فشارهای ساختاری محدود کننده قابلیت ها

طرد اجتماعی

۲-۱-۱-۲-۵-۱۰. دیدگاه جیرون و همکاران^[۱۳۸](۲۰۱۰)
از دید جیرون و همکارانش با مطالعه طرد اجتماعی شهری که افراد را از تحرک روزانه محروم می کند، می­توان پویایی طرد و ماهیت چند­بعدی بودنش را بهتر بیان کرد. تحرک روزانه امکان دسترسی به فعالیت­ها و مکان­ها را برای افراد، فراهم می­ کند و نابرابری اشاره به موقعیت، توزیع و فرایندهای تخصیص نابرابری اجتماعی، منابع سیاسی و اقتصادی و فرهنگی در میان اعضای جامعه دارد. در واقع جیرون و همکاران، تحرک روزانه به عنوان اشکال مختلف طرد اجتماعی در نظر گرفته­اند و نابرابری با محدود کردن این تحرک روزانه به طرد اجتماعی منجر می­ شود بنابراین نابرابری­های فضایی در محلات حاشیه­ای و محروم شهری، با تأثیر بر تحرک روزانه منجر به طرد می­شوند(جیرون و همکاران، ۲۰۱۰).

مجموعه عواملی که با تأثیر بر تحرک روزانه منجر به طرد می شوند عبارتند از:
ـ موانع اقتصادی: هزینه استفاده از وسایل حمل و نقل
ـ ابعاد فیزیکی: مربوط به فاصله­های فیزیکی و شرایط جاده، پیاده­رو، توقف اتوبوس­ها و مترو و پارک­ها، در میان مکان­های دیگر باشد.
ـ محدودیت­های سازمانی: اشاره به فعالیت­های منظم روزانه از قبیل خرید، رفتن به دکتر، پرداخت قبض­ها، رفت ­و­ آمد به محل کار، و غیره و در ابعاد زمانی مربوط به شب، روز، فصول مختلف، ساعات متعدد و طول سفر بر تصمیمات تحرک دارد.
ـ توانایی تحرک: اشاره به قابلیت ­های خاص در شرایط حرکت، مانند رانندگی، تعمیر دوچرخه و یا اینکه قادر بر سوار شدن بر موتور سیکلت هستند، دارد.
ـ موانع تکنولوژیکی: شامل امکان استفاده و در دسترس بودن فن­آوری، مانند اینترنت و یا تلفن­های همراه و جایگزین سفرهای فیزیکی می­باشد. هر کدام از این محدودیت­های تحرک روزانه منجر به طرد اجتماعی می شود(همان منبع).
جمع­بندی دیدگاه جیرون و همکاران و شناسایی منابع مطرودساز اجتماعی: تحرک روزانه به عنوان اشکال مختلف طرد اجتماعی وجود دارد و نابرابری(نابرابری اجتماعی، منابع سیاسی و اقتصادی و فرهنگی) با محدود کردن این تحرک روزانه به طرد اجتماعی منجر می­ شود.

منابع مطرودساز اجتماعی

نابرابری اجتماعی، منابع سیاسی و اقتصادی و فرهنگی در میان
اعضای جامعه

محدودیت تحرک روزانه

طرد اجتماعی

جدول شماره(۲-۲۶): جمع­بندی دیدگاه جیرون و همکاران و شناسایی منابع مطرودساز اجتماعی
۲-۱-۱-۲-۵-۱۱. دیدگاه مارتین زیبرا^[۱۳۹]
زیبرا معتقد است برای اینکه بتوان طرد را به طور آزادانه تعریف کنیم، باید محیط مرجعی که باعث این “طرد” شده و اشکال مختلفی از آن را توضیح داد. واضح­ترین و تعجب­آورترین اشکال فراینده طرد را می­توان در خارج از ذهنیت­هایی که کمک به عادی شدن طرد شده در جامعۀ مدرن و پیشرفته می­ کنند، مشاهده کرد، در جامعه­ای که الگوی غالب “انسان اقتصادی^[۱۴۰]” است شرکت جستن در تبادلات مادی و سمبولیک عمومی لازمه به نظر می رسد(زیبرا، ۱۳۸۵: ۲۰). تمام کسانی که از حضور در این معاملات و بازار امتناع می­ورزند و یا ناتوان از آن هستند به عنوان طردشدگان به حساب می آیند. فقر یعنی ناتوانی از حضور در بازار مصرف و بیکاری یعنی ناتوانی از شرکت کردن در بازار تولید است. این دو پدیده، یعنی فقر و بیکاری به اشکال گوناگون هر دو، طرد کننده از بازار هستند. لیکن هر دو، افراد را از مطلوب­ترین در جامعۀ مدرن یعنی سرمایه­ها و امتیازات اقتصادی دور می­ کنند: اولین شکل طرد عبارت است از گسستگی­های پیوندی که به صورتی قانونمند و جدی بازیگران اجتماعی را به الگوی جامعه پیوند می­دهد. اشکال دیگر طرد به همین صورت نشان­دهندۀ عدم پذیرش و راندن به حاشیه از دیگر عوامل عادی کنندۀ فرد در جامعۀ مدرن می­باشد(عوامل عادی کننده: عواملی که به انطباق فرد طرد شده در جامعۀ مدرن کمک می کنند، فرد را نرمال می کنند). زیبرا، طرد در جامعه مدرن را با توجه به هنجارهای موجود در چنین جامعه­ای تعریف می­ کند. وی شکست در دستیابی به این هنجارها را عامل طرد می­داند: “هنجارها با سطوح مختلفی برای دستیابی وجود دارند که در یک سوی آن­ها افرادی هستند فاقد صلاحیت شرکت جستن در الگویی که به هنجار، نیک، زیبا، مناسب، یا با صلاحیت و کارا باشد. به نظر می­رسد در عمل تمام قلمروهای جامعه مدرن تابع و تسلیم این سطوح یا محدودیت های به قاعده بهنجاری هستند(که متقابلا به شکست هنجارمی انجامد). بنابراین به نظر می­رسد شکست (در دستیابی) هنجارها به وجود آورنده طرد باشد"(همان: ۲۱). زیبرا معتقد است که شکست در یک قلمرو اجتماعی به طرد نمی­انجامد. لیکن بدشانسی، شکست در دیگر زمینه ها را تقویت می­ کند. ناکامی، نماد شکست است. بنابراین برعکس، تعدد شکست­ها و تعدد نقض­ها دلیل مسلم طرد اجتماعی هستند. درست به این ترتیب که گویی جامعۀ میزبان در نهایت می­توانسته تفاوت یا اجتناب از هنجارها را لااقل در یک مورد بپذیرد، اما وقتی این تفاوت­ها متعدد شده و انباشته می­شوند تحمل آن برای جامعۀ میزبان غیر ممکن می شود. زیبرا معتقد است، نقطۀ مشترک این اشکال متعدد طرد مبتنی بر گسستگی روابطی است که این اشکال مستقیماً یا در طولانی مدت با هم داشته اند. وی گسستگی در پیوند اجتماعی، همچنین در پیوند سمبولیک که هر فرد را در موارد عادی به جامعه­اش مرتبط می­سازد، وقتی است که فردی از یکی از قلمروهای اجتماعی طرد شده، تمام روابطی که او را نزد دیگر بازیگران همچنین معیارهای مشترکشان نگه­داشته، قطع کرده است(همان: ۲۳ـ ۲۲). نکته جالب در این زمینه که زیبرا مفهوم گسستگی را تا سطح گسستگی از خود و تصویری که انسان از خویش ساخته، تعمیم می­دهد. طرد از نهادهایی که هنجارها یا سطح کارآیی را تعیین می­ کنند، به گسستگی روابط نهادی می­انجامد. شکست تحصیلی را می­توان به عنوان یک گسستگی تعریف کرد که فرد را به خارج از مدرسه، که محل اصلی اجتماعی شدن است، میراند. شکست در روابط یا خانوادگی می ­تواند به عنوان طرد از جامعه خانگی به حساب آید. شکست در تصویری که انسان از خود دارد به بیماری روانی می­انجامد و شکست در مرتبه جسمی و فیزیکی خصوصاً مربوط با بیماران مبتلا به ایدز است که در ابتدا به صورت گسستگی روان­شناسانه از تصویر خود بروز نموده و بعد جدایی از نزدیکان، که به انفصال پیوندهای اجتماعی و تنهایی و مرگ در خلوت می­انجامد که در نهایت قطع هر گونه رابطه سمبولیک نیز ملاحظه می­ شود. بدین ترتیب پدیده طرد منحصراً به صورت آشکار و مادی با قطع رابطه اجتماعی مثل اجتناب، بدگمانی، یا نفرت گسترش نمی­یابد. چرا که این پدیده شکلی بسیار مزورانه از قطع رابطه سمبولیک را نیز در بر می­گیرد. یعنی قطع رابطه­ای که بازیگران اجتماعی را با ارزش ها مرتبط می­سازد یا به بیانی ساده­تر یک گسستگی که ناشی از گسیختگی است(همان: ۲۴- ۲۳).
جمع­بندی دیدگاه مارتین زیبرا و شناسایی منابع مطرودساز اجتماعی: هنجارها با سطوح مختلفی برای دستیابی وجود دارند که در یک سوی آن­ها افرادی هستند فاقد صلاحیت شرکت جستن در الگویی که به هنجار، نیک، زیبا، مناسب، یا با صلاحیت و کارا باشد. به نظر می­رسد در عمل تمام قلمروهای جامعه مدرن تابع و تسلیم این سطوح یا محدودیت­های به قاعده بهنجاری هستند(که متقابلاً به شکست هنجار می­انجامد). بنابراین به نظر می­رسد شکست (در دستیابی) هنجارها به وجود آورنده طرد باشد.

منابع مطرودساز اجتماعی

بنابر آن­چه روایت شده­است، چون جریان بیعت در سقیفۀ بنى­ساعده به نفع ابوبکر پایان یافت، ابوسفیان فرصت را غنیمت شمرد و نزد امام علی × آمد و گفت: «چه شده­است که کار حکومت را باید پست­ترین خاندان از قریش عهده­دار شود. به خدا اگر بخواهی مدینه را پر از سوار و پیاده می­کنم.» امام علی × گفت: «ابوسفیان از دیرباز دشمن اسلام بوده­ای.»^[۲۸۷]
ابوسفیان می­خواست درون مدینه را هم دچار آشوب سازد. شاید بتواند اسلام را از میان ببرد و ریاست ازدست­رفتۀ خود را بیابد. علی × از آن­چه در دل او بود و از آن­چه در بیرون می­گذشت آگاه بود و دانست برای باقی­ماندن نام مسلمانی باید خاموش بنشید و با دردست­گیرندگان حکومت مدارا کند.^[۲۸۸]

امام علی × نیّت ابوسفیان را مى‏دانست که این سخن را براى حمایت از دین نمى‏گوید، بلکه به دلیل فساد باطن براى از بین­بردن دین این سخن را مى‏گوید، آن­گاه امام علی × در پاسخ ابوسفیان این کلام را ایراد فرمودند:
«… أَفْلَحَ مَنْ نَهَضَ بِجَنَاحٍ أَوِ اسْتَسْلَمَ فَأَرَاحَ هَذَا مَاءٌ آجِنٌ وَ لُقْمَهٌ یَغَصُّ بِهَا آکِلُهَا وَ مُجْتَنِی الثَّمَرَهِ لِغَیْرِ وَقْتِ إِینَاعِهَا کَالزَّارِعِ بِغَیْرِ أَرْضِهِ. فَإِنْ أَقُلْ یَقُولُوا حَرَصَ عَلَى الْمُلْکِ وَ إِنْ أَسْکُتْ یَقُولُوا جَزِعَ مِنَ الْمَوْتِ …»^[۲۸۹]
…پیروز ورستگار کسی است که باداشتن یاور قیام کند ،یا در غیر این صورت راه سلامت گیرد ودیگران را راحت گذارد.این گونه حکومت آبی گندیده ولقمه ای گلو گیر است. وآن که میوه را بی موقع بچیند چون کشاورزی است که بذر را در زمین دیگران بپاشد. اگر دم زنم گویند برحکومت حریص است و اگر خاموش بمانم گویند از مرگ می­ترسد. هیهات که پس از آن همه مخاطرات و فداکاری­ها اکنون از مرگ بترسم!
پس از آن که امام علی × عبّاس و ابوسفیان را از فتنه نهى مى‏کند و توضیح مى‏دهد که تفرقه و فخرفروشى راه­هاى پسندیده‏اى نیست ادامه مى‏دهد و اشاره مى‏کند که متصدى امر خلافت چگونه باید باشد و چگونه از مشکلات رهایى مى‏یابد، سپس موفقیت و پیروزى را براى کسى مى‏داند که یار و یاور داشته باشد؛ زیرا قیام با یاور یا کناره‏گیرى بدون یار و یاور نوعى رستگارى است. در این کلام امام علی × کمى یاوران خود را به اطّلاع مردم مى‏رساند و معناى ضمنى سخن حضرت در پاسخ عبّاس و ابوسفیان این است که راهى که شما پیشنهاد مى‏کنید راه درستى نیست که شخص عاقل در امر خلافت پیش گیرد، چون یا باید قیام­کننده یار و یاورى داشته­باشد که تا به مقصود برسد و یا اگر ندارد کناره‏گیرى کند و خود را از رنج بى‏حاصل نجات دهد. چون براى امام راه اوّل مقدور نبوده راه دوم را برگزیده است‏. در ادامه می­فرمایند:
«ماء اجن و لقمه یغصّ بها اکلها.»
امام علی × آب گندیده و لقمۀ گلوگیر را کنایه از خلافت دانسته تا جوشش بنى­هاشم را که معتقد به قیام براى به­دست­آوردن خلافت بوده‏اند فرونشاند؛ مانند این است که امام علی × فرموده‏اند: «خلافت لقمه‏اى است گلوگیر و جرعه‏اى است ناگوار.»
حضرت هم­چنین فرموده­اند:
«و مجتنى الثّمره لغیر وقت ایناعها کالزّارع بغیر ارضه.»
امام علی × با این سخن توجّه مى‏دهد که اکنون وقت مطالبۀ خلافت به دلیل نداشتن یار و یاور و غیره نیست و خواستار خلافت در چنین موقعیّتى را کنایه از میوه­چینى دانسته­است که در غیر فصل میوه مى‏چیند؛ زیرا میان میوه­چین و خواستار خلافت لذّت مشترکى است. سپس آن را که در غیر فصل میوه مى‏چیند به زارعى تشبیه کرده­است که در زمین دیگران زراعت مى‏کند و وجه شباهت در هر دو مورد نداشتن سود است؛ زیرا زارعى که در زمین غیر زراعت مى‏کند بیم آن دارد که مانع تصرّف او شوند و تلاش او بیهوده شود و از کارش سود نبرد و همین طور کسى که در غیر فصل میوه مى‏چیند سودى از آن نمى‏برد. خواهان خلافت در آن شرایط مانند عمل این دو کس است و نفعى از تلاش خود نمى‏برد. فرموده است:
«فان اقل یقولوا حرص على الملک و ان اسکت یقولوا جزع من الموت»
این عبارت امام علی × شکایتى است از بدزبانى و فکرهاى باطلى که در حق آن حضرت روا مى‏داشتند و بر زبان جارى مى‏ساختند و اشاره به این است که چه طالب خلافت بود و چه از خلافت کناره‏گیرى مى‏کرد از سخن مردم و نسبت دادن چیزى به او در امان نبود. اگر براى به­دست­آوردن خلافت قیام مى‏کرد، او را به آزمندى و دنیاخواهى متهّم مى‏کردند و اگر از طلب خلافت باز مى‏ایستاد او را به خوارى و ترس از مرگ نسبت مى‏دادند. زبان مردم و افکارشان حریص به این­گونه امور است که در مناقشات، بعضى در حق بعضى روا مى‏دارند.^[۲۹۰]
امام با این رفتار و برخورد سنجیده به آیندگان می­آموزند برای رسیدن به آرمان­های متعالی نمی­توانیم از هر وسیله­ای استفاده کنیم و یا به عبارت دیگر، هدف، وسیله را توجیه نمی­کند.
با توجه به این فرمایش، امام علی × به خاطر حفظ وحدت جامعۀ نوپای اسلامی مصلحت را بر سکوت می­بینند و بر این امر دشوار صبر و تحمل می­نمایند تا آشوب و تفرقه موجب از بین­رفتن جامعۀ مسلمان نگردد.
ب) سکوت در برابر اهانت به حضرت زهرا ÷:
به نظر دانشمندان شیعه، هنگامی­که می­خواستند ـ در ماجرای بیعت ـ حضرت علی × را به مسجد ببرند، با مقاومت حضرت فاطمه ÷ روبرو شدند و حضرت فاطمه ÷ برای جلوگیری از بردن همسر گرامیش صدمه­های روحی وجسمی بسیار دید.^[۲۹۱] مورد ظلم و اهانت قرارگرفتن حضرت زهرا ÷ هیچ­گونه منافاتی با شجاعت و حضور حضرت علی ×  در آن صحنه ندارد؛ زیرا در این موقعیت علی × یا می­بایست دست به شمشیر برد و در مقابل پایمال شدن حقوق خود و اهل بیت پیامبر | جبهه­گیری نماید یا سکوت کند و در حد توان به تقویت اسلام از جنبه­ های دیگر بپردازد و چون برداشتن پرچم مخالفت مساوی بود با تفرقه در میان مسلمانان، تضعیف جامعۀ نوپای اسلامی و در نتیجه بیش­تر شدن خطر حمله رومیان و سر­کشی مرتدان و مدعیان نبوت، حضرت برای از بین نرفتن زحمات پیامبر | و پایمال نشدن خون شهدا، حاضر به فدا شدن همسر و فرزندش در مقابل حفظ اسلام شدند.
استاد شهید مطهری به نقل از ابن ابی‏الحدید، می‏نویسد: «روزی فاطمه ÷ علی × را دعوت به قیام می‏کرد. در همین حال فریاد مؤذّن بلند شد که “:اشهد انّ محمّداً رسول اللّه صلی‏الله‏علیه‏و‏آله .” علی × به زهرا ÷ فرمود: “آیا دوست داری این فریاد خاموش شود؟” فرمود: ‘’نه.'’ فرمود: ‘’سخن من جز این نیست'’.»^[۲۹۲]
باتوجه به مطالب فوق، مهم­ترین علل سکوت علی × را در برابر غصب خلافت و اهانت به حضرت زهرا ÷ که ناشی از آرمان­گرایی واقع­بینانۀ آن حضرت در دوران سکوت ۲۵ سال می­باشد، در محورهای زیر می­توان بیان­کرد:
۵.۲.۱.سفارش پیامبر اعظم |
پیامبر اعظم | به علی × توصیه فرموده­بود، در صورتی که حقت را غصب کردند اگر تعداد یارانت از تعداد انگشتان دست و پایت فزون شد برای گرفتن حقت دست به شمشیر ببر و گرنه صبر پیشه نما. در این رابطه، بعد از ماجرای سقیفه وقتی عده­ای از اصحاب علی × می­آیند و اعلام آمادگی می­ کنند حاضریم حقت را بگیریم، حضرت برای این­که ایمان، وفاداری و پایداری آنان را بیازماید، فرمود: «فردا همۀ شما با سرهای تراشیده در این­جا حضور بیابید.» که در پاسخ به ندای حضرت جز چهار یا پنج نفر حاضر نشدند.
پیامبر | واقعیت­های بعد از رحلت خود را به حضرت فرموده­بودند. امام علی × دربارۀ آن دوران سخت پس از پیامبر | چنین توصیف می­نمایند حضرت علی × واقعیت­ها و شرایط آن زمان را در خطبه ذیل این­گونه توصیف می­نمایند:
« فَنَظَرْتُ فَإِذَا لَیْسَ لِی رَافِدٌ وَ لَا ذَابٌّ وَ لَا مُسَاعِدٌ إِلَّا أَهْلَ بَیْتِی فَضَنَنْتُ بِهِمْ عَنِ الْمَنِیَّهِ فَأَغْضَیْتُ عَلَى الْقَذَى وَ جَرِعْتُ رِیقِی عَلَى الشَّجَا وَ صَبَرْتُ مِنْ کَظْمِ الْغَیْظِ عَلَى أَمَرَّ مِنَ الْعَلْقَم‏»^[۲۹۳]
در این فراز از سخن، حضرت داستان و سرگذشت خود بعد از وفات رسول خدا | را بازگو مى‏کند، که در جریان خلافت چه گذشت و این نقل ماجرا به منظور بیان مظلومیت و شکیبایى از اتفاقى است که افتاد، با این که آن‏ حضرت به امر خلافت شایسته‏تر بود دیگران به خلافت رسیدند.
امام × در این عبارت اشاره دارند که براى مقابله و مقاومت و دفاع از حقش مى‏اندیشیده­است، ولى با کمال تأسف دریافته‏اند که جز اهل بیت و خانواده‏اش یاورى ندارد و تعداد آنان به نسبت مخالفین بسیار اندک بوده ­است.
از کسانى که گمان مى‏رفت حضرت را در این مورد یارى کنند، تنها از بنى هاشم مانند عبّاس و فرزندانش، ابوسفیان بن­حرث بن­عبدالمطلب و افرادى که به این خانواده منسوب بودند، مى‏توان نام­برد. کمى و ناتوانى نامبردگان، به نسبت کل افرادى که در جناح مخالف قرار داشتند، آشکار بود. بنابراین حضرت از هلاکت اهل بیت و خانواده‏اش بخل ورزید، چه این که اگر در برابر مخالفان مقاومت مى‏کرد، بى آن­که مقصودش حاصل شود، آن­ها به هلاکت مى‏رسیدند.
امام بنابر سفارش پیامبر | و با توجه به واقعیات پیش­آمده بعد از رحلت پیامبر | آگاه بودند در صورت قیام نه­تنها به حق خود نمی­رسیدند بلکه، آرمان­ها و زحمات ۲۳ سالۀ پیامبر| نیز ازبین­می­رفت. پس برای حفظ آرمان­ها­ی الهی چاره­ای جز صبر نداشتند.
۵.۲.۲. حفظ وحدت جامعه اسلامی
اتحاد مسلمانان از بزرگ­ترین آمال و آرزوها­ی امام علی × بود. او به­خوبی می­دانست که این اتحاد در زمان پیامبر گرامی | سبب شده­بود که رعب عجیبی در دل امپراتوران جهان و قدرت­های بزرگ رخنه کند و اسلام به سرعت رشد و نموکرده، گشترش یابد. ولی اگر این وحدت به جهت مسئلۀ رهبری ازبین می­رفت، مسلمانان دچار انواع گرفتاری­ها و اختلافات می­شدند و بالاخص گروهی منافقان که در صدد از­هم­پاشیدن جزیره­العرب و وحدت مسلمانان بودند و قیام امام به اهداف آنان کمک می­نمود، عامل دیگری بود که امام علی × راهبرد سکوت را برای خنثی نمودن توطئۀ شوم منافقان انتخاب کرد. از قریش که کسوت اسلام درآمده­بودند دنبال بهانه بودند تا ضربت اساسی خود را بر پیکر اسلام وارد سازند.^[۲۹۴]
«فَسَدَلْتُ دُونَهَا ثَوْباً وَ طَوَیْتُ عَنْهَا کَشْحاً وَ طَفِقْتُ أَرْتَئِی بَیْنَ أَنْ أَصُولَ بِیَدٍ جَذَّاءَ أَوْ أَصْبِرَ عَلَى طَخْیَهٍ عَمْیَاءَ… فَرَأَیْتُ أَنَّ الصَّبْرَ عَلَى هَاتَا أَحْجَى فَصَبَرْتُ وَ فِی الْعَیْنِ قَذًى وَ فِی الْحَلْقِ شَجًا أَرَى تُرَاثِی نَهْبا»
ناگزیر از خلافت چشم­پوشیدم و روی از آن تافتم و به فکر فرورفتم که با دست بریده و بی­یاور حمله برم یا بر فضایی تاریک و کور صبر نمایم، … دیدم صبر و خویشتن­داری در این امر خردمندانه­تر است، پس صبر کردم در حالی که خار در دیده داشتم و استخوان در گلو! میراثم را به­غارت­رفته می­دیدم.
۵.۲.۳.پیدایش مرتدّان و پیامبران دروغین
علاوه بر ارتدادی که در سال دهم هجری در قبایل “بنی­حنیفه"، “اسد"، “کنده"، “غطفان” و… اتفاق افتاد و اوج آن پس از رحلت پیامبر | نمودار گشت، پیامبران دروغین نیز در نقاط مختلف عربستان ادعای نبوت می­کردند و وحدت اسلامی را مورد تهدید قرار می­دادند که امام در نامه­ای به مالک اشتر یکی از علل سکوت خود را پیدایش مرتدان و پیامبران دروغین می­داند.
در نامۀ ۶۲ امام علی × خطاب به مردم مصر که توسط مالک اشتر، موقعى که او را فرمانرواى مصر کرد فرستاد، چنین فرمودند:
«… حَتَّى رَأَیْتُ رَاجِعَهَ النَّاسِ قَدْ رَجَعَتْ عَنِ الْإِسْلَامِ یَدْعُونَ إِلَى مَحْقِ دَیْنِ مُحَمَّدٍ صل الله علیه و آله فَخَشِیتُ إِنْ لَمْ أَنْصُرِ الْإِسْلَامَ وَ أَهْلَهُ أَنْ أَرَى فِیهِ ثَلْماً أَوْ هَدْماً تَکُونُ الْمُصِیبَهُ بِهِ عَلَیَّ أَعْظَمَ مِنْ فَوْتِ وِلَایَتِکُمُ…»^[۲۹۵]
…تا آن که گروهی از مردم را دیدم که از اسلام برگشت، به نابودی دین محمد | فرامی­خوانند. پس ترسیدم که اگر اسلام و اهل آن را یاری نکنم رخنه یا ویرانی در آن ببینم که بر من مصیبت بارتر باشد تا ازدست­دادن ولایت بر شما…
امام علی × نامه را با شرح حال پیامبر | آغاز کرده­است که او بیم­دهندۀ همۀ مردم جهان به مجازات سخت الهى، و گواه بر پیامبران بود که اینان از طرف خدا فرستاده شده‏اند و در این جهت آن­ها را تصدیق و تایید مى‏کرد. بعد از آن به شرح حال مسلمانان که در امر خلافت به کشمکش و نزاع با یکدیگر پرداختند و کم­کم به شرح حال خود با مردم پرداخته، به عنوان گله و شکایت از منحرف ساختن امر خلافت از وى با این که او بدان سزاوارتر بود و هجوم بر بیعت با فلان ـ فلان کنایه از ابوبکر است ـ و خوددارى از اقدام براى به دست آوردن حکومت تا زمان ابى بکر که به ارتداد مردم از اسلام و طمع بستن بنى امیّه به نابودى دین انجامید. آن­گاه به شرح حال خود از بیمناک بودنش بر اسلام و مسلمانان پرداخته که مبادا رخنه در اسلام بیفتد و یا بناى اسلام ویران گردد، در نتیجه غم و مصیبت او دربارۀ ویرانى اساس دیانت بیشتر از دست­نیافتن به حکومت کوتاه­مدتى باشد که نتیجه‏اش اصلاح فروع و جزئیات دین است و نابودى حکومت را به نابودى سراب و از هم پاشیدن ابرها تشبیه کرده­است. وجه شبه، سرعت زوال، و بى‏ثباتى آن است چنان که حقیقت سراب، وجود ابر، بى‏ثبات و ناپایدار است. ارتداد بعضى از مردم را جلوتر ذکر کرده­است. به منظور این که برترى خود در اسلام را بیان کند، از این رو به دنبال آن داستان قیام خود را در میان آن حوادثى نقل کرده­است که جنگ­هایى تا سرحدّ نابود شدن باطل و برقرارى و گسترش دین، اتّفاق افتاد. سپس سوگند یادکرده­است که اگر او تنهایى با سپاه معاویه در حالى که آنان تمام زمین را پرکرده­باشند، روبرو شود، از آن­ها باکى نداشته و نمى‏ترسد، و این نترسیدنش به خاطر دو چیز است، آگاهى و یقین بر این که آنان در گمراهى‏اند و او بر هدایت.^[۲۹۶]
۵.۲.۴. کمی یاران و حامیان
امام علی × در خطبۀ شقشقیه یکی از علل سکوت خود را کمی یاران و حامیان خویش می­داند که در این زمینه مخیّر بود یا با قلت یاران حق خود را بگیرد و یا نسبت به وضع تاریک روزگار سکوت را پیشه نماید. آن حضرت شرایط را این چنین توصیف می­فرماید:
«… أَفْلَحَ مَنْ نَهَضَ بِجَنَاحٍ أَوِ اسْتَسْلَمَ فَأَرَاحَ هَذَا مَاءٌ آجِنٌ وَ لُقْمَهٌ یَغَصُّ بِهَا آکِلُهَا وَ مُجْتَنِی الثَّمَرَهِ لِغَیْرِ وَقْتِ إِینَاعِهَا کَالزَّارِعِ بِغَیْرِ أَرْضِهِ.»^[۲۹۷]
…پیروز ورستگار کسی است که با داشتن یاور قیام کند، یا در غیر این صورت راه سلامت گیرد و دیگران را راحت گذارد…
فرموده است: «افلج من نهض بجناح او استسلم فاراح.»
پس از آن که امام × عبّاس و ابوسفیان را از فتنه نهى مى‏کند و توضیح مى‏دهد که تفرقه و فخرفروشى راه­هاى پسندیده‏اى نیست ادامه مى‏دهد و اشاره مى‏کند که متصدى امر خلافت چگونه باید باشد و چگونه از مشکلات رهایى مى‏یابد، سپس موفقیت و پیروزى را براى کسى مى‏داند که یار و یاور داشته باشد و به همین لحاظ “جناح” را براى اعوان و انصار استعاره مى‏آورد. وجه شباهت در این عبارت روشن است هم­چنان که بال وسیلۀ قدرت و توانایى بر پرواز و به مقصود رسیدن مى‏شود، اعوان و انصار براى دست­زدن و قیام به جنگ و حرکت در میدان لازم است. به همین دلیل لفظ جناح براى یار و یاور استعاره آورده­شده و براى کسى که یار و یاور ندارد، کناره‏گیرى وسیلۀ نجات او ذکر شده­است؛ زیرا قیام با یاور یا کناره‏گیرى بدون یار و یاور نوعى رستگارى است.^[۲۹۸]
۵.۲.۵. حفظ کیان و بقای اسلام
امام در خطبۀ پنجم نهج­البلاغه، حفظ کیان اسلام و جلوگیری از اختلافات را بیان کرده و علت سکوت خود را ترس از مرگ نمی­داند؛ بلکه قیام خود را بی­حاصل و برای جامعۀ اسلامی زیان­بار می­داند.
«… بَلِ انْدَمَجْتُ عَلَى مَکْنُونِ عِلْمٍ لَوْ بُحْتُ بِهِ لَاضْطَرَبْتُمْ اضْطِرَابَ الْأَرْشِیَهِ فِی الطَّوِیِّ الْبَعِیدَهِ»^[۲۹۹]
…بلکه سکوتم به خاطر آن است که اسراری پوشیده در سینه دارم که اگر باز گویم همۀ شما چون ریسمان­های آویخته در چاه­های عمیق به لرزه خواهیدافتاد…
۵.۲.۶.عوامی مردم و احیای فرهنگ قبیله­ای
پیامبر­ | در مدت ۲۳ سال تبلیغ رسالت خود، فرهنگ جاهلیت را در جامعه از بین برد؛ ولی بسیاری از سران مکه که بعد از ۲۳ سال جنگ، به اسلام ایمان آورده و پیامبر خدا | لقب “طلقا” به آنان داد. به علت عدم درک روح اسلام و عمق فرهنگ دینی، مجدداً فرهنگ جاهلیت را در بین خود بعد از رحلت پیامبر | احیا کردند. بنابراین چون رئیس قبیله از علی × پیروی ننمود. مردم نیز به تبع آنان از امام علی × حمایت ننمودند.
۵.۲.۷. سرعت بیعت و شدت عمل اصحاب سقیفه
فرایند انتخاب خلیفه و بیعت گرفتن به حدی شدید و سریع بود که امکان بروز هرگونه عکس­العمل را از امام علی × گرفت. آن حضرت که در حال غسل و کفن پیامبر اعظم | بود و واگذاشتن جنازه پیامبر | را بدون غسل و کفن بی­احترامی و خیانت بزرگی به پیامبر خدا | می­دانست اصحاب سقیفه از این دل مشغولی
علی × بهره­جسته و به حدی در گرفتن بیعت سرعت عمل نشان دادند که آب غسل پیامبر | خشک نشده بود و آنان کار را تمام کرده­بودند.
۵.۲.۸. نگه­داشتن حرمت دین
علی× خلافت را حق خود می­دانست؛ ولی حرمت دین را برتر از آن می­دید و اگر دین ضربه می­دید، جبران آن به راحتی مقدور نبود. آن حضرت اگرچه حق خود را حق دین می­دانست اما وحدت دینی را لازم­تر از حق خود می­پنداشت. در جای دیگر در جواب شخصی از بستگان حضرت علی × که در همان روزهای سقیفه فضائل حضرت را می­ستود و از مردم به­خاطر رها کردن او انتقاد می­کرد، ابتدا با توضیح شرایط و واقعیت­­ها و اتفاقات ناگوار رخ­داده چیزی باارزش­تر از سالم ماندن دین برای حفظ نهال نوپای جامعۀ اسلامی و نابودی باطل نیست. در این مورد حضرت چنین فرمودند:
«… فَنَهَضْتُ فِی تِلْکَ الْأَحْدَاثِ حَتَّى زَاحَ الْبَاطِلُ وَ زَهَقَ وَ اطْمَأَنَّ الدِّینُ وَ تَنَهْنَهَ» ^[۳۰۰]
… پس در گیرودار آن حادثه ها به پا خاستم تا باطل نیست ونابود شد ودین برجای خود آرام گرفت و باز ایستاد…

با توجه به اصل ۴۴ قانون اساسی مبنی بر واگذاری فعالیت های دولتی به بخش غیر دولتی ، دستگاه های دولتی موظفند که فعالیت های قابل واگذاری را شناسایی یا احصاء و به بخش غیر دولتی واگذار نمایند.
شناسایی فعالیت ها و نیز نحوه واگذاری آن از جمله دغدغه های مدیران بخش دولتی می باشد، علاوه بر این عدم صراحت مقررات و بخشنامه ها و نیز عدم وجود مفاهمه مشترک با دستگاه های نظارتی، دشواری ها و دغدغه های مدیران دولتی را مضاعف نموده است، به همین دلیل سال ها از تصویب قانون واگذاری می گذرد لیکن این مأموریت هنوز به سرانجام نرسیده و گاهاً اگر اقدامی نیز شده است دشواری ها در اجرای آن فوق العاده و باعث زحمت زیاد برای مدیران شده است.

با عنایت به مراتب فوق دانشگاه کاشان که از جمله دستگاه های دولتی است که نتوانسته بخشی از فعالیت های قابل واگذاری را واگذار نماید، لذا در راستای کمک به شفافیت و سهولت کار مدیران این پژوهش با عنوان مزبور قصد دارد تا ضمن شناسایی فعالیت های قابل واگذاری سهولت در اجرا را نیز پیشنهاد دهد.
۱-۳- اهمیت و ضرورت تحقیق
الزام قانونی دستگاه های اجرایی مبنی بر واگذاری فعالیت های قابل واگذاری به بخش غیر دولتی با توجه به قانون اجرای سیاست های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی، دستگاه های دولتی را بر آن داشته که فعالیت های قابل واگذاری را شناسایی(احصاء) و به بخش غیر دولتی واگذار نمایند.
در این راستا و با عنایت به ماده۸ سیاست های اجرایی برنامه اول توسعه دانشگاه کاشان، این دانشگاه از جمله دستگاه های دولتی است که نتوانسته بخشی از فعالیت های قابل واگذاری را واگذار نماید، لذا این پژوهش با عنوان مزبور، قصد دارد تا ضمن شناسایی فعالیت های قابل واگذاری، نحوه واگذاری آن به بخش غیر دولتی را نیز مشخص نماید.
۱-۴- سؤال های اصلی تحقیق
جهت دستیابی به اهداف تحقیق سه پرسش اساسی وجود دارد که با پیگیری مراحل تحقیق در پی پاسخ به آنها می‌باشیم:
سؤال اصلی اول:

1. 1. مدل واگذاری فعالیت ها در موسسات آموزش عالی چیست؟

سؤال اصلی دوم:

1. 1. کدامیک از فعالیت های دانشگاه کاشان از قابلیت واگذاری به بخش غیر دولتی برخوردار هستند؟

سؤال اصلی سوم:

1. 1. نحوه واگذاری فعالیت های دانشگاه کاشان به بخش غیر دولتی به چه روش هایی می باشد؟

۱-۵- فرضیات تحقیق
با عنایت به اینکه موضوع تحقیق، موضوعی اکتشافی است نه تائیدی، بنابراین تدوین فرضیه های تحقیق چندان مناسب به نظر نمی آید ؛ چه اینکه فرضیه، یک حدس عالمانه بوده و باید از دل پیشینه تحقیق به دست آید. با توجه به خلاء موضوعی در زمینه برون سپاری فعالیتهای دانشگاهی، تنظیم فرضیات پژوهشی مطلوب نیست. اگر چه ممکن است محقق در طول تحقیق با نظر اساتید راهنما و مشاور، فرضیاتی را جهت تکمیل کار ارائه و مورد آزمون قرار دهد.
۱-۶- هدف تحقیق
اهداف این تحقیق، عبارتند از:

1. 1. ارائه مدل جامع برون سپاری فعالیت های موسسات آموزش عالی

1. 1. شناسایی فعالیت های قابل واگذاری

1. 1. نحوه واگذاری فعالیت ها به بخش غیر دولتی

۱-۷- روش­تحقیق
این تحقیق از حیث هدف، جزء تحقیقات کاربردی است و از حیث روش جزء تحقیقات پیمایشی یا میدانی قرار می­گیرد. دراین پژوهش، به منظور بررسی مبانی نظری، دراین پژوهش، به منظور بررسی مبانی نظری، از روش جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای استفاده شد. بدین ترتیب که با مراجعه به کتب مربوطه، مقالات، مجلات، اینترنت، پایان نامه ها، آرشیو سازمان، قوانین، آئین نامه ها، تصویب نامه ها، بخشنامه ها، دستورالعمل ها و … اطلاعات مورد نظر جمع آوری و در بخش میدانی نیز از ابزار مصاحبه با خبرگان و مدیران و پرسشنامه برای اندازه گیری هریک از متغیرهای مدل تحقیق استفاده گردید.
تحقیق حاضر از نوع تحقیقات توصیفی پیمایشی بوده که در طی مراحل آن به دنبال توصیف فعالیت های دانشگاه کاشان به تفکیک حوزه های مختلف و همچنین نحوه واگذاری این فعالیت ها به بخش غیر دولتی می باشد. در واقع تحقیقات پیمایشی، که به نام های دیگری مانند تحقیق زمینه یابی و تحقیق نظرخواهی نیز به کار برده می شود، هنگامی به کار می رود که محقق بخواهد با نظر خواهی از یک گروه نمونه انتخاب شده، نظر یک جامعه آماری بزرگ را درباره موضوعات خاصی بداند و اطلاعاتی درباره دیدگاه ها، نظرات، رفتارها، یا مشخصات گروهی از اعضای جامعه آماری از راه انجام تحقیق به دست آورد. اساس تحقیق پیمایشی مبتنی بر تعمیم اطلاعات حاصل از بخش کوچکی از جامعه، تحت عنوان نمونه، به جامعه آماری می باشد. (رضایی،۱۳۸۷،ص۱۵۶)
۱-۸- قلمرو تحقیق
الف) قلمرو مکانی تحقیق:
این تحقیق در دانشگاه کاشان صورت گرفته است.
ب) قلمرو زمانی:
تحقیق حاضر در سال ۹۳-۹۲ انجام گرفته است.
ج) قلمرو موضوعی:
قلمرو موضوعی این تحقیق، عبارت از برون سپاری فعالیت های قابل واگذاری در موسسات آموزش عالی می باشد.
۱-۹- متغیرهای مورد مطالعه و تعریف آنها
متغیر:
کمیتی که در دامنه معین می ­تواند از یک فرد به فرد دیگر یا از یک مشاهده به مشاهده دیگر، مقادیر مختلفی را اختیار کند. به عبارتی می­توان گفت نمادی است که اعداد و ارزش ها به آنها منتسب می شوند.
متغیر مستقل:
به متغیری گفته می­ شود که از طریق آن متغیر وابسته بیان، یا پیش بینی می­ شود و توسط پژوهشگر اندازه گیری­، دست کاری و یا انتخاب می­ شود تا تاثیر و روابط آن با متغیرهای دیگر اندازه ­گیری شود. در این تحقیق با توجه به ماهیت تحقیق، متغیرهای مستقل، عبارتند از: اهمیت فعالیت، توانمندی داخلی و توانمندی خارجی.
متغیر وابسته:
پژوهشگر بیش از هر چیز به متغیر وابسته علاقه­مند است. هدف روی توصیف یا پیش ­بینی تغییر پذیری متغیر وابسته است و با تحلیل متغیر وابسته می­توان برای حل مسئله به پاسخ هائی دست یافت. در این تحقیق، متغیر وابسته، فعالیت های قابل واگذاری دانشگاه کاشان می­باشد.
۱-۱۰- شرح واژگان کلیدی
۱-۱۰-۱- برون سپاری(واگذاری):
برون سپاری به معنی خرید کالا یا خدمت از خارج از سازمان به جای تهیه آن در داخل است. (الوانی، ۱۳۸۷)
۱-۱۰-۲- درون سپاری:

(۲-۸۹)
تکانه نوترینو می باشد. با نادیده گرفتن انرژی کوچک پس زنی و جرم صفر برای نوترینو و از آنجایی که است در نتیجه و بنابراین:

(۲-۹۰)
و عنصر ماتریسی گذار به فرم زیر می باشد
(۲-۹۱)
تابع موج الکترون
(۲-۹۲)
است. با ترکیب نتایج فوق، احتمال گذار تسخیر الکترون
(۲-۹۳)
که وابستگی درجه دوم به انرژی کل نوترینو دارد.
۲-۴-۵ فرایند بتای معکوس
بعد از انتشار تئوری فرمی، Bethe و Peierls احتمال واپاشی بتای معکوس را مطالعه کردنند. در اینجا هسته یک نوترینو یا آنتی نوترینو تسخیر می کند، یک الکترون یا پوزیترون را ساطع می کند. این فرایندها به فرم زیر نشان داده می شوند:
(۲-۹۴)
(۲-۹۵)
فرایند معکوس واپاشی نوترون به فرم
(۲-۹۶)
است و احتمال گذار برای واکنش معکوس
(۲-۹۷)
و سطح مقطع برابر است با
(۲-۹۸)
پس زنی هسته را نادیده می گیریم و پوزیترون را به عنوان ذره نسبیتی در نظر می گیریم. بنابراین چگالی حالتهای نهایی عبارت است از
(۲-۹۹)
که از انرژی کاهش یافته استفاده کرده ایم و عنصر ماتریس هسته ای متناظر
(۲-۱۰۰)
است. بنابراین سطح مقطع برابر خواهد بود با
(۲-۱۰۱)
که روی تمام زوایای بین آنتی نوترینو و پوزیترون انتگرال گیری شده است.
فصل سوم
واپاشی دوبتایی
۳-۱ واپاشی دوبتایی
واپاشی دوبتایی فرایند نادری است که در آن عدد اتمی دو واحد تغییر می کند در حالی که عدد جرمی ثابت باقی می ماند. بنابراین فرایند مرتبه دوم در محاسبات فرمی است. به علت ثابت جفتیدگی ضعیف و اینکه فرایند از مرتبه بالاتری است، واپاشیدوبتایی نیمه عمر طولانی ، معمولا ۱۰^۲۰ تا ۱۰^۲۳ سال دارد. آشکارسازی این چنین واپاشی های نادر بسیار سخت است.
فرم وابستگی جرم به عدد اتمی در هسته به شکل زیر است:
(۳-۱)
در اینجا ضریب انرژی تقارنی،، تقریبا MeV50 و ضریب انرژی کولنی،، از مرتبهMeV7/0 است. عبارت انرژی بستگی الکترون، کوچک است و می توانیم آن را نادیده بگیریم. انرژی جفتیدگی هسته است و تقریبا برای و زوج یا و فرد می باشد. برای فرد صفر است [۸]. برای زوج دو سهمی، فرمول (۳-۱)، وجود دارد آن چنانکه در شکل (۳-۱) برای ۷۶ = نشان داده شده است.
شکل(۳-۱)نشان دهنده وابستگی جرم به عدد اتمی است. دو سهمی دو مقدار برای عبارت جفتیدگی در معادله (۳-۱) را نشان می دهد[۷].
در این مورد به دلیل ملاحظات انرژی واپاشی تک بتایی به انجام نمی دهد به جای آن بار هسته دو واحد تغییر می کند و واپاشی دوبتایی اتفاق می افتد. برای فرد، عبارت جفتیدگی برای هسته فرد-زوج و هسته زوج-فرد یکسان است و تنها یک سهمی وجود دارد. بنابراین آنچنان که در شکل (۳-۱) نشان داده شده است واپاشی دوبتایی در هسته هایی که و زوج دارند رخ می دهد.
۳-۱-۱ مدهای واپاشی دوبتایی
مدهای واپاشی دوبتایی عبارتند از:
(۳-۲)
(۳-۳)
(۳-۴)
(۳-۵)
نشان دهنده الکترون مقید است. این مدها در قیاس با واپاشی تک بتایی، واپاشی پوزیترون و تسخیر الکترونی هستند. برهم کنش بیان شده در معادله (۳-۲) واپاشی دوبتایی با دو نوترینو () است با این شرایط که
(۳-۶)
و واپاشی تک بتایی امکان پذیر نباشد.
این مدها در سال ۱۹۳۵ توسط Goeppert-Mayer ارائه شد[۹]. در سال های بعد، Majorana [10]، Racah [11] و Furry [12] مد پنجم از واپاشی دوبتایی را کشف کردند که به فرم زیر می باشد:
(۳-۷)
این فرایند واپاشی دوبتایی بدون نوترینو () می باشد که اگر آنتی نوترینوی منتشر شده در مرحله اول همانند نوترینوی تسخیر شده در مرحله دوم باشد رخ می دهد.اگر نوترینو ذره دیراک باشد و اگر نوترینو بدون جرم باشد این فرایند اتفاق نمی افتد همچنین از لحاظ هلیسیتی نیز امکان پذیر نیست. آنتی نوترینو در برهم کنش اولی راستگرد است ولی نوترینو جذب شده در برهم کنش دوم بایستی چپگرد باشد. در فرایند واپاشی پایستگی عدد لپتونی نقص می شود. بنابراین مشاهده واپاشی ، فیزیک ماوراء مدل استاندارد را لازم دارد.
مدهای واپاشی دوبتایی خصوصیات مشابه و متمایزی دارند. خصوصیات مشابه عبارتند از:

ج۸ب۲۴۵۴
مگردان سر از دین و از راستی که خشم خدای آورد کاستی
ج۸ب۱۷۱۸
نماند بر این خاک ، جاوید کس تو را توشه از راستی باد و بس !
ج۸ب۱۷۳
بی آزاری و راستی برگزین چو خواهی که یابی به داد آفرین
ج۹ب۴۵۹۲
۱۳-۶لزوم داشتن وزیر و همراه نیک :
ز دستور پاکیزه ی راهبر درفشان شود شاه را گاه و فر
ج۸ب۳۸۷
مبادا که تنها بود نامجوی به ویـﮊه که دارد سوی جنگ روی
ج۸ب۷۰۴۸
۱۳-۷وفاداری :
وفا چون درختی بود میوه دار کجا هر زمانی نو آید به بار
ج۵ب۵۸۹۵
۱۳-۸عجب و خودبزرگ بینی :
از جمله رذایل اخلاقی یا تاریکی های انسان صفت تکبر و عجب است و از نشانه های افراد مستکبر و معجب این است که خود را برتر و عزیزتر از دیگران می پندارند و به مال و جاه و زخارف دنیوی می بالند و به زیردستان و ناتوانان به دیده ی تحقیر و بی اعتنایی مینگرند.
چو سالار توران به دل گفت من به بیشی برآورد سرزانجمن
چنان شاهزاده جوان را بکشت ندانست جز گنج و شمشیر پشت
ج۳ب۳۰۱۳-۳۰۱۲
به مردی نباید شدن در گمان که بر تو دراز است دست زمان
ج۴ب۳۰۶۲
۱۳-۹نکوهش نادانی و سبکسری :
ستوده نباشد سربادسار براین ، داستان زد یکی هوشیار

« سبکسار مردم نه والا بود وگرچه گوی سرو بالا بود . »
ج۳ب۱۹۲۲-۱۹۲۱
۱۳-۱۰خشم و تند خویی
در اوستا آمده است : « خشم ( Aehma ) را از خود دور کنید . خشم ، نفرت ، آز و حرص برای افرادی که پویان راه فردایی هستند و می خواهند به منش نیک و اعتلای مقام انسانی برسند نکوهیده است . جایز نیست و باید زنگار آن از آیینه دل پاک شود . زردشت خود می گوید چون خواستم خداوند را خوب بشناسم از روی خرد و اندیشه کوشیدم تا درونم پاک و آیینه ی ضمیرم شفاف شود ، آن گاه نور معرفت و بینش در من تابید . به همین جهت است که می گوید صفات بد و زشت را از خود برانید به ویـﮊه خشم و نفرت را »
ز تندی پشیمانی آیدت باز تو در بوستان تخم تندی مکار
ج۴ب۸۸۳-۸۸۲
ز خوی بد ، آید همه بتّری نگر تا سویِ خویِ بد ننگری
ج۸ب۵۴۴۲
۱۳-۱۱بخشش
خنک آن کسی کو بود پادشا کفی راد دارد دلی پارسا
ج۵ب۵۵۸۷
کسی کو نبیند جز از کام و ناز تو بروی ببخشای روز نیاز
ج۵ب۵۱۹۹
۱۳-۱۲نکوهش پیری :
بر این گونه گردد سراسر سخن شود سست نیرو چو گردد کهن
ج۱ب۱۳۵۶
گر آتش ببیند رخ شصت و پنج رسد آتش از بادِ پیری به رنج
ج۳ب۱۱۶۹
همانا که شد سال بر شصت و شش نه نیکو بود مردم پیر کش
ج۹ب۳۷۲۰
۱۳-۱۳ در سرکشی و نافرمانی از خداوند :
چه گفت آن سخنگوی با فرّ و هوش که خسرو شدی بندگی را بکوش
به یزدان هرآن کس که شد ناسپاس به دلش اندر آید ز هر سو هراس
به جمشید بر تیره گون گشت روز ؛ همی کاست آن فرّ گیتی فروز
ج۱ب۴۳۰-۴۲۷
۱۳-۱۴ طلب بزرگی و رنج آن :
بسا رنج ها کز جهان دیده اند زبهر بزرگی پسندیده اند
ج۳ب۲۹۹۷
عنان بزرگی هرآن کس که جست نخستین بباید به خون دست شست
ج۴ب۱۵۵۴
انوشه کسی کو بزرگی ندید نبایستش از تخت شد ناپدید
۱۳-۱۵ لزوم آزمودن دیگران
چو پیوسته ی خون نباشد کسی نباید بر او بودن ایمن بسی