­های سایتوکین پلاسما قبل و بعد ۸ هفته تمرین ارزیابی شد. اینترلوکین ۶ (IL-6) در هر دو گروه بعد از اتمام تمرینات کاهش یافته بود و فاکتور تومور نکروزیس آلفا (TNF-α) پلاسما در بیماران MS در مقایسه با افراد سالم افزایش یافته بود؛ به طوری که در افراد سالم بعد اعمال تمرین بدون تغییر مانده بود. همچنین مقدار اینترفرون (INF) پلاسما نیز در بیماران بالاتر بود؛ اما، در افراد سالم بعد ۸ هفته تمرین بدون تغییر باقی مانده بود. سه فاکتور مورد بررسی در هر دو گروه بین افراد بعد تمرینات اعمال شده مشابه بود (۵۵).
متل و همکاران^[۱۰۵] (۲۰۰۸) با بازنگری و بکارگیری روش انالیز META از پژوهش­های انجام شده در سال­های ۱۹۶۰ تا ۲۰۰۶ اثر تمرینات ورزشی را بر کیفیت زندگی و خستگی بیماران مبتلا به MS را مورد بررسی قرار دادند که طی این چند سال اکثر پژوهش­های انجام شده اثر تمرینات بدنی مخصوصا تمرینات هوازی را بر میزان کاهش خستگی و افزایش میزان کیفیت زندگی را مورد تایید قرار دادند (۱۳۰).
مک کولاج و همکاران^[۱۰۶] (۲۰۰۸) در پژوهشی به بررسی اثر فواید تمرینات ورزشی طولانی مدت بر کیفیت زندگی و خستگی بیماران مبتلا به MS پرداختند. در این پژوهش ۲۴ بیمار مبتلا به MS شرکت کردند که به طور تصادفی در دو گروه ۱۲ نفره آزمایش و شاهد تقسیم شدند. برنامه تمرینی گروه آزمایش سه ماه تمرینات هوازی (روی تردمیل) که دو بار در هفته و به مدت ۴۰ دقیقه اجرا شد. قبل و بعد از اعمال برنامه تمرینی پرسشنامه ­های کیفیت زندگی، خستگی و برخی از تست­های ظرفیت عملکردی در هر دو گروه آزمایش و شاهد انجام شد. محققان گزارش کردند که تمرینات هوازی طولانی مدت موجب افزایش معنی­داری در ظرفیت­های عملکردی گروه آزمایش بعد از اعمال تمرینات ورزشی و بهبود معناداری در کیفیت زندگی بیماران مبتلا به MS شده است. همچنین، تمرینات هوازی منجر به کاهش معنی­داری در خستگی بیماران گروه آزمایش می­ شود (۱۱۸).
کروپا و همکاران^[۱۰۷] (۲۰۰۷) اثر تمرینات هوازی برای افرادی با (MS) متوسط روی خطر بیماری شریان کرونری را مورد بررسی قرار دادند. در این تحقیق ۱۱ نفر بیمار MS و ۱۱ نفر افراد سالم که از نظر سن، جنس، شاخص توده بدنی در یک دامنه ثابتی بودند؛ در این مطالعه شرکت کرده بودند. بیماران MS از نظر بالینی ثابت و عدم توانایی متوسط داشتند. همه افراد شرکت کننده به مدت ۸ هفته که هر هفته سه جلسه و هر جلسه شامل ۳ دقیقه گرم کردن با سرعتی که به نظر خود راحت بودند و به دنبال آن ۳۰ دقیقه با دوچرخه کارسنج (مداوم و متفاوت) با ۶۰% حداکثر ضربان قلب خود اجرا می­کردند. آزمودنی­ها برای خطر بیماری شریان کرونری با بهره گرفتن از نمونه­های خونی ارزیابی شدند. بعد از کامل کردن ۲۴ جلسه تمرینی آزمودنی­های MS به طور معنی­داری ۶% کاهش در درصد چربی بدن، ۲۳% کاهش در تری­گلسیریدها و ۵ میلی متر جیوه کاهش فشار خون دیاستولیک استراحتی نشان داده شده است. فاکتورهای خطر در بیماران MS در همه آن­ها بهبودی مشاهده شده بود (۱۰۴).
گیسر و همکاران^[۱۰۸] (۲۰۰۷) در پژوهشی به بررسی استفاده از تمرینات حرکتی با تحمل وزن بر روی نوارگردان جهت بهبود تحرک در افراد مبتلا به MS پرداختند. هدف از این مطالعه بررسی مزایای بالقوه و تحمل تمرینات حرکتی با بهره گرفتن از حمایت وزن بدن در افراد مبتلا به MS بود. چهار نفر مبتلا به MS با درجه ناتوانی بین ۷ تا ۵/۷ انتخاب شدند. افراد شرکت کننده در مطالعه به طور متوسط ۴۰ جلسه تمرینی را در طول چند ماه انجام دادند. نتایج به­دست آمده در پایان جلسات تمرینی حاکی از بهبود قدرت عضلانی، گرفتگی عضلانی، استقامت، تعادل، سرعت راه رفتن و کیفیت زندگی بوده است. در نهایت نتایج حاصل از این مطالعه ثابت کرده که تمرینات هوازی منجر به بهبود پارامترهای مربوط به تحرک کارکردی می­ شود (۷۸).
رامپلو و همکاران^[۱۰۹] (۲۰۰۷) اثر تمرینات هوازی بر توانایی راه رفتن و حداکثر تحمل تمرینی در بیماران مبتلا به MS را مورد بررسی قرار دادند. در این مطالعه ۴۰ نفر افراد مبتلا به MS شرکت کردند که ۲۱ نفر آن­ها که از نظر قلبی، تنفسی، ریوی و غیره در شرایط بد بودند، حذف شدند و ۱۹ نفر ( ۱۴ نفر زن و ۵ نفر مرد) که آن­ها را بر اساس همسانی سن، جنس و EDSS جدا شده بودند، به صورت تصادفی به دو گروه تجربی و کنترل تقسیم کردند. سن آن­ها بین ۲۱ تا ۵۱ بود و حداقل ۱ تا ۱۵ سال به MS مبتلا بودند به طوری که از آن­ها رضایت کتبی گرفته شد، در این پژوهش شرکت کردند. افراد مبتلا دارای =۶ EDSS یا کمتر بودند. برنامه تمرینی در ۸ هفته که هر هفته سه جلسه و هر جلسه ۳۰ دقیقه با شدت ۳۰% حداکثر سرعت خود که کم کم در انتهای پروتکل تمرینی به ۸۰%می­رسید. قبل از شروع تمرین و بعد از اتمام تمرین تست شش دقیقه راه رفتن از هر دو گروه گرفته می­شد. پروتکل تمرینی باعث بهبود راه رفتن افراد مبتلا به MS شده بود و همچنین موجب کاهش خستگی و افزایش کیفیت زندگی این افراد شده بود (۱۵۶).
کاتانئو و همکاران^[۱۱۰] (۲۰۰۷) در پژوهشی به بررسی اثربخشی تمرینات تعادلی در افراد مبتلا به MS پرداختند. در این مطالعه بیماران به طور تصادفی در سه گروه طبقه ­بندی شدند. گروه اول بازتوانی تعادلی به منظور بهبود حسی و حرکتی، گروه دوم بازتوانی تعادلی تنها به منظور بهبود حس حرکتی و گروه سوم تحت درمان معمولی بدون استفاده از برنامه تعادلی قرار گرفتند. در پایان پس از اعمال برنامه بازتوانی سقوط مکرر و مقیاس تعادلی برگ تفاوت معنی­داری را بین گروه­ ها نشان دادند؛ اما، شاخص گام­برداری دینامیک بین گروه­ ها معنی­دار نبود. نتایج حاصل از این مطالعه نشان دهنده سودمندی بازتوانی تعادلی بر کاهش میزان سقوط مکرر و بهبود مهارات­های تعادلی در افراد مبتلا به MS می­باشد (۵۶).
بجارنادوتیر و همکاران^[۱۱۱] (۲۰۰۷) پژوهشی تحت عنوان مولتیپل اسکلروز و فواید تمرینات ورزشی متوسط را مورد بررسی قرار دادند. هدف این پژوهش اثر تمرینات هوازی و تمرینات کششی بر آمادگی فیزیکی (بدنی) و کیفیت زندگی افراد مبتلا به MS متوسط می­باشد. ۱۶ بیمار مبتلا به MS 18-50 ساله در این پژوهش شرکت کردند که به دو گروه آزمایش (۶ نفر) و گروه شاهد (۱۰ نفره) تقسیم شدند. تمرینات ورزشی گروه آزمایش به مدت ۵ هفته و سه روز در هفته به مدت ۶۰ دقیقه انجام شد. کیفیت زندگی، درجه ناتوانی بیماران (EDSS) وآمادگی بدنی که با بهره گرفتن از آستانه بی­هوازی و اوج اکسیژن مصرفی بدست آمده بود، قبل و بعد از اعمال تمرینات ورزشی ارزیابی شد. در گروه آزمایش بعد از اعمال برنامه ورزشی میزان اوج اکسیژن مصرفی و کیفیت زندگی افزایش معناداری یافت؛ در حالی­که، میزان درجه ناتوانی آن­ها بعد اعمال پروتکل تمرینی نسبت به گروه شاهد تفاوت معناداری مشاهده نشد (۴۷).
کلیف و همکاران^[۱۱۲] (۲۰۰۵) تاثیرات تمرین هوازی را بر توانایی راه رفتن، تعادل، خستگی و ناتوانی در بیماران مبتلا به MS مورد بررسی قرار دادند. برای اندازه ­گیری به ترتیب از تست­های ده متر راه رفتن، شش دقیقه راه رفتن و مقیاس تعادل^[۱۱۳] استفاده شد. ۸ زن بیمار مبتلا به MS انتخاب شدند؛ اما، یکی از آن­ها دچار مصدومیت شد و یکی دیگر نیز حاضر به ادامه نشد؛ بنابراین، اطلاعات به­دست آمده مربوط به ۶ نفر شرکت کننده می­باشد. ۸ هفته تمرینات هوازی در دو جلسه در هفته و هر جلسه به مدت ۳۰ دقیقه رکاب زدن با نیروی ثابت و با حداکثر توان هر شخص اجرا شد. به طوری­که قبل و بعد از برنامه تمرینی از تست­های مورد نظر استفاده شد که بعد از ۲۴ جلسه تمرین هوازی مسافت شش دقیقه راه رفتن و تعادل افزایش معنی­دار و میزان خستگی افراد گروه آزمایش کاهش معنی­داری یافته بود (۱۰۱).
کیلف و همکاران^[۱۱۴] (۲۰۰۴) اثر تمرینات هوازی برای افراد مبتلا به MS را بررسی کردند. در این تحقیق آزمودنی­ها همه زن با MS متوسط بودند. افرادی که MS سخت داشتند یا از نظر بالینی دارای مشکلات دیگری بودند، از این تحقیق حذف شدند. برنامه تمرینی اعمال شده به مدت ۴ هفته، هر هفته ۳ جلسه و هر جلسه با شدت ۶۰ تا ۸۰ %ضربان قلب بیشینه انجام شد که به طور یکنواخت به مدت فعالیت آنها ۱۵ تا ۳۰ دقیقه در این چهار هفته افزوده می­شد. قبل و بعد از پروتکل، دو تا تست گرفته شد که یکی شش دقیقه راه رفتن و مسافت پیموده شده را در نظر می­گرفتند و دیگری سرعت راه رفتن آن­ها در مسافت ده متر را ارزیابی می­کرد. در تست اول مشاهده کردند که ۶۱ متر راه رفتن آن­ها نسبت به قبل از انجام تمرینات افزایش یافته بود و در تست دوم به سرعت راه رفتن آن­ها در مسافت ۱۰ متر افزوده شده بود. محققان به این نتیجه رسیدند که عملکرد عصبی عضلانی آن­ها بهبود یافته بود، این امر به کاهش خستگی و افزایش عملکرد افراد مبتلا منجر می­ شود (۱۰۲).
رومبرگ و همکاران^[۱۱۵] (۲۰۰۴) اثرات شش ماه برنامه تمرینی در بیماران مبتلا به MS را مورد بررسی قرار دادند. در این مطالعه ۹۵ آزمودنی در سنین ۳۰ تا ۵۵ ساله با درجه ناتوانی ۱ تا ۵/۵ شرکت کردند که ۴ نفر از آنها به دلایلی در این مطالعه حذف شدند. آزمودنی­ها را به طور تصادفی به دو گروه تجربی و کنترل تقسیم کردند. پروتکل تمرینی مورد نظر را در شش ماه به صورت سه جلسه در هفته با تمریتات استقامتی و قدرتی اجرا کردند. گروه تجربی برنامه تمرینی را طی سه هفته بستری شروع و بیست و سه هفته در منزل خود انجام دادند. قبل و بعد از اعمال برنامه تمرینی متغیرهای مورد نظر را در هر دو گروه اندازه ­گیری کردند. از جمله متغیرهای مثل سرعت راه رفتن در تست پیاده روی ۵۰۰ متر و ۶۲/۷ متر بررسی کردند و متغیرهای دیگری هم چون قدرت اندام­های تحتانی، استقامت اندام­های تحتانی، اوج اکسیژن مصرفی، تعادل ایستا را مورد اندازه ­گیری قرار دادند. محققان به این نتیجه رسیدند که سرعت راه رفتن در گروه تجربی نسبت به گروه کنترل به طور معنی­داری افزایش یافته بود و همچنین استقامت اندام­های تحتانی نیز افزایش معنی­داری بعد از اعمال برنامه تمرینی در گروه تجربی داشت. سایر متغیرها نیز بهبود یافته بود؛ اما معنی­دار نبوده است. در نهایت محققان، ورزش کردن را برای این دسته از بیماران مخصوصا بیماران MS متوسط و ملایم توصیه می­ کنند(۱۶۰).
ماسترت و همکاران^[۱۱۶] (۲۰۰۲) در پژوهشی به بررسی اثربخشی برنامه تمرینی کوتاه مدت بر آمادگی هوازی، خستگی، درک سلامت و سطح فعالیت افراد مبتلا به MS پرداختند. در این پژوهش ۵۲ نفر از افراد ارجاع داده شده به مراکز درمانی در دو گروه تمرینی و بدون تمرین قرار گرفتند. ۴ هفته برنامه تمرینی هوازی در ۵ جلسه و هر جلسه به مدت ۳۰ دقیقه تمرین با دوچرخه با شدت اختصاصی در هر هفته به طوری­که هر هفته به طور تدریجی شدت تمرین افزایش پیدا می­کرد. قبل و بعد از ۴ هفته تمرینات هوازی مقدار گاز تبادلی ریه­ها و عملکرد ریه اندازه ­گیری می­شد. سطح فعالیت، خستگی و درک سلامت را با بهره گرفتن از پرسشنامه مورد ارزیابی قرار دادند. بعد از ۵ جلسه تمرین هوازی، در گروه آزمایش آستانه هوازی، درک سلامت، سطح فعالیت افزایش معناداری مشاهده شد و همچنین کاهش معناداری در خستگی بیماران گروه آزمایش مشاهده شد (۱۲۶).

۱۹- ۴- نموداردوشاخگی برای چرخ ومحورتنهاوسرعتهای بحرانی خطی وغیرخطی………………………………………۷۸

۲۰- ۴- تاثیروجود بوژی برروی سرعتهای بحرانی خطی وغیرخطی……………………………………………………………..۷۸
۲۱- ۴- نمای ازبالا برای سیستم چرخ ومحور و بوژی………………………………………………………………………………….۷۹
۲۲- ۴- تاثیروجودواگن برسرعتهای بحرانی خطی وغیرخطی………………………………………………………………………..۸۰
۲۳- ۴- اثرتغییرشعاع چرخ باجرم kg900 چرخ ومحوربرروی نموداردوشاخگی………………………………………….۸۱
۲۴- ۴- اثرتغییرشعاع چرخ باجرمهای مختلف چرخ ومحوربرروی سرعتهای بحرانی خطی وغیرخطی…………..۸۱
۲۵- ۴- اثرتغییرنصف گیج خط با جرمهای مختلف چرخ ومحوربرروی سرعتهای بحرانی خطی وغیرخطی……۸۲
۲۶- ۴- اثرتغییرمخروطیت معادل چرخ باجرمهای مختلف چرخ ومحوربرروی سرعتهای بحرانی خطیوغیرخطی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………۸۳
۲۷- ۴- اثرتغییرلقی بین چرخ وریل باجرمهای مختلف چرخ ومحوربرروی سرعتهای بحرانی خطی وغیرخطی.۸۳
۲۸- ۴- اثرتغییرسختی عرضی سیستم تعلیق اولیه باجرمهای مختلف چرخ ومحوربرروی سرعتهای بحرانی خطی وغیرخطی………………………………………………………………………………………………………………………………………………۸۴
۲۹- ۴- اثرتغییر دمپینگ عرضی سیستم تعلیق اولیه باجرمهای مختلف چرخ ومحوربرروی سرعتهای بحرانی خطی وغیرخطی………………………………………………………………………………………………………………………………………………۸۵
۳۰- ۴- اثرتغییرسختی یاوسیستم تعلیق اولیه باجرمهای مختلف چرخ ومحوربرروی سرعتهای بحرانی خطی وغیرخطی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….۸۶
۳۱- ۴- اثرتغییرنصف بازوی سختی یاوسیستم تعلیق اولیه باجرمهای مختلف چرخ ومحوربرروی سرعتهای بحرانی خطی وغیرخطی………………………………………………………………………………………………………………………………….۸۶
۳۲- ۴- اثرتغییرسختی ریل باجرمهای مختلف چرخ ومحوربرروی سرعتهای بحرانی خطی وغیرخطی…………..۸۷
۳۳- ۴- اثرتغییربارمحوری باجرمهای مختلف چرخ ومحوربرروی سرعتهای بحرانی خطی وغیرخطی…………..۸۸
۳۴- ۴- اثرتغییرجرم بوژی باجرمهای مختلف چرخ ومحوربرروی سرعتهای بحرانی خطی وغیرخطی…………..۸۹
۳۵- ۴- اثرتغییرجرم چرخ ومحور با سختیهای عرضی سیستم تعلیق اولیه مختلف برروی سرعتهای بحرانی خطی وغیرخطی………………………………………………………………………………………………………………………………………………۹۰
۳۶- ۴- اثرتغییرشعاع چرخ با سختیهای عرضی سیستم تعلیق اولیه مختلف برروی سرعتهای بحرانی خطی وغیرخطی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….۹۰
۳۷- ۴- اثرتغییرنصف گیج خط با سختیهای عرضی سیستم تعلیق اولیه مختلف برروی سرعتهای بحرانی خطی وغیرخطی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….۹۱
۳۸- ۴- اثرتغییرمخروطیت معادل با سختیهای عرضی سیستم تعلیق اولیه مختلف برروی سرعتهای بحرانی خطی وغیرخطی………………………………………………………………………………………………………………………………………………۹۲
۳۹- ۴- اثرتغییربارمحوری با سختیهای عرضی سیستم تعلیق اولیه مختلف برروی سرعتهای بحرانی خطی وغیرخطی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….۹۲
۴۰- ۴- اثرتغییردمپینگ عرضی سیستم تعلیق اولیه با سختیهای عرضی سیستم تعلیق اولیه مختلف برروی سرعتهای بحرانی خطی وغیرخطی………………………………………………………………………………………………………………….۹۳
۴۱- ۴- اثرتغییرسختی یاوسیستم تعلیق اولیه با سختیهای عرضی سیستم تعلیق اولیه مختلف برروی سرعتهای بحرانی خطی وغیرخطی………………………………………………………………………………………………………………………………….۹۳
۴۲- ۴- اثرتغییرنصف بازوی سختی یاوسیستم تعلیق اولیه با سختیهای عرضی سیستم تعلیق اولیه مختلف برروی سرعتهای بحرانی خطی وغیرخطی………………………………………………………………………………………………………۹۴
۴۳- ۴- اثرتغییرسختی ریل با سختیهای عرضی سیستم تعلیق اولیه مختلف برروی سرعتهای بحرانی خطی وغیرخطی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….۹۵
۴۴- ۴- اثرتغییرلقی بین چرخ وریل با سختیهای عرضی سیستم تعلیق اولیه مختلف برروی سرعتهای بحرانی خطی وغیرخطی………………………………………………………………………………………………………………………………………………۹۶
۴۵- ۴- اثرتغییرجرم بوژی با سختیهای عرضی سیستم تعلیق اولیه مختلف برروی سرعتهای بحرانی خطی وغیرخطی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….۹۷
فهرست علائم واختصارات
A ……………………………………………………………………………………………………………………………..ماتریس دینامیکی سیستم
λ ……………………………………………………………………………………………………………………… مخروطیت معادل چرخ (شیب)
r ………………………………………………………………………………………………. شعاع چرخ در حا لت مرکزیت مجموعه چرخ
R …………………………………………………………………………………………………………………………… شعاع قوس حرکت کلینگل
S ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. عرض خط
y ………………………………………………………………………………………………………………………………………………. جابجایی جانبی
V……………………………………………………………………………………………………………………………………………… سرعت روبه جلو
X ……………………………………………………………………………………………………………………………………………..مسافت روبه جلو
_x ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………خزش طولی
_y …………………………………………………………………………………………………………………………………………………..خزش جانبی
_sp …………………………………………………………………………………………………………………………………………………خزش دورانی
C ……………………………………………………………………………………………………………………………………….سرعت محیطی چرخ
U_w ………………………………………………………………………………………………………………………………….بردار تغییر مکان چرخ
U_r …………………………………………………………………………………………………………………………………….بردار تغییر مکان ریل
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….لغزش چرخ
P(x,y) ……………………………………………………………………..مولفه‌های x,y فشار اعمالی روی چرخ در ناحیه تماس
f ………………………………………………………………………………………………………………………ضریب اصطکاک بین چرخ وریل
f₁₁,f₂₂,f₃₃,f₁₂…………………………………………………………………………………………………………………ضرایب خزشی کالکر
G …………………………………………………………………………………………………………………………………………………….مدول برشی
a و b ………………………………………………………………………………………………………..قطرهای اصلی و فرعی بیضی تماس
C_ij ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….ضرایب خزشی
………………………………………………………………………………………………………………نیروی تماسی بین فلنج چرخ وریل
………………………………………………………………………………………………………………………………..دوران رول حول محور
………………………………………………………………………………………………………………………………..دوران یا و حول محور
…………………………………………………………………………………………اغتشاش دورانی از جابجایی دورانی حول محور

۴۵۸/۰

۰۱۰/۰

۶۲۵/۰

۴۷۶/۴۶

۰۰۰/۰

فرصت هایی برای زندگی درونی

۳/۰

۰۸۹/۰

۱۶۷/۰

۰۵۹/۱۸

۰۰۲/۰

حس مشترک با جامعه

۳/۰

۰۸۳/۰

۱۸۹/۰

۶۱۳/۲۴

۰۰۰/۰

متغیر ملاک: هویت سازمانی
بر اساس معادله رگرسیونی چندگانه (۴-۱۶) برای تبیین میزان هویت سازمانی در بین کارکنان کتابخانه ای استان اردبیل بر حسب مولفه های معنویت سازمانی شامل حس جامعه بودن تیم، همراستایی ارزش های فردی و سازمانی، حس مشترک با جامعه، حس لذت بردن از کار، فرصت هایی برای زندگی درونی ، ملاحظه شد که در نهایت همه مولفه های معنویت سازمانی در مدل باقی ماندند به طوری که مولفه حس لذت بردن از کار با مقدار بتای ۷۵۳/۰ بیش از سایر مولفه های معنویت سازمانی قدرت تبیین کنندگی متغیر هویت سازمانی را دارد . به عبارت دیگر حس لذت بردن از کار دارای بیشترین سهم در برآورد هویت سازمانی دارد. به این ترتیب هر چه قدر کارکنان از کار خود لذت بیشتری ببرند این مسئله منجر به ارتقای بیش از پیش هویت سازمانی خواهد شد.
مولفه همراستایی ارزش های فردی و سازمانی با مقدار بتای ۶۲۵/۰ در رتبه دوم برآورد هویت سازمانی داشته است. حس جامعه بودن تیم با مقدار بتای ۵۹۶/۰، حس مشترم با جامعه با مقدار بتای ۱۸۹/۰ و فرصت هایی برای زندگی درونی با مقدار بتای ۱۶۷/۰ در رتبه های بعدی از نظر قدرت تبیین کنندگی هویت سازمانی قرار دارند.
بدین ترتیب چنانچه ملاحظه می شود همه مولفه های معنویت سازمانی قدرت پیش بینی هویت سازمانی کارکنان کتابخانه های عمومی استان اردبیل را دارا هستند.
فصل پنجم
بحث و نتیجه گیری

۵-۱- مقدمه

این تحقیق با هدف بررسی رابطه هماهنگی بین سازمانی و توانمندسازی سازمان های مسئول در حوزه پیشگیری از اعتیاد انجام شد. داده های مورد نیاز با بهره گرفتن از تکینک پرسشنامه و به روش پیمایش جمع آوری و با بهره گرفتن از نرم افزار spss در دو سطح توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت که در این قسمت به شرح خلاصه ای از یافته های توصیفی و استنباطی همراه با تفسیر و بحث و نتیجه گیری نهایی پرداخته می شود.

۵-۲- خلاصه یافته های توصیفی

یافته های جمعیت شناختی حاصل از داده های توصیفی نشان داد ۱۰۵ نفر (۷۰ درصد) از پاسخگویان مرد و ۴۵ نفر (۳۰ درصد) زن می باشند؛ ۴۷ نفر (۳۱ درصد) کمتر از ۳۰ سال قرار دارند، ۶۹ نفر (۴۶ درصد) بین ۳۱ تا ۴۰ سال، ۳۴ نفر (۲۳ درصد) بین ۴۱ تا ۵۰ سال قرار دارند؛ ۳۳ نفر (۲۲ درصد) فوق دیپلم، ۸۵ نفر (۵۷ درصد) لیسانس، ۳۲ نفر (۲۱ درصد) دارای مدرک فوق لیسانس و بالاتر می باشند ؛ سابقه خدمت ۳۴ درصد کمتر از ۴۶ سال، ۴۶ درصد ۱۱ تا ۲۰ سال و ۲۰ درصد ۲۱ تا سال می باشد .
یافته های توصیفی مربوطه به متغیر معنویت سازمانی در بین کارکنان کتابخانه های عمومی استان اردبیل میانگین معنویت سازمانی متوسط به بالا است. به عبارتی دیگر معنویت سازمانی در بین کارکنان در شرایط نسبتاً مطلوبی قرار دارد. از بین مولفه های معنویت های سازمانی، حس مشترک با جامعه دارای بالاترین میانگین و حس لذت بردن از کار دارای کمترین میانگین است.
یافته های توصیفی مربوطه به متغیر هویت سازمانی میانگین هویت سازمانی در بین کارکنان متوسط به بالا است و از بین مولفه های هویت سازمانی، همبستگی سازمانی دارای بالاترین میانگین و بعد از آن به ترتیب وفاداری سازمانی و مشترکات سازمانی قرار دارند.

۵-۳- خلاصه یافته های استنباطی

برای آزمون فرضیه های تحقیق از همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه استفاده شده است که خلاصه نتایج بدین شرح هستند:
فرضیه اصلی :
«بین معنویت سازمانی و هویت سازمانی کارکنان کتابخانه های عمومی استان اردبیل رابطه معناداری وجود دارد»
نتیجه آزمون همبستگی پیرسون و سطح معناداری نشان داد که همبستگی مثبت نسبتاً قوی بین معنویت سازمانی و هویت سازمانی وجود دارد. بدین معنی که هر چه معنویت سازمانی افزایش یابد به همان میزان هویت سازمانی کارکنان نمود بیشتری پیدا می کند.
فرضیه اول :
«بین “حس جامعه بودن تیم” و هویت سازمانی رابطه معناداری وجود دارد»
نتیجه آزمون همبستگی پیرسون و سطح معناداری نشان دادکه همبستگی مثبت و نسبتاً قوی بین حس جامعه بودن و هویت سازمانی وجود دارد. بدین معنی که هر چه کارکنان احساس کنند که در محیط کار خود یک مجموعه واحد همچون جامعه هستند به همان میزان هویت سازمانی آنها بیشتر می شود
فرضیه دوم :
« بین “همراستایی ارزش های فردی و سازمانی” و هویت سازمانی رابطه معناداری وجود دارد »
نتیجه آزمون همبستگی پیرسون و سطح معناداری نشان داد که همبستگی مثبت و نسبتاً قوی بین همراستایی ارزش های فردی و سازمانی و هویت سازمانی وجود دارد. بدین معنی که هر چه کارکنان احساس کنند که ارزش های سازمانی آنها همراستا و منطبق با ارزش های فردی آن ها است؛ به عبارتی دیگر، هرچه ارزش های سازمان با ارزش های فردی کارکنان مغایرت کمتری داشته باشد به همان میزان هویت سازمانی آنها بیشتر می شود
فرضیه سوم :
« بین “حس لذت بردن از کار ” و هویت سازمانی رابطه معناداری وجود دارد »

• در یک پژوهش در دانشکده‌ی تربیت بدنی، دانشگاه ایلینویز، ساختار ارتباطات با در نظر گرفتن متغیرهایی چون سن، جنسیت، عضویت در دپارتمان، طول خدمت، ملیت، موقعیت قرارگیری دپارتمان‌ها و همچنین تأثیر صفات شخصیت بر چگونگی ارتباطات در افراد مورد مطالعه قرار گرفت و یافته‌های این پژوهش حاکی از آن بود که:

معمولاً افراد کلیدی و رابط‌ها در ساختار ارتباطی، کسانی بودند که در مراکز قدرت قرار داشتند مانند رئیس، معاونان دپارتمان‌ها و بخش‌ها.
از میان متغیرهای مستقل یاد شده، جنسیت، عضویت در دپارتمان و موقعیت قرارگیری دپارتمان‌ها تأثیر زیادی بر شکل‌گیری کانال‌های ارتباطی داشته است.
نتایج حاصل از بررسی صفات شخصیت نشانگر آن بوده است که بین صفات شخصیت میان افراد منزوی و رابط‌ها در ارتباطات سازمانی تفاوت معنی‌داری (۰۵/۰ =α) وجود دارد. افرادی که دارای نقش کلیدی و رابط بودند دارای صفات اجتماعی مصر، وظیفه‌شناس، پوست کلفت و… شناخته می‌شدند.
به عبارتی نتایج این پژوهش نشان داد که شکل شبکه ارتباطی تابعی از چند عامل اصلی و اساسی است، نخست موقعیت قرارگیری فرد در ساختار سازمان و کانون‌های قدرت و دوم خصوصیات شخصیتی.
همچنین همجواری فیزیکی و تنوع تکرار در ارتباطات به واسطه قلمرو جغرافیایی مشترک، می‌تواند شکل شبکه ارتباطی را تحت تأثیر خود قرار دهد.
فصل سوم
روش تحقیق
۳-۱٫ روش تحقیق
تحقیق مورد نظر از لحاظ هدف، کاربردی است و از نظر روش، توصیفی از نوع همبستگی است؛ از آنجا که در این پژوهش مداخله یا دستکاری آزمایشی صورت نگرفته، طرح پژوهش در زمره طرحهای توصیفی است.
۳-۲٫ جامعه، نمونه و روش نمونه گیری
جامعه آماری تحقیق حاضر عبارتست از کلیه کارکنان اداری آموزش و پرورش شهرستان پیرانشهر که در سال ۱۳۹۳ مشغول به خدمت و فعالیت هستند که تعداد آنها بر اساس استعلام از اداره مذکور برابر ۵۵ نفر می باشد.
با توجه به محدود بودن حجم جامعه آماری، کل جامعه آماری به عنوان نمونه مورد بررسی در نظر گرفته می شود. پس بر این اساس، حجم نمونه در مطالعه حاضر برابر ۵۵ نفر می باشد که به این حالت نمونه در دسترس می گویند.
۳-۳٫ ابزار جمع آوری اطلاعات
برای جمع آوری اطلاعات از نمونه آماری و به منظور آزمون فرضیه های تنظیم شده این تحقیق، از پرسشنامه ایی که با توجه به متغیرهای تحقیق و عملیاتی نمودن آنها تنظیم شده، استفاده گردیده است.

پرسشنامه تحقیق متشکل از دو دسته سؤال است. دسته اول که با حروف الفبا کدگذاری شده است به منظور تعیین و مشخص شدن مشخصات نمونه آماری از لحاظ جنسیت، سن، سطح تحصیلات و سابقه خدمت و دسته دوم به منظور آزمون فرضیه های تحقیق حاضر در دو بخش تنظیم گریده است. بخش اول شامل سؤالات ارتباطات سازمانی است که در قالب مقیاس پنج گزینه ای لیکرت مورد استفاده قرار گرفته است. این بخش از پرسشنامه دارای ۲۷ سؤال می باشد. که به صورت جدول شماره ۳-۱ برای هر یک از مولفه ها در نظر گرفته شده است.
بخش دوم، پرسشنامه استاندارد رفتار شهروندی سازمانی پودساکف و همکاران (۱۹۹۰) در قالب ۲۱ سؤال و در قالب مقیاس پنج گزینه ای لیکرت تنظیم گردیده است.
پودساکف و همکاران (۱۹۹۰) مقیاسی را براساس ابعاد پنجگانه اورگان (۱۹۸۸) یعنی؛ نوع دوستی، وجدان کاری، جوانمردی، نزاکت و آداب اجتماعی ساخته اند. این ابزار شامل ۲۱ سوال است. نوع دوستی چهار سئوال، وجدان کاری چهار سئوال، جوانمردی چهار سئوال، نزاکت پنج سئوال، وآداب اجتماعی چهار سئوال را به خود اختصاص داده اند.
این پرسشنامه توسط پژوهشگران معروف مانند پودساکف، مکنزی ومورمن(۱۹۹۰) ساخته شده و بارها توسط این پژوهشگران و سایر پژوهشگران دیگر مورد استفاده قرارگرفته است. ضریب الفای کرونباخ محاسبه شده برای نوع دوستی۸۵/۰، وجدانکاری۸۲/۰، جوانمردی ۸۵/۰، نزاکت ۸۵/۰، وآداب اجتماعی ۷۰/۰ گزارش شده است (نام،۲۰۰۳). در ایران نیز پایایی این پرسشنامه توسط شکرکن و همکاران (۱۳۸۳) ۸۸/۰ ؛ نعامی و شکرکن (۱۳۸۵) ۹۲/۰ و در تحقیق هویدا و همکاران ؛(۱۳۸۸) ۸۹/۰گزارش شده است. در پژوهش حاضر نیز پایایی پرسشنامه براساس ضریب آلفای کرونباخ مورد محاسبه قرارگرفت که ۷۹/۰ بدست آمد. جدول ۳-۲ ابعاد رفتار شهروندی سازمانی را به تفکیک نشان می دهد.
جدول شماره ۳-۱: ابعاد پرسشنامه ارتباطات سازمانی و تعداد سؤالات مربوط به هر بعد در پرسشنامه

ابعاد ارتباطات سازمانی
سوالات
مجموع سؤالات

کانال ارتباطات
۱-۸
۸

مسیر ارتباطات
۹-۱۲
۴

محتوای ارتباطات
۱۳-۱۹
۷

سبک ارتباطات

• • در گام دوم از نرم­افزار خواسته شده است تا با حجم ترافیکی ۳۵۰۰ وسیله نقلیه در ساعت و حد بالای ۸۰ درصد و حد پایین ۷۰ درصد نسبت به یافتن تقاطع غیرهمسطح بهینه اقدام نماید:

نمودار تقاطع غیرهمسطح لوزی به عنوان تقاطع غیرهمسطح بهینه در حجم ترافیک ۳۵۰۰ وسیله نقلیه در ساعت
همانطور که مشخص است بر اساس این نمودار به سادگی می­توان تحلیل­هایی راجع به بهترین تقاطع غیرهمسطح انجام داد.در اینجا نیز تقاطع غیرهمسطح لوزی،عملکرد بهتری در حجم ترافیکی ۳۵۰۰ وسیله نقلیه در ساعت ، در رابطه با کمینه بودن هر سه پارامتر زمان سفر ، میزان تولید آلاینده­ها و میزان مصرف سوخت ، از خود نشان داده است.

• • در گام سوم از نرم­افزار خواسته شده است تا با حجم ترافیکی ۶۵۰۰ وسیله نقلیه در ساعت و حد بالای ۸۰ درصد و حد پایین ۶۰ درصد نسبت به یافتن تقاطع غیرهمسطح بهینه اقدام نماید:

نمودار تقاطع غیرهمسطح تک­نقطه­ای به عنوان تقاطع غیرهمسطح بهینه در حجم ترافیک ۶۵۰۰ وسیله نقلیه در ساعت
همانطور که مشاهده می­ شود،تقاطع غیرهمسطح تک­نقطه­ای در حجم ترافیک ۶۵۰۰ وسیله نقلیه در ساعت ، دارای بهترین عملکرد در بین پنج تقاطع غیرهمسطح مورد بررسی می­باشد.
اعتبار سنجی مدل
به منظور تحقیق در رابطه با درستی و دقت مدل ،با بهره گرفتن از بررسی شاخص واریانس به این موضوع پرداخته شده است.
جدول زیر مربوط به محاسبه­ی میانگین و واریانس جواب­های مختلف بدست آمده از به کار گرفتن الگوریتم انبوه ذرات می­باشد.با توجه به مقادیر به دست آمده ،در حجم­های ترافیکی ۳۵۰۰ و ۶۵۰۰ وسیله نقلیه در ساعت ،مدل عملکرد بهتری نسبت به حجم ترافیکی ۱۰۰۰ وسیله نقلیه در ساعت داشته است.اما به طور کلی عملکرد الگوریتم رضایت­بخش بوده است.

واریانس جواب­های حاصل از الگوریتم انبوه ذرات
نتیجه ­گیری کلی
در این پژوهش، به بررسی نکات مهم و حائز اهمیت در حوزه انتخاب بهینه­ تقاطع­های غیرهمسطح پرداخته شده است تا بتوان استفاده از روش­های فرا ابتکاری (متاهیوریستیک)^[۵۳] موجود در حوزه­ الگوریتم­های هوش مصنوعی در جهت نیل به اهداف انتخاب بهینه­ تقاطع­های غیرهمسطح را فراهم نمود. از این رو در این پژوهش به کمک بررسی ابعاد فنی مباحث هوش مصنوعی، عملکرد یکی از مشهورترین این الگوریتم­ها که همانا الگوریتم فرا ابتکاری انبوه ذرات بود به تصویر کشیده شد و مبتنی بر داده ­های خروجی از این روش مشخص گردید که در حالت­هایی که عوامل مختلف ترافیکی در قالب سه معادله زمان سفر، میزان آلایندگی و مصرف سوخت سبب ایجاد تغییر رفتاری می­شوند نمی­ توان به هیچ عنوان به برنامه­ ریزی مبتنی بر روش­های سنتی اکتفا نمود و می­بایست روش­هایی وجود داشته باشند که بتوانند، برخی روابط بسیار پیچیده و محاسباتی سنگین را درک و تجزیه و تحلیل نمایند.
از این رو می­توان ادعا نمود که استفاده از روش­های هوش مصنوعی می­توانند به عنوان ابزاری مناسب برای مقابله با پیچیدگی تعدد و تنوع تقاطع­های غیرهمسطح و انتخاب بهینه تقاطع­ غیرهمسطح بر اساس مدل­های موجود در منابع مورد توجه قرار گیرد. با این وجود و از آنجا که بحث سرمایه ­های اقتصادی و اجتماعی می ­تواند اهمیت زیادی داشته باشد لذا ابزار ارائه شده قادر است نه تنها به تشخیص گزینه بهینه بپردازد بلکه می ­تواند به افزایش سرعت نسبت به ارائه تحلیل­های مختلف کمک نماید . نظر به این که حتی کوچک­ترین خطایی می ­تواند منجر به بروز از دست دادن سرمایه ­های عظیمی شود ، لذا لازم است تا به بهبود کارایی الگوریتم­های ارائه شده در حد ممکن پرداخته شود. در این راستا، الگوریتم انبوه ذرات یا حرکت دسته پرندگان که در این پژوهش از آن استفاده شده است توانسته است با عملکرد خوبی ، رضایت­بخش باشد و می­توان عنوان نمود که از آنجا که مساله مورد نظر با افزایش ابعاد به پیچیدگی بیشتری می­رسد ، لذا نه تنها این روش می ­تواند مناسب باشد بلکه می ­تواند عملکرد مناسبی نیز در برخورد با این پیچیدگی از خود نشان دهد. همانطور که نمودارهای ارائه شده در این فصل به خوبی نمایش داده­اند، می­توان اینطور عنوان نمود که عملکرد الگوریتم انبوه ذرات ، توانسته است به صورتی مناسب عمل نماید. غالب تحقیقات صورت گرفته بر مقایسه الگوریتم انبوه ذرات و مفاهیم نیز موید این مطلب است که الگوریتم انبوه ذرات را می­توان به خوبی در مسائلی که لازم به بهینه­سازی چندین راه­حل به صورت همزمان است ، بکار گرفت که در این پژوهش نیز با بهره گرفتن از الگوریتم انبوه ذرات نتایج زیر حاصل گشت:

1. 1. در حجم ترافیکی ۱۰۰۰ وسیله نقلیه در ساعت ،تقاطع غیرهمسطح جهتی

1. 1. در حجم ترافیکی ۳۵۰۰ وسیله نقلیه در ساعت ،تقاطع غیرهمسطح لوزی

1. 1. در حجم ترافیکی ۶۵۰۰ وسیله نقلیه در ساعت ،تقاطع غیرهمسطح تک­نقطه­ای

به عنوان تقاطع غیرهمسطح بهینه انتخاب گردیدند.
پیشنهادات
استفاده از روش­های مختلف دیگری بخصوص روش­های دسته­بندی در ترکیب با الگوریتم­های هوش مصنوعی مانند :